Tổng quan nghiên cứu

Sau hơn ba thập kỷ thực hiện cơ chế chính sách mở cửa từ Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986, Việt Nam đã chứng kiến sự cải thiện vượt bậc trong đời sống kinh tế - xã hội, tạo nên diện mạo kinh tế mới trong mắt bạn bè quốc tế. Nền kinh tế nước nhà tăng trưởng ổn định qua các năm, tạo nguồn lực tài chính quan trọng thúc đẩy phát triển lâu dài. Trong bối cảnh đó, ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò là công cụ nội lực thiết yếu cho sự phát triển kinh tế quốc dân, đặc biệt là ngân sách cấp huyện, nơi cung cấp phương tiện vật chất cho chính quyền địa phương và thực thi quản lý kinh tế xã hội.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2016-2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở khoa học của NSNN cấp huyện, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Đông Anh và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong hoạt động quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Đông Anh, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách và thực tiễn quản lý ngân sách địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý ngân sách cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương, đồng thời đảm bảo an ninh tài chính quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý nhà nước và tài chính công. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ phân phối nguồn lực tài chính, thể hiện mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội, đồng thời là phương tiện điều tiết kinh tế vĩ mô và đảm bảo công bằng xã hội.

  2. Lý thuyết phân cấp ngân sách: Phân tích cơ cấu hệ thống ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương (cấp tỉnh, huyện, xã), với nguyên tắc phân định nguồn thu, nhiệm vụ chi và bổ sung ngân sách giữa các cấp nhằm đảm bảo cân đối và phát triển bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp huyện, quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, chu trình quản lý ngân sách (lập dự toán, chấp hành, quyết toán), nguyên tắc quản lý ngân sách (đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai, rõ ràng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp tổng hợp, thống kê, so sánh, phân tích lý thuyết và đánh giá thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu dự toán, quyết toán ngân sách nhà nước huyện Đông Anh giai đoạn 2016-2018; báo cáo tài chính, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách; tài liệu hướng dẫn của Bộ Tài chính và UBND thành phố Hà Nội; các báo cáo kiểm toán, thanh tra tài chính.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê về thu, chi ngân sách; so sánh dự toán và quyết toán; đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách qua các chỉ tiêu tài chính; phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp huyện; rút ra bài học kinh nghiệm từ các địa phương khác.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Đông Anh trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất giải pháp cho các năm tiếp theo.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách của huyện Đông Anh trong giai đoạn trên, được lựa chọn do tính đại diện và tính khả thi trong phạm vi luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Dự toán thu ngân sách vượt kế hoạch thành phố giao: Trong giai đoạn 2016-2018, dự toán thu ngân sách huyện Đông Anh luôn cao hơn dự toán thành phố giao, với mức tăng từ 8% năm 2016 lên 13% năm 2018. Một số khoản thu như lệ phí trước bạ, tiền sử dụng đất, thu đền bù thiệt hại tăng mạnh, ví dụ năm 2018 tiền sử dụng đất dự toán tăng 98% so với thành phố giao.

  2. Dự toán chi ngân sách tăng theo dự toán thu: Tổng chi ngân sách huyện cũng vượt dự toán thành phố giao, tăng từ 7% năm 2016 lên 20% năm 2018. Chi đầu tư xây dựng cơ bản tăng 68% năm 2016, chi thường xuyên tăng 4% năm 2017 so với dự toán thành phố.

  3. Tỷ lệ hoàn thành quyết toán thu ngân sách tăng dần: Tỷ lệ quyết toán thu cân đối so với dự toán huyện giao tăng từ 73% năm 2016 lên 94% năm 2018, cho thấy hiệu quả thu ngân sách được cải thiện qua các năm.

  4. Cơ cấu thu ngân sách phụ thuộc lớn vào nguồn đất đai: Thu từ tiền sử dụng đất và đền bù thiệt hại chiếm tỷ trọng cao (trên 36% tổng thu), trong khi thuế, phí, lệ phí chiếm tỷ trọng thấp hơn 50%, phản ánh nền kinh tế địa phương còn phụ thuộc nhiều vào khai thác tài nguyên đất đai.

  5. Khả năng tự cân đối ngân sách còn hạn chế: Tỷ trọng thu bổ sung từ ngân sách thành phố chiếm gần 49% tổng thu cân đối, cho thấy huyện Đông Anh vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên để cân đối ngân sách.

Thảo luận kết quả

Việc dự toán thu ngân sách vượt kế hoạch thành phố giao thể hiện sự chủ động, quyết tâm của chính quyền huyện trong khai thác nguồn thu, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và lệ phí trước bạ. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu đất đai tiềm ẩn rủi ro về tính bền vững ngân sách khi quỹ đất hạn chế và không đồng đều giữa các năm.

