Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ quan trọng thúc đẩy hoạt động sản xuất và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi trong nền kinh tế. Tại Việt Nam, việc quản lý ngân sách nhà nước cấp xã đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo tính tập trung thống nhất và phát huy tính chủ động, sáng tạo của các cấp chính quyền địa phương. Giai đoạn 2016-2018, tại Ủy ban nhân dân (UBND) Xã Hòa Khánh Nam, Huyện Đức Hòa, Tỉnh Long An, công tác quản lý ngân sách nhà nước đã đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như thất thoát, lãng phí ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại UBND Xã Hòa Khánh Nam trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý thu, chi ngân sách cấp xã, dựa trên số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán ngân sách xã. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và lý thuyết hiệu quả quản lý tài chính công. Khái niệm ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Hệ thống ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp xã là cấp cơ sở trực thuộc ngân sách cấp huyện. Quản lý ngân sách nhà nước địa phương là quá trình tổ chức lập dự toán, phân bổ, chấp hành và quyết toán ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Các nguyên tắc quản lý ngân sách bao gồm nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; nguyên tắc công khai, minh bạch; nguyên tắc đảm bảo cân đối ngân sách. Hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã được đánh giá dựa trên việc thực hiện đúng quy định pháp luật, đảm bảo thu đạt hoặc vượt dự toán, chi tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời hoàn thành các chỉ tiêu kinh tế - xã hội được giao. Các chỉ tiêu đo lường hiệu quả bao gồm chỉ tiêu định tính (tuân thủ quy trình, nội dung dự toán, quyết toán) và chỉ tiêu định lượng (tỷ lệ thu, chi so với dự toán, cơ cấu thu chi). Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách gồm nhân tố chủ quan (tổ chức bộ máy, nguồn nhân lực, kiểm tra nội bộ, ứng dụng công nghệ thông tin) và nhân tố khách quan (văn bản pháp luật, trình độ dân trí, điều kiện kinh tế - xã hội, phối hợp liên ngành).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng kết hợp. Phương pháp định tính bao gồm diễn dịch, quy nạp, phân tích và tổng hợp nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã. Phương pháp thống kê được áp dụng để xử lý, phân tích số liệu thu thập từ UBND Xã Hòa Khánh Nam giai đoạn 2016-2018, bao gồm dự toán thu chi, thực hiện thu chi, quyết toán ngân sách. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu ngân sách của xã trong 3 năm, được chọn vì tính đại diện và đầy đủ. Phương pháp phân tích so sánh được sử dụng để đánh giá sự biến động, hiệu quả quản lý qua các năm. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018 với các bước thu thập số liệu, phân tích thực trạng, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Dự toán và thực hiện thu ngân sách: Tổng dự toán thu ngân sách xã năm 2017 tăng 19,42% so với năm 2016 (từ 824 triệu lên 984 triệu đồng), nhưng năm 2018 giảm 5,89% so với năm 2017 (xuống 926 triệu đồng). Thực hiện thu ngân sách liên tục tăng, năm 2017 tăng 20,99% so với 2016 (781 triệu lên 945 triệu đồng), năm 2018 tăng 6,45% so với 2017 (đạt 1.006 triệu đồng), vượt 8,6% so với dự toán năm 2018.

  2. Cơ cấu thu ngân sách: Thuế chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng thu, tuy nhiên có xu hướng giảm dần từ 92,72% năm 2016 xuống còn 80,88% năm 2018. Thuế giá trị gia tăng (GTGT) chiếm tỷ trọng cao nhất nhưng giảm từ 41,99% xuống 30,56%. Thuế thu nhập cá nhân và thuế trước bạ có xu hướng tăng nhẹ. Thu phí, lệ phí và thu khác chiếm tỷ trọng nhỏ nhưng có xu hướng tăng.

  3. Thực hiện chi ngân sách: Dự toán chi ngân sách xã tăng liên tục qua các năm, năm 2017 tăng 2,61% so với 2016, năm 2018 tăng 14,26% so với 2017, với các khoản chi xây dựng cơ bản, quản lý nhà nước, sự nghiệp kinh tế, giáo dục đào tạo tăng mạnh. Tuy nhiên, tổng chi luôn vượt xa tổng thu, tỷ lệ chi vượt thu dao động từ 276% đến 379%.

