Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, trong giai đoạn 2017-2019, tổng giá trị sản xuất đạt 11.861 tỷ đồng, tăng trưởng 15,95%, với giá trị sản xuất trên 1ha đất canh tác đạt trên 135 triệu đồng, vượt 23,18% kế hoạch. Huy động vốn đầu tư phát triển toàn xã hội đạt 4.850 tỷ đồng, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 6,81%. Trong bối cảnh đó, quản lý ngân sách nhà nước cấp xã (NSX) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Tuy nhiên, công tác quản lý NSX tại huyện Lục Ngạn còn nhiều hạn chế như lập dự toán yếu kém, chấp hành dự toán chưa nghiêm, quản lý thu ngân sách còn kẽ hở, chi tiêu lãng phí và thanh tra kiểm tra mang tính hình thức. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý NSX trên địa bàn huyện Lục Ngạn trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 29 xã và 1 thị trấn trên địa bàn huyện, với số liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý NSNN cấp xã, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Bắc Giang.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một niên độ nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo quy định pháp luật.

  • Phân cấp quản lý ngân sách: NSNN được phân cấp thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp xã là cấp cuối cùng, chịu trách nhiệm quản lý thu, chi ngân sách theo phân cấp và nhiệm vụ được giao.

  • Chu trình quản lý ngân sách xã: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách xã, đảm bảo tính pháp lý, hiệu quả và minh bạch trong quản lý tài chính.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã: Bao gồm yếu tố khách quan như cơ chế quản lý tài chính, điều kiện kinh tế - xã hội và yếu tố chủ quan như nhận thức của cán bộ, trình độ quản lý và hệ thống thông tin quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách huyện Lục Ngạn giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan, tài liệu nghiên cứu trong nước và quốc tế. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với 80 cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 đơn vị tiêu biểu gồm thị trấn Chũ (nguồn thu lớn), 2 xã điển hình (1 xã có thu ngân sách tốt, 1 xã có nguồn thu thấp) đại diện cho huyện Lục Ngạn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh đối chiếu số liệu qua các năm, kết hợp phân tích định tính từ khảo sát ý kiến cán bộ quản lý. Phần mềm Excel được dùng để xử lý và trình bày số liệu dưới dạng bảng biểu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát thực địa từ tháng 02 đến tháng 03 năm 2020, phân tích và tổng hợp kết quả trong quý II năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách xã còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, 65% cán bộ đánh giá công tác lập dự toán chưa chính xác, nhiều dự toán phải điều chỉnh bổ sung trong năm. Dự toán thu ngân sách xã năm 2019 tại thị trấn Chũ đạt 103,5% kế hoạch, trong khi xã Nam Dương chỉ đạt khoảng 85%.

  2. Chấp hành dự toán thu chi chưa nghiêm túc: Tỷ lệ chấp hành dự toán thu ngân sách xã Nam Dương chỉ đạt khoảng 80%, trong khi thị trấn Chũ đạt trên 95%. Chi ngân sách xã còn tồn tại lãng phí, chi không đúng mục đích chiếm khoảng 10% tổng chi ngân sách.

  3. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã còn yếu: 70% cán bộ cho biết công tác thanh tra, kiểm tra mang tính hình thức, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Việc công khai ngân sách xã chưa được thực hiện đầy đủ theo quy định.

  4. Yếu tố ảnh hưởng chủ yếu là nhận thức và trình độ cán bộ: Đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã có trình độ chuyên môn hạn chế, thiếu kỹ năng quản lý tài chính hiện đại, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do quy trình lập dự toán chưa sát thực tế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban liên quan và hạn chế về nguồn nhân lực. So với kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Cẩm Khê (Phú Thọ) và Tứ Kỳ (Hải Dương), huyện Lục Ngạn còn thiếu sự chỉ đạo sâu sát, công tác kiểm tra giám sát chưa được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ chấp hành dự toán thu chi giữa các xã và thị trấn, bảng tổng hợp các khoản chi không đúng mục đích và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của cán bộ về công tác quản lý ngân sách. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình quản lý và tăng cường công khai minh bạch ngân sách xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chất lượng công tác lập dự toán ngân sách xã: Đào tạo cán bộ tài chính xã về kỹ năng lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Mục tiêu nâng tỷ lệ dự toán chính xác lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp UBND xã.

  2. Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách: Xây dựng quy trình thu chi minh bạch, áp dụng phần mềm quản lý thu chi ngân sách xã, tăng cường phối hợp với cơ quan thuế và Kho bạc Nhà nước. Mục tiêu giảm thất thoát ngân sách dưới 5% trong 3 năm tới.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách xã: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của HĐND xã và nhân dân. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, UBND xã, HĐND xã.

  4. Củng cố đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý tài chính công cho cán bộ xã, ưu tiên cán bộ trẻ và có năng lực. Mục tiêu hoàn thành đào tạo cho 100% cán bộ tài chính xã trong 2 năm.

  5. Thực hiện các biện pháp tài chính hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội: Khuyến khích phát triển sản xuất, dịch vụ để mở rộng nguồn thu ngân sách xã, đồng thời sử dụng ngân sách hiệu quả cho các chương trình phát triển bền vững. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp các ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, quản lý thu chi và kiểm tra giám sát ngân sách địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, tăng cường hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để đề xuất các giải pháp phát triển tài chính địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là gì?
    Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát các khoản thu, chi ngân sách tại cấp xã nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Yếu tố khách quan gồm cơ chế quản lý tài chính, điều kiện kinh tế - xã hội; yếu tố chủ quan gồm nhận thức, trình độ cán bộ quản lý và hệ thống thông tin quản lý ngân sách.

  3. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách xã còn yếu kém?
    Nguyên nhân do thiếu kỹ năng lập dự toán, thiếu thông tin chính xác về nguồn thu, chưa áp dụng công nghệ thông tin và thiếu sự phối hợp giữa các đơn vị liên quan.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, đổi mới quy trình thu chi, tăng cường kiểm tra giám sát và công khai minh bạch ngân sách.

  5. Vai trò của công khai ngân sách xã trong quản lý tài chính?
    Công khai ngân sách giúp nâng cao tính minh bạch, tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát việc thu chi, góp phần hạn chế tiêu cực và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Lục Ngạn giai đoạn 2017-2019 còn nhiều hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm tra giám sát.
  • Yếu tố chủ yếu ảnh hưởng là trình độ cán bộ và cơ chế quản lý chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các đơn vị.
  • Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy sự chỉ đạo sâu sát, công khai minh bạch và nâng cao năng lực cán bộ là chìa khóa thành công.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới quản lý thu chi, tăng cường kiểm tra giám sát và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Bắc Giang.

Next steps: Triển khai các khóa đào tạo, áp dụng công nghệ quản lý ngân sách và xây dựng kế hoạch kiểm tra giám sát định kỳ.

Call to action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.