Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết và ổn định nền kinh tế vĩ mô. Tại Việt Nam, công tác quản lý thu NSNN cấp huyện là một trong những yếu tố quyết định hiệu quả huy động nguồn lực tài chính cho địa phương. Huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, với diện tích 175,72 km² và dân số khoảng 119.411 người năm 2016, là một địa phương có tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng, đặc biệt trong lĩnh vực khai thác khoáng sản và phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2014-2016, huyện vẫn phải phụ thuộc vào ngân sách cấp trên do nguồn thu NSNN chưa bền vững và còn nhiều hạn chế trong quản lý thu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN của huyện Kim Bảng trong giai đoạn 2014-2016, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần đảm bảo nguồn tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu NSNN cấp huyện, dựa trên dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo kinh tế xã hội, quyết toán ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần ổn định tài chính và thúc đẩy phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý thu NSNN cấp huyện. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Định nghĩa quản lý thu NSNN là sự tác động của các cơ quan thu ngân sách lên các khoản thu thông qua hoạch định kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra giám sát. Quản lý thu NSNN cấp huyện là việc sử dụng các công cụ, biện pháp dựa trên quyền lực chính trị để tập trung nguồn lực tài chính cho ngân sách địa phương theo quy định pháp luật.

  2. Mô hình phân cấp ngân sách nhà nước: Theo Luật NSNN 2015, hệ thống ngân sách gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là bộ phận hữu cơ của ngân sách địa phương, chịu sự phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi theo quy định của tỉnh. Mô hình này nhấn mạnh nguyên tắc phân cấp, phân chia nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách nhằm đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính công.

Các khái niệm chính bao gồm: thu ngân sách nhà nước cấp huyện, quản lý thu ngân sách, dự toán thu, chấp hành dự toán, quyết toán thu, các khoản thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí, thu từ tài nguyên, viện trợ), nguyên tắc quản lý thu (tập trung, công bằng, minh bạch, tiết kiệm, phù hợp với thực trạng kinh tế xã hội).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp định tính, dựa trên dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực tế:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ báo cáo kinh tế xã hội, báo cáo quyết toán ngân sách của UBND huyện Kim Bảng giai đoạn 2014-2016; số liệu từ Chi cục thuế, Kho bạc Nhà nước huyện, Phòng Tài nguyên - Môi trường, Chi cục Thống kê; các văn bản pháp luật liên quan; phỏng vấn cán bộ quản lý thu ngân sách tại địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện thu theo tỷ lệ phần trăm; phương pháp so sánh để đánh giá tiến độ và hiệu quả quản lý thu; phương pháp phân tích tổng hợp và quy nạp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn diện từ các cơ quan quản lý thu ngân sách huyện và xã, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho giai đoạn nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2014-2016, đồng thời đề xuất giải pháp đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu NSNN: Dự toán thu ngân sách huyện Kim Bảng được xây dựng dựa trên các văn bản pháp luật và quyết định phân cấp nguồn thu của tỉnh Hà Nam. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu trong giai đoạn 2014-2016 đạt khoảng 85-95%, tuy nhiên vẫn còn chênh lệch giữa dự toán và thực tế thu, đặc biệt ở các khoản thu từ đất đai và thuế tài nguyên.

  2. Cơ cấu nguồn thu chưa bền vững: Thu ngân sách chủ yếu dựa vào các khoản thu thuế và phí, trong đó thuế tài nguyên và tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn nhưng có tính không ổn định do phụ thuộc vào hoạt động khai thác khoáng sản và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Tỷ lệ thất thu và nợ đọng thuế còn cao, ảnh hưởng đến nguồn thu thực tế.

  3. Công tác quản lý thu còn nhiều hạn chế: Việc phối hợp giữa Chi cục thuế và các xã, thị trấn chưa kịp thời, công tác đôn đốc thu nộp tiền sử dụng đất chưa quyết liệt. Đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách có trình độ chuyên môn tốt nhưng còn hạn chế về kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp quản lý.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu: Huyện đã triển khai một số phần mềm quản lý thu ngân sách và kết nối với Kho bạc Nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả thu và giảm chi phí hành thu. Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ còn chưa đồng bộ và chưa phát huy hết tiềm năng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Kim Bảng, với nền kinh tế chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ nhưng chưa đồng đều, dẫn đến nguồn thu ngân sách chưa ổn định. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, như Bắc Ninh hay Hàm Yên, Kim Bảng có mức độ hoàn thành dự toán thu tương đối cao nhưng vẫn cần cải thiện công tác quản lý thu để giảm thất thu và tăng cường nguồn thu bền vững.

