Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, công tác quản lý NSNN giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và ổn định an ninh quốc phòng. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như tỷ lệ quyết toán thu NSNN chưa đạt 100% (năm 2017 đạt 95,44%, năm 2018 đạt 98,5%, năm 2019 đạt 99,47%), công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều vi phạm với số kiến nghị chưa xử lý lên đến hàng chục tỷ đồng mỗi năm. Ngoài ra, một số nguồn thu như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải chưa được khai thác tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại huyện Mường Khương, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường công tác quản lý ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2017-2019, với các giải pháp đề xuất hướng tới nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách tài chính địa phương, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và học thuật.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi tài chính của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Luật Ngân sách Nhà nước (2015) định nghĩa rõ ràng về phạm vi và nội dung của NSNN.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Quản lý NSNN là quá trình tác động có chủ định của chủ thể quản lý thông qua các phương pháp và công cụ nhằm điều khiển hoạt động thu, chi ngân sách đạt mục tiêu đề ra. Bao gồm quản lý thu ngân sách (huy động nguồn lực tài chính) và quản lý chi ngân sách (phân phối và sử dụng nguồn lực hiệu quả).

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp huyện: Đảm bảo nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và chính xác trong lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Bao gồm nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế; nhân tố chủ quan như chính sách khuyến khích, nhận thức của địa phương, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức của huyện Mường Khương và tỉnh Lào Cai, các văn bản pháp luật liên quan, cùng các tài liệu nghiên cứu học thuật. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 35 cán bộ quản lý và nhân viên các phòng ban liên quan tại huyện, sử dụng bảng hỏi với thang đo Likert 5 bậc để đánh giá các yếu tố tác động.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp, phỏng vấn chuyên gia, khảo sát điều tra mẫu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác của dữ liệu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp mô tả thống kê để mô tả thực trạng thu, chi ngân sách; phương pháp so sánh thống kê để đối chiếu các chỉ tiêu thu, chi qua các năm; phân tích định tính dựa trên ý kiến chuyên gia và kết quả khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2017-2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025, đảm bảo tính ứng dụng và khả thi trong thực tiễn quản lý ngân sách địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tỷ lệ quyết toán thu NSNN tại huyện Mường Khương tăng dần qua các năm, từ 95,44% năm 2017 lên 99,47% năm 2019, cho thấy sự cải thiện trong công tác thu ngân sách. Tuy nhiên, một số nguồn thu như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân và thuế kinh doanh vận tải chưa được khai thác hiệu quả, ảnh hưởng đến tổng nguồn thu.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tỷ lệ chi dự toán so với thực hiện cho thấy công tác chi ngân sách được quản lý chặt chẽ, với tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển được phân bổ hợp lý. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng chi chưa tiết kiệm và hiệu quả chưa cao ở một số đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Số kiến nghị thanh tra, kiểm toán trong giai đoạn 2017-2019 đạt hàng chục tỷ đồng mỗi năm, trong đó tỷ lệ xử lý còn thấp (ví dụ năm 2017 số kiến nghị 98,18 tỷ đồng, chỉ xử lý 21,67 tỷ đồng). Điều này phản ánh hạn chế trong công tác kiểm tra, xử lý vi phạm ngân sách.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Qua khảo sát, các nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý, nhận thức về tầm quan trọng của quản lý ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá cao về mức độ ảnh hưởng. Nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội và chính sách quản lý cũng đóng vai trò quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý ngân sách tại huyện Mường Khương đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc nâng cao tỷ lệ quyết toán thu ngân sách và quản lý chi ngân sách theo dự toán. Tuy nhiên, việc khai thác nguồn thu chưa tối ưu và công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều tồn tại là những điểm cần khắc phục.

So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách tại huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa và huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, có thể thấy các địa phương này đã áp dụng hiệu quả các giải pháp như hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường thanh tra, kiểm tra và nâng cao trình độ cán bộ, từ đó đạt được kết quả thu ngân sách vượt dự toán và quản lý chi ngân sách hiệu quả hơn. Huyện Mường Khương có thể học hỏi các bài học này để cải thiện công tác quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ quyết toán thu, chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp số kiến nghị thanh tra và tỷ lệ xử lý, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quản lý ngân sách theo kết quả khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Cần xây dựng dự toán thu, chi sát với thực tế phát triển kinh tế - xã hội địa phương, dựa trên phân tích, dự báo chính xác. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ ngân sách mới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Tăng cường công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Đẩy mạnh kiểm soát việc thực hiện dự toán, đảm bảo tỷ lệ quyết toán thu đạt trên 100%, chi ngân sách tiết kiệm, hiệu quả. Thời gian: liên tục trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể: UBND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách: Tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, giảm thiểu số kiến nghị chưa xử lý. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Thanh tra tài chính huyện, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước.

  4. Phát triển nguồn thu mới và khai thác tối ưu các nguồn thu hiện có: Tập trung khai thác các khoản thu chưa hiệu quả như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế huyện.

  5. Nâng cao trình độ, kỹ năng và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND huyện, các cơ quan đào tạo.

  6. Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách: Tăng quyền tự chủ cho các cấp chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách, đồng thời đảm bảo sự giám sát chặt chẽ. Thời gian: giai đoạn 2020-2025. Chủ thể: UBND huyện, Hội đồng nhân dân huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, phục vụ công tác điều hành và hoạch định chính sách.

  2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Học tập các phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu thực tế và áp dụng kiến thức vào thực tiễn quản lý ngân sách.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức giám sát tài chính: Tham khảo các kết quả đánh giá công tác quản lý ngân sách, từ đó đề xuất các biện pháp kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ quan trọng để huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Ví dụ, việc phân bổ chi đầu tư phát triển giúp xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu cho địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Mường Khương là gì?
    Khó khăn gồm tỷ lệ quyết toán thu chưa đạt 100%, công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều vi phạm chưa được xử lý kịp thời, nguồn thu chưa được khai thác tối ưu và trình độ cán bộ quản lý chưa đồng đều. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, khảo sát điều tra mẫu với thang đo Likert, phân tích mô tả thống kê và so sánh thống kê để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để tăng cường quản lý ngân sách?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện lập dự toán, tăng cường chấp hành và quyết toán ngân sách, nâng cao công tác thanh tra, kiểm tra, phát triển nguồn thu mới, đào tạo cán bộ và đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách?
    Cần tăng cường thanh tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai giai đoạn 2017-2019.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy công tác quản lý ngân sách đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về khai thác nguồn thu và công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý ngân sách, trong đó trình độ cán bộ và chính sách quản lý đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2020-2025, bao gồm hoàn thiện dự toán, tăng cường kiểm tra, phát triển nguồn thu và đào tạo cán bộ.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Mường Khương nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển địa phương. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với tác giả hoặc trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên để nhận tài liệu nghiên cứu chi tiết.