Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, tuổi già và tử tuất. Tại Việt Nam, BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2007 nhằm mở rộng đối tượng tham gia, đặc biệt là NLĐ khu vực phi chính thức. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn thấp, chỉ đạt khoảng 0,47% lực lượng lao động trong độ tuổi, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 1% năm 2021 và 5% năm 2030 theo Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, một địa phương có điều kiện kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, thu nhập bình quân đầu người thấp và tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn hạn chế. Nghiên cứu phân tích thực trạng công tác quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện trong giai đoạn 2014-2019, đánh giá các chỉ tiêu như số lượng người tham gia, số thu BHXH, mức độ bao phủ và hiệu quả hoạt động của đại lý thu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh, góp phần nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện, đảm bảo an sinh xã hội cho NLĐ tự do. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào địa bàn huyện Gio Linh trong giai đoạn 2014-2019 với định hướng phát triển đến năm 2025. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính sách BHXH tự nguyện, góp phần phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin làm phương pháp luận tổng quát. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước được hiểu là hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý xã hội theo pháp luật. Quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện là việc xây dựng, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về thu BHXH tự nguyện nhằm đảm bảo quyền lợi của NLĐ và sự phát triển bền vững của hệ thống BHXH.

  2. Lý thuyết bảo hiểm xã hội: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do các rủi ro. BHXH tự nguyện là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự nguyện lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập, được Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng.

Các khái niệm chính bao gồm: BHXH tự nguyện, quỹ BHXH, đại lý thu BHXH tự nguyện, nguyên tắc đóng - hưởng, mức độ bao phủ BHXH tự nguyện, hiệu quả quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập dữ liệu từ các văn bản pháp luật như Luật BHXH số 58/2014, Nghị định 34/2015/NĐ-CP, Thông tư 01/2016/TT-BLĐTBXH; các báo cáo hoạt động của ngành BHXH; các văn kiện của Đảng liên quan đến chính sách BHXH.

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Sử dụng phiếu khảo sát với tổng số 245 phiếu, trong đó 200 phiếu dành cho người dân trên địa bàn huyện Gio Linh và 45 phiếu dành cho nhân viên đại lý thu BHXH tự nguyện và viên chức BHXH huyện Gio Linh. Các câu hỏi tập trung vào nhận thức, mức độ tham gia, khó khăn và đề xuất giải pháp liên quan đến BHXH tự nguyện.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Phân tích, so sánh số liệu thu thập được từ năm 2014 đến 2019 về số lượng người tham gia, số thu BHXH tự nguyện, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch, mức độ bao phủ và hiệu quả hoạt động của đại lý thu. Sử dụng phương pháp tổng hợp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp so sánh: So sánh kết quả thực hiện các chỉ tiêu qua các năm và với các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2019, với định hướng đề xuất giải pháp đến năm 2025. Cỡ mẫu khảo sát 245 phiếu được chọn theo phương pháp phiếu khảo sát toàn bộ đối tượng có liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH tự nguyện: Từ năm 2014 đến 2019, số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh tăng dần, tuy nhiên tỷ lệ bao phủ mới đạt khoảng 0,5% lực lượng lao động trong độ tuổi, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 2,5% đến năm 2025. Số lượng người tham gia năm 2019 tăng khoảng 15% so với năm 2014.

  2. Số thu BHXH tự nguyện tăng nhưng chưa đạt kế hoạch: Tổng số thu BHXH tự nguyện giai đoạn 2014-2019 có xu hướng tăng, đạt khoảng 120% kế hoạch năm 2019, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn trong việc thu hút người dân tham gia đóng đều đặn. Tốc độ tăng thu bình quân hàng năm khoảng 12%.

  3. Hiệu quả hoạt động của đại lý thu còn hạn chế: Đại lý thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh chủ yếu là các tổ chức chính trị - xã hội và UBND xã, tuy nhiên hiệu quả hoạt động chưa cao, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu chỉ đạt khoảng 70-80%. Một số đại lý chưa thực hiện tốt công tác tuyên truyền và vận động người dân tham gia.

  4. Nhận thức và hiểu biết về BHXH tự nguyện của người dân còn thấp: Kết quả khảo sát cho thấy chỉ khoảng 40% người dân hiểu rõ về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH tự nguyện. Nguyên nhân chính là do công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, phương thức truyền thông chưa đa dạng và chưa phù hợp với đặc điểm dân cư địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Gio Linh còn nhiều khó khăn, thu nhập bình quân đầu người thấp, trình độ dân trí chưa cao, ảnh hưởng đến khả năng và ý thức tham gia BHXH tự nguyện. Về chủ quan, công tác quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt là trong công tác tuyên truyền, tổ chức bộ máy và phối hợp giữa các cơ quan liên quan.

So sánh với một số địa phương khác như tỉnh Quảng Bình, nơi đã áp dụng các giải pháp tăng cường tuyên truyền, mở rộng hệ thống đại lý thu và cải cách thủ tục hành chính, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện có sự cải thiện rõ rệt, cho thấy việc hoàn thiện quản lý nhà nước là yếu tố then chốt để phát triển BHXH tự nguyện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng người tham gia BHXH tự nguyện qua các năm, biểu đồ số thu BHXH tự nguyện và bảng đánh giá hiệu quả hoạt động của đại lý thu. Các biểu đồ này giúp minh họa xu hướng phát triển và những điểm cần cải thiện trong công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Tổ chức, triển khai
    • Mục tiêu: Nâng cao nhận thức của ít nhất 70% người dân trong huyện về BHXH tự nguyện trong vòng 2 năm
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, UBND xã, đài truyền thanh địa phương

  2. Hoàn thiện bộ máy quản lý và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

    • Động từ hành động: Đào tạo, kiện toàn
    • Mục tiêu: Đảm bảo 100% cán bộ, viên chức BHXH huyện và đại lý thu được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ BHXH tự nguyện trong 1 năm
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Sở LĐTB&XH

  3. Mở rộng và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Phát triển, giám sát
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu của đại lý lên trên 90% trong 3 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện, UBND xã

  4. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong thu BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Cải cách, ứng dụng
    • Mục tiêu: Rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục thu BHXH tự nguyện xuống còn dưới 5 ngày làm việc trong 2 năm
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện, Sở Thông tin và Truyền thông

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Phối hợp, kiểm tra
    • Mục tiêu: Thiết lập cơ chế phối hợp định kỳ giữa BHXH, UBND huyện, các tổ chức chính trị - xã hội để kiểm tra, giám sát công tác thu BHXH tự nguyện hàng quý
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện, UBND huyện

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về BHXH

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý thu BHXH tự nguyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tại địa phương.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển BHXH tự nguyện, tổ chức đào tạo cán bộ, cải tiến quy trình thu.

  2. Nhân viên và đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Lợi ích: Nắm bắt các kỹ năng nghiệp vụ, hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong công tác thu BHXH tự nguyện.
    • Use case: Tăng cường vận động người dân tham gia, cải thiện hiệu quả thu, phối hợp với các tổ chức xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, chính sách xã hội

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý nhà nước trong lĩnh vực BHXH tự nguyện, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học liên quan đến chính sách an sinh xã hội.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách và các tổ chức xã hội

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chính sách BHXH tự nguyện, đề xuất các chính sách hỗ trợ phù hợp với điều kiện địa phương.
    • Use case: Xây dựng chính sách hỗ trợ, phối hợp triển khai các chương trình tuyên truyền, vận động người dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, người dân tự nguyện lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập. Đối tượng tham gia là công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, bao gồm NLĐ tự do, nông dân, người giúp việc gia đình, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, xã.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính như thế nào?
    Mức đóng bằng 22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn, trong đó mức thu nhập tối thiểu bằng chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn và tối đa bằng 20 lần mức lương cơ sở. Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng cho người thuộc hộ nghèo, cận nghèo và các đối tượng khác.

  3. Làm thế nào để tham gia BHXH tự nguyện tại huyện Gio Linh?
    Người dân có thể đăng ký tham gia tại cơ quan BHXH huyện hoặc các đại lý thu BHXH tự nguyện trên địa bàn. Thủ tục đơn giản, thuận tiện, có thể đóng tiền theo nhiều phương thức như hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng hoặc một lần cho nhiều năm.

  4. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện ở huyện Gio Linh còn thấp?
    Nguyên nhân chính gồm thu nhập người dân thấp, nhận thức về BHXH tự nguyện chưa đầy đủ, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, thủ tục hành chính còn phức tạp và hệ thống đại lý thu chưa phát huy hết vai trò.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện?
    Tăng cường tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao năng lực cán bộ, mở rộng và nâng cao hiệu quả đại lý thu, phối hợp liên ngành chặt chẽ và hỗ trợ tài chính cho người tham gia là những giải pháp thiết thực đã được đề xuất và áp dụng thành công tại một số địa phương.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị trong giai đoạn 2014-2019.
  • Phân tích các chỉ tiêu quan trọng như số lượng người tham gia, số thu BHXH, mức độ bao phủ và hiệu quả hoạt động của đại lý thu, từ đó nhận diện những hạn chế và nguyên nhân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường công tác tuyên truyền, hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao hiệu quả đại lý thu, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc phát triển BHXH tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho NLĐ tự do tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng cùng chung tay thực hiện các giải pháp để đạt được mục tiêu phát triển BHXH tự nguyện đến năm 2025 và xa hơn.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thu BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Gio Linh.