Việc áp dụng các quy định pháp luật về thu ngân sách và phân cấp nguồn thu đã tạo khung pháp lý vững chắc, nhưng cần có sự linh hoạt và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán thu theo từng năm và cơ cấu nguồn thu sẽ minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để huyện Kim Bảng điều chỉnh chính sách quản lý thu, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin, từ đó góp phần tăng nguồn thu ngân sách, đảm bảo nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán thu ngân sách: Đẩy mạnh phân tích, dự báo nguồn thu dựa trên các chỉ tiêu kinh tế - xã hội thực tế và các chính sách mới. Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị để xây dựng dự toán sát với khả năng thực hiện, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  2. Tăng cường quản lý thu thuế và giảm thất thu: Triển khai các biện pháp kiểm tra, thanh tra thuế chặt chẽ, đặc biệt với các khoản thu từ đất đai và tài nguyên. Xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Chi cục thuế và các xã, thị trấn trong công tác thu nộp. Thời gian thực hiện: 2018-2020; Chủ thể: Chi cục thuế, UBND xã, thị trấn.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý thu, kết nối đồng bộ với Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan. Đào tạo cán bộ sử dụng thành thạo công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý và giảm chi phí hành thu. Thời gian thực hiện: 2018-2019; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục thuế.

  4. Nâng cao năng lực và đào tạo cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý hiện đại cho đội ngũ cán bộ thu ngân sách. Khuyến khích đổi mới tư duy quản lý, áp dụng các phương pháp quản lý tiên tiến. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính.

  5. Hoàn thiện công tác kế toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra: Xây dựng quy trình kế toán thu ngân sách rõ ràng, minh bạch, đảm bảo số liệu chính xác và kịp thời. Tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian thực hiện: 2018-2020; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý thu ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán, đồng thời áp dụng các giải pháp cải tiến công tác quản lý thu.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách thu ngân sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, góp phần tăng cường nguồn thu bền vững.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp hiểu rõ các khía cạnh lý thuyết và thực tiễn trong lĩnh vực này.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý thu ngân sách địa phương và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý thu NSNN cấp huyện là quá trình hoạch định, tổ chức thực hiện và kiểm tra các khoản thu ngân sách trên địa bàn huyện nhằm đảm bảo nguồn thu đầy đủ, kịp thời và đúng quy định pháp luật, phục vụ cho các nhiệm vụ chi tiêu của địa phương.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách tại huyện Kim Bảng?
    Các yếu tố chính gồm điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, chính sách pháp luật về ngân sách, cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý thu, trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và ý thức chấp hành pháp luật của tổ chức, cá nhân.

  3. Tại sao cơ cấu nguồn thu ngân sách tại Kim Bảng chưa bền vững?
    Do phụ thuộc nhiều vào các khoản thu không thường xuyên như thuế tài nguyên, tiền sử dụng đất, vốn biến động theo hoạt động khai thác khoáng sản và chuyển đổi đất đai, cùng với tình trạng thất thu và nợ đọng thuế còn cao.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Bao gồm hoàn thiện lập dự toán, tăng cường quản lý thu thuế, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện công tác kế toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra.

  5. Làm thế nào để ứng dụng công nghệ thông tin giúp cải thiện quản lý thu ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình thu, giảm chi phí hành thu, nâng cao độ chính xác và kịp thời của số liệu thu, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế và cơ quan quản lý trong việc theo dõi, kiểm soát nguồn thu.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện Kim Bảng trong giai đoạn 2014-2016 đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về cơ cấu nguồn thu và hiệu quả quản lý.
  • Các yếu tố kinh tế - xã hội, chính sách pháp luật, bộ máy quản lý và trình độ cán bộ là những nhân tố quyết định đến hiệu quả công tác quản lý thu.
  • Việc áp dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp quản lý là cần thiết để nâng cao hiệu quả thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác lập dự toán, quản lý thu, đào tạo cán bộ và kiểm tra, thanh tra thu ngân sách.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp đến năm 2020 và các năm tiếp theo nhằm đảm bảo nguồn thu ngân sách ổn định, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý huyện Kim Bảng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hiệu quả quản lý thu ngân sách nhà nước.