  4. Quy trình quản lý ngân sách: Quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy định pháp luật, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan như UBND xã, phòng Tài chính huyện, cơ quan Thuế và Kho bạc Nhà nước. Hoạt động kiểm tra, giám sát được tăng cường nhằm hạn chế thất thoát, lãng phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân dự toán thu giảm năm 2018 chủ yếu do sự biến động trong các khoản thuế GTGT và thuế môn bài, phản ánh sự ảnh hưởng của điều kiện kinh tế địa phương và ý thức chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân. Việc chi ngân sách vượt thu lớn cho thấy áp lực tài chính cao, cần cân đối nguồn thu chi hợp lý hơn. So sánh với các nghiên cứu trước tại các địa phương khác, kết quả tại Xã Hòa Khánh Nam tương đồng về những khó khăn trong quản lý thu chi ngân sách cấp xã, đặc biệt là việc đảm bảo cân đối ngân sách và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện biến động dự toán và thực hiện thu chi qua các năm, bảng cơ cấu thu chi chi tiết theo từng khoản mục để minh họa rõ nét hơn. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý ngân sách cấp xã, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công khai, minh bạch ngân sách: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách trên các phương tiện truyền thông và tại các cuộc họp dân, nhằm nâng cao sự giám sát của cộng đồng, giảm thiểu thất thoát và lãng phí. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2020. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.

  2. Nâng cao trình độ nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính xã nhằm nâng cao năng lực quản lý, xử lý số liệu chính xác và kịp thời. Thời gian: 2020-2021. Chủ thể: Phòng Tài chính huyện phối hợp với UBND xã.

  3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra ngân sách: Thiết lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các hoạt động thu chi ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để nâng cao kỷ luật tài chính. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: UBND xã, Thanh tra huyện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, kết nối với các cơ quan thuế, kho bạc để theo dõi, giám sát thu chi hiệu quả, giảm thủ tục hành chính. Thời gian: 2020-2022. Chủ thể: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính huyện.

  5. Cải thiện công tác lập dự toán và cân đối ngân sách: Rà soát, điều chỉnh dự toán thu chi sát với thực tế phát triển kinh tế xã hội, ưu tiên các khoản chi thiết yếu, hạn chế chi vượt dự toán không hợp lý. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: UBND xã, Hội đồng nhân dân xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý UBND các xã, phường: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, giúp cải thiện công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và các cơ quan tài chính địa phương: Tài liệu tham khảo hữu ích trong việc xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã.

  3. Học viên, sinh viên ngành Tài chính - Ngân hàng và Kinh tế: Cung cấp kiến thức thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu ngân sách.

  4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến quản lý tài chính công: Giúp hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, từ đó có thể tham gia giám sát, đóng góp ý kiến xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý ngân sách cấp xã bao gồm lập dự toán thu chi, phân bổ dự toán, chấp hành dự toán, kiểm tra, kiểm soát và quyết toán ngân sách. Mục tiêu là đảm bảo thu đủ, chi đúng, tiết kiệm và hiệu quả, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Nguyên tắc quan trọng trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; nguyên tắc công khai, minh bạch; nguyên tắc đảm bảo cân đối ngân sách là những nguyên tắc cơ bản để quản lý ngân sách hiệu quả, đảm bảo quyền lợi của Nhà nước và người dân.

  3. Tại sao chi ngân sách cấp xã thường vượt thu?
    Nguyên nhân do nhu cầu chi tiêu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội lớn, trong khi nguồn thu chủ yếu từ thuế và phí có giới hạn, cộng với việc chưa tối ưu hóa công tác thu ngân sách và cân đối chi tiêu.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Bao gồm tăng cường công khai minh bạch, nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin và cải thiện công tác lập dự toán, cân đối ngân sách.

  5. Làm thế nào để đảm bảo thu ngân sách đạt dự toán?
    Cần phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và UBND xã, tăng cường kiểm tra, chống thất thu, tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người dân và doanh nghiệp.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và quản lý tài chính công địa phương.
  • Thực trạng quản lý ngân sách tại UBND Xã Hòa Khánh Nam giai đoạn 2016-2018 cho thấy thu ngân sách tăng trưởng nhưng chi vượt thu lớn, cần cân đối hiệu quả hơn.
  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách và quy trình lập dự toán, chấp hành, quyết toán được thực hiện tương đối đầy đủ nhưng còn tồn tại hạn chế về công tác kiểm soát và ứng dụng công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, tập trung vào công khai minh bạch, nâng cao năng lực cán bộ, kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các xã khác trong huyện để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, góp phần phát triển bền vững địa phương!