Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, là một đô thị loại II với nền kinh tế chủ yếu dựa vào khai thác than và công nghiệp chế biến. Theo báo cáo của Phòng Tài nguyên và Môi trường Thành phố Cẩm Phả, mỗi ngày địa phương này thải ra khoảng 20.000 m³ nước thải chưa qua xử lý cùng với lượng lớn rác thải nhựa và túi ni-lông, gây ra những thách thức nghiêm trọng về môi trường. Tình trạng ô nhiễm đất, nước và không khí không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn đe dọa sự phát triển bền vững của thành phố, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi kinh tế từ công nghiệp nặng sang các ngành công nghiệp không khói như du lịch.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về môi trường tại Cẩm Phả trong giai đoạn 2016-2023, làm rõ các hạn chế trong thực thi chính sách và pháp luật, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi địa bàn thành phố Cẩm Phả, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức, khảo sát thực địa và ý kiến chuyên viên địa phương. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống pháp lý, nâng cao năng lực quản lý và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong bảo vệ môi trường, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý môi trường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc xây dựng chính sách, pháp luật và tổ chức thực thi nhằm điều chỉnh hành vi của các tổ chức, cá nhân để bảo vệ môi trường. Quản lý nhà nước mang tính quyền lực, sử dụng công cụ pháp luật và chính sách để duy trì ổn định và phát triển xã hội.

  • Lý thuyết quản lý môi trường: Tập trung vào nguyên tắc hệ thống, tổng hợp, liên ngành và công bằng trong quản lý tài nguyên và môi trường. Nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả chi phí" (Polluter-Pays Principle) và nguyên tắc "người sử dụng tài nguyên phải trả tiền" được áp dụng nhằm thúc đẩy phát triển bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước về môi trường, bảo vệ môi trường, ô nhiễm môi trường, đánh giá tác động môi trường, và nguyên tắc quản lý môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Báo cáo, thống kê của Phòng Tài nguyên và Môi trường Thành phố Cẩm Phả, các văn bản pháp luật, nghiên cứu khoa học liên quan đến quản lý môi trường.

  • Phương pháp điền dã, khảo sát thực địa: Thu thập ý kiến chuyên viên, công chức địa chính – xây dựng qua bảng hỏi điều tra trực tuyến (Google Form) trong giai đoạn 2023-2024.

  • Phương pháp phân tích và tổng hợp số liệu: Đánh giá thực trạng, so sánh các chỉ tiêu môi trường với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước.

Cỡ mẫu khảo sát gồm các cán bộ quản lý môi trường và chuyên viên địa phương, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban liên quan. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 2016 đến 2024, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2023 và khảo sát thực địa năm 2023-2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ô nhiễm môi trường nước mặt và nước ngầm: Các chỉ tiêu pH, DO, TSS, COD, BOD5, NH4+, Cl-, Fe, Mn và Coliform tại nhiều điểm quan trắc vượt giới hạn cho phép theo QCVN 08:2023/BTNMT. Nước ngầm cũng có một số chỉ tiêu như pH, Fe, Mn vượt chuẩn, đặc biệt tại các khu vực gần bãi thải và cơ sở công nghiệp. Chất lượng nước biển ven bờ nhìn chung đạt chuẩn, ngoại trừ một số vị trí có chỉ số Amoni cao.

  2. Quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế: Việc thực thi pháp luật và chính sách bảo vệ môi trường chưa đồng bộ, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, hệ thống quan trắc môi trường chưa được đầu tư đầy đủ. Tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt chưa đạt 100%, hệ thống xử lý nước thải chưa hoàn thiện.

  3. Ảnh hưởng của hoạt động khai thác than và công nghiệp: Các hoạt động này gây ô nhiễm không khí, suy thoái đất và ảnh hưởng tiêu cực đến đa dạng sinh học. Việc kiểm soát các dự án đầu tư chưa chặt chẽ, nhiều cơ sở chưa hoàn thành công trình bảo vệ môi trường trước khi đi vào hoạt động.

  4. Sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp còn hạn chế: Nhận thức về bảo vệ môi trường chưa cao, việc phân loại và xử lý rác thải tại nguồn chưa phổ biến. Các doanh nghiệp chưa thực sự chủ động trong việc áp dụng công nghệ sạch và giảm thiểu ô nhiễm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng ô nhiễm là do sự phát triển công nghiệp nặng và khai thác than chưa đi đôi với các biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả. So với các nghiên cứu tại thành phố Nha Trang, Cẩm Phả có mức độ ô nhiễm nghiêm trọng hơn do đặc thù kinh tế và điều kiện tự nhiên. Việc đầu tư hệ thống quan trắc và xử lý môi trường tại Nha Trang đã góp phần cải thiện chất lượng môi trường, là bài học quý cho Cẩm Phả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh các chỉ tiêu ô nhiễm nước mặt và nước ngầm với giới hạn cho phép, bảng tổng hợp các dự án chưa hoàn thành công trình bảo vệ môi trường, và biểu đồ tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt theo năm. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tăng cường sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý nhà nước về môi trường

    • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên môn cho cán bộ quản lý môi trường trong vòng 1-2 năm tới.
    • Đầu tư trang thiết bị quan trắc tự động, xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường hiện đại.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Tăng cường kiểm soát và phòng ngừa ô nhiễm

    • Rà soát, thẩm định chặt chẽ các dự án đầu tư có nguy cơ ô nhiễm cao, yêu cầu hoàn thành công trình bảo vệ môi trường trước khi vận hành.
    • Tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và xử lý nghiêm vi phạm trong khai thác than và công nghiệp chế biến.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài nguyên và Môi trường, các cơ quan chức năng liên quan.

  3. Hoàn thiện hệ thống thu gom và xử lý chất thải

    • Đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo công nghệ tiên tiến, đảm bảo thu gom 100% rác thải phát sinh trong 3 năm tới.
    • Mở rộng mạng lưới thu gom và xử lý nước thải sinh hoạt, hoàn thiện hệ thống thu gom nước thải tại các khu dân cư.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý Dịch vụ Công ích, UBND các phường xã.

  4. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng

    • Triển khai các chương trình tuyên truyền, vận động người dân phân loại rác thải tại nguồn, hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần.
    • Khuyến khích doanh nghiệp áp dụng công nghệ sạch, tham gia các phong trào bảo vệ môi trường.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin, các tổ chức chính trị - xã hội, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về môi trường

    • Hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý, xây dựng chính sách và thực thi pháp luật bảo vệ môi trường hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành quản lý công, môi trường

    • Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước môi trường tại địa phương có đặc thù công nghiệp nặng.

  3. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khai thác than, công nghiệp chế biến

    • Tham khảo các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm, nâng cao trách nhiệm xã hội và tuân thủ quy định pháp luật.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội

    • Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, thúc đẩy sự tham gia tích cực trong các hoạt động bảo vệ môi trường tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về môi trường là gì?
    Quản lý nhà nước về môi trường là quá trình nhà nước sử dụng quyền lực, pháp luật và chính sách để điều chỉnh các hoạt động nhằm bảo vệ chất lượng môi trường và phát triển bền vững. Ví dụ, việc ban hành quy chuẩn kỹ thuật và giám sát thực thi là một phần của quản lý nhà nước.

  2. Tại sao ô nhiễm môi trường tại Cẩm Phả nghiêