Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những nhiệm vụ chiến lược quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, giảm khoảng cách giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị. Tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, với dân số khoảng 90.709 người và mật độ dân số 318 người/km², nghề nghiệp chủ yếu là nông nghiệp chiếm 70%, công cuộc xây dựng NTM có ý nghĩa đặc biệt trong việc nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đến năm 2020, 11/13 xã của huyện đã hoàn thành 19 tiêu chí quốc gia về xã NTM, tuy nhiên chỉ có 1 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và chưa có xã nào đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Một số nội dung như chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao hiệu quả sản xuất, bảo vệ môi trường và đảm bảo an ninh trật tự còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước trong xây dựng NTM ở cấp huyện, đánh giá thực trạng quản lý tại Đồng Hỷ, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý nhà nước để hoàn thành chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 13 xã và 2 thị trấn của huyện Đồng Hỷ trong giai đoạn 2016-2021, với dữ liệu sơ cấp thu thập năm 2022 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2023-2030. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước xây dựng NTM, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho chính quyền địa phương và các nhà quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và phát triển nông thôn mới, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức và bằng quyền lực nhà nước đối với các quá trình xã hội nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững. Quản lý nhà nước về xây dựng NTM là sự điều hành có hệ thống các hoạt động xây dựng nông thôn mới thông qua các cơ chế, chính sách và nguồn lực.

  • Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Nông thôn mới là vùng nông thôn có kết cấu hạ tầng hiện đại, sản xuất hàng hóa phát triển bền vững, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao, bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Mục tiêu xây dựng NTM bao gồm phát triển kinh tế, văn hóa xã hội, nâng cao dân trí, bảo vệ môi trường và phát huy vai trò hệ thống chính trị cơ sở.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn, nông thôn mới, quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới, bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM, vai trò của chính quyền cấp huyện trong quản lý xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo chính thức của UBND huyện Đồng Hỷ giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến xây dựng NTM và quản lý nhà nước tại địa phương.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 182 cán bộ quản lý xây dựng NTM ở các cấp huyện, xã và thôn/bản; đồng thời khảo sát người dân với mẫu được xác định theo công thức Slovin từ tổng số 24.000 hộ dân trên địa bàn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 xã đại diện cho các nhóm xã có trình độ xây dựng NTM khác nhau (chưa đạt chuẩn, đạt chuẩn, đạt chuẩn nâng cao) gồm xã Hợp Tiến, Văn Lăng và Minh Lập.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng và định tính để đánh giá thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2021, với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2023-2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý nhà nước về xây dựng NTM tại Đồng Hỷ: Đến năm 2020, 11/13 xã đạt 19 tiêu chí quốc gia xã NTM, tuy nhiên chỉ có 1 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, chưa có xã nào đạt chuẩn kiểu mẫu. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao hiệu quả sản xuất còn chậm, tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ.

  2. Năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ quản lý cấp huyện và xã còn yếu do kiêm nhiệm, chưa được đào tạo bài bản, dẫn đến lúng túng trong triển khai thực hiện. Khảo sát cho thấy khoảng 65% cán bộ chưa hoàn toàn nắm vững các nội dung xây dựng NTM.

  3. Nguồn lực đầu tư hạn chế: Ngân sách cấp huyện và tỉnh còn hạn hẹp, việc huy động nguồn lực từ doanh nghiệp và người dân chưa hiệu quả, chỉ khoảng 10% tổng nguồn vốn xây dựng NTM đến từ đóng góp cộng đồng. Việc thu hút đầu tư còn gặp khó khăn do điều kiện kinh tế xã hội của huyện còn thấp.

  4. Sự tham gia của người dân chưa đồng đều: Mức độ tham gia đóng góp và giám sát của người dân ở các xã khác nhau, với xã Minh Lập có tỷ lệ tham gia cao hơn 20% so với xã chưa đạt chuẩn. Công tác tuyên truyền và vận động chưa thực sự sâu rộng, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế xã hội của huyện Đồng Hỷ là huyện miền núi, xuất phát điểm thấp, sản xuất hàng hóa chưa phát triển, tập quán sản xuất còn lạc hậu. Năng lực cán bộ quản lý còn yếu do thiếu đào tạo chuyên sâu và kiêm nhiệm nhiều công việc. Nguồn lực đầu tư hạn chế do ngân sách địa phương eo hẹp và chưa huy động hiệu quả các thành phần kinh tế khác.

So sánh với các huyện như Hải Hậu (Nam Định), Hiệp Hòa (Bắc Giang) và Thuận Thành (Bắc Ninh), các địa phương này đã phát huy tốt vai trò của hệ thống chính trị, xây dựng kế hoạch sát thực tế, huy động hiệu quả nguồn lực và nâng cao năng lực cán bộ, từ đó đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng NTM. Đồng Hỷ có thể học hỏi kinh nghiệm về mô hình “Xóm văn hóa kiểu mẫu”, “Gia đình nông thôn mới kiểu mẫu” và phương pháp huy động sức dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM theo từng năm, bảng đánh giá năng lực cán bộ và biểu đồ phân bổ nguồn lực đầu tư theo các thành phần kinh tế, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý xây dựng NTM

    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý cho 100% cán bộ cấp huyện và xã trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.
    • Hành động: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, cập nhật kiến thức mới về xây dựng NTM và quản lý nhà nước.

  2. Đổi mới phương thức huy động và sử dụng nguồn lực đầu tư

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ huy động vốn từ doanh nghiệp và cộng đồng lên ít nhất 30% tổng nguồn vốn xây dựng NTM trong 3 năm tới.
    • Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các phòng ban liên quan.
    • Hành động: Xây dựng chính sách ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư; minh bạch hóa quy trình huy động đóng góp của người dân.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia xây dựng NTM

    • Mục tiêu: Đạt trên 80% người dân hiểu và tích cực tham gia các hoạt động xây dựng NTM trong 2 năm.
    • Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội.
    • Hành động: Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, tổ chức các hội nghị, tọa đàm, phát hành tài liệu hướng dẫn.

  4. Hoàn thiện quy hoạch và kế hoạch xây dựng NTM phù hợp với điều kiện địa phương

    • Mục tiêu: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch xây dựng NTM cho 100% xã trong huyện trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể: UBND huyện, phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
    • Hành động: Tổ chức hội thảo lấy ý kiến cộng đồng, cập nhật các tiêu chí mới của Bộ tiêu chí quốc gia.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện xây dựng NTM

    • Mục tiêu: Thực hiện ít nhất 2 đợt kiểm tra, giám sát toàn diện mỗi năm tại các xã.
    • Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các cơ quan chuyên môn.
    • Hành động: Xây dựng kế hoạch kiểm tra, công khai kết quả, xử lý nghiêm các vi phạm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền cấp huyện và xã

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý nhà nước xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức đào tạo cán bộ, huy động nguồn lực địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách cấp tỉnh và Trung ương

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và bài học kinh nghiệm để điều chỉnh chính sách, hỗ trợ các huyện miền núi phát triển NTM.
    • Use case: Xây dựng các chương trình mục tiêu quốc gia, chính sách ưu đãi cho vùng khó khăn.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước trong xây dựng NTM, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.
    • Use case: Soạn bài giảng, nghiên cứu chuyên sâu về phát triển nông thôn và quản lý nhà nước.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cơ hội tham gia xây dựng NTM, từ đó phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương.
    • Use case: Tham gia đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật, vận động người dân tham gia các phong trào xây dựng NTM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới là gì?
    Quản lý nhà nước về xây dựng NTM là hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm điều hành, tổ chức và kiểm soát các hoạt động xây dựng nông thôn mới theo các chính sách, quy định pháp luật để đạt mục tiêu phát triển bền vững vùng nông thôn.

  2. Tại sao huyện Đồng Hỷ cần tăng cường quản lý nhà nước trong xây dựng NTM?
    Vì huyện có xuất phát điểm thấp, nguồn lực hạn chế, năng lực cán bộ còn yếu và sự tham gia của người dân chưa đồng đều, nên việc tăng cường quản lý giúp nâng cao hiệu quả triển khai, huy động nguồn lực và đảm bảo tiến độ xây dựng NTM.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước về xây dựng NTM?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, nguồn lực đầu tư, sự tham gia của người dân, vai trò lãnh đạo của Đảng và chính quyền, cũng như sự phát triển của khoa học công nghệ và hội nhập quốc tế.

  4. Làm thế nào để huy động hiệu quả nguồn lực cho xây dựng NTM?
    Cần đa dạng hóa các hình thức huy động vốn, minh bạch trong quản lý tài chính, tạo chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp, vận động người dân tự nguyện đóng góp và lồng ghép các nguồn vốn từ chương trình mục tiêu quốc gia.

  5. Kinh nghiệm nào từ các địa phương khác có thể áp dụng cho Đồng Hỷ?
    Các mô hình như “Xóm văn hóa kiểu mẫu” ở Hải Hậu, “Gia đình nông thôn mới kiểu mẫu” ở Hiệp Hòa, và phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh” ở Thuận Thành là những bài học quý giá về huy động sức dân, nâng cao nhận thức và tổ chức thực hiện hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ đã đạt được những kết quả bước đầu với 11/13 xã hoàn thành 19 tiêu chí quốc gia xã NTM, nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực cán bộ, nguồn lực và sự tham gia của người dân.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính bao gồm năng lực quản lý, nguồn lực đầu tư, vai trò lãnh đạo của Đảng và chính quyền, sự tham gia của cộng đồng và xu hướng phát triển khoa học công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo cán bộ, đổi mới huy động nguồn lực, tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện quy hoạch và nâng cao công tác kiểm tra, giám sát.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho chính quyền địa phương, các nhà hoạch định chính sách và các tổ chức liên quan trong việc hoàn thiện quản lý nhà nước xây dựng NTM.
  • Tiếp tục triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2030 nhằm hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Đồng Hỷ.

Call to action: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp để thúc đẩy xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho huyện Đồng Hỷ và tỉnh Thái Nguyên.