Tỷ lệ hoàn thành quyết toán thu tăng dần cho thấy công tác quản lý thu ngân sách được cải thiện, nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và sự chỉ đạo sát sao của UBND huyện. Tuy nhiên, tình trạng thất thu, nợ đọng thuế và gian lận thương mại vẫn còn phổ biến, ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách.

Cơ cấu chi ngân sách huyện ưu tiên đầu tư phát triển và chi thường xuyên theo định mức, đảm bảo các nhiệm vụ chính trị và an sinh xã hội. Việc tiết kiệm chi thường xuyên và ưu tiên vốn đầu tư phát triển góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, khả năng tự cân đối ngân sách còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách thành phố, phản ánh sự chênh lệch về phát triển kinh tế giữa các địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán thu, chi ngân sách các năm, bảng tỷ trọng các khoản thu theo nguồn và sắc thuế, giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý ngân sách và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách: Đẩy mạnh kiểm tra, giám sát, chống thất thu và nợ đọng thuế, đặc biệt trong lĩnh vực thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu ngân sách đạt trên 95% dự toán trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Chi cục thuế huyện phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  2. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Giảm dần sự phụ thuộc vào nguồn thu từ đất đai bằng cách phát triển các ngành kinh tế khác như công nghiệp, dịch vụ, thương mại. Mục tiêu tăng tỷ trọng thuế, phí, lệ phí lên trên 60% tổng thu ngân sách trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp các sở ngành liên quan.

  3. Nâng cao hiệu quả chi ngân sách: Ưu tiên phân bổ vốn đầu tư cho các dự án trọng điểm, đảm bảo đúng tiến độ và hiệu quả sử dụng vốn; tiếp tục tiết kiệm chi thường xuyên ít nhất 10% dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Ban Quản lý dự án huyện.

  4. Cải thiện năng lực quản lý ngân sách: Tăng cường đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ tài chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, triển khai thanh toán điện tử và phần mềm quản lý ngân sách hiện đại. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm: Thực hiện nghiêm túc các quy định về quản lý ngân sách, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm để bảo vệ nguồn lực ngân sách. Chủ thể thực hiện: Thanh tra tài chính huyện, Kiểm toán Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế, quy trình quản lý ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán, áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý ngân sách địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo các phân tích thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách cấp huyện, góp phần xây dựng hệ thống ngân sách bền vững.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại địa phương, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Ngân sách cấp huyện cung cấp nguồn lực tài chính cho hoạt động của chính quyền địa phương, hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng, thúc đẩy kinh tế xã hội và đảm bảo an sinh xã hội. Ví dụ, ngân sách huyện Đông Anh đã ưu tiên đầu tư các dự án giao thông và giáo dục, góp phần phát triển đô thị và nâng cao chất lượng cuộc sống.

  2. Các nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và rõ ràng. Những nguyên tắc này đảm bảo mọi khoản thu chi được dự toán, thực hiện và quyết toán minh bạch, đúng pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

  3. Tại sao ngân sách huyện Đông Anh phụ thuộc nhiều vào nguồn thu từ đất đai?
    Do đặc điểm kinh tế địa phương còn phát triển chưa đồng đều, nguồn thu từ sản xuất kinh doanh chưa cao, trong khi đất đai là tài nguyên có giá trị lớn, dễ khai thác. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn rủi ro về tính bền vững ngân sách khi quỹ đất hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao công tác kiểm tra, giám sát thu chi, đa dạng hóa nguồn thu và ưu tiên phân bổ vốn đầu tư hiệu quả. Ví dụ, huyện Đông Anh đã áp dụng các biện pháp tiết kiệm chi thường xuyên và tăng cường quản lý thuế.

  5. Các khó khăn chính trong quản lý ngân sách cấp huyện là gì?
    Bao gồm tình trạng thất thu, nợ đọng thuế, gian lận thương mại, khả năng tự cân đối ngân sách thấp, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên và hạn chế về năng lực quản lý, công nghệ thông tin. Những khó khăn này cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Đông Anh giai đoạn 2016-2018.
  • Phân tích số liệu cho thấy dự toán thu, chi ngân sách huyện vượt kế hoạch thành phố giao, tỷ lệ hoàn thành quyết toán thu tăng dần, nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn thu đất đai và ngân sách cấp trên.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm tăng cường quản lý thu, đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách cấp huyện, hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm đảm bảo phát triển bền vững ngân sách địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương bền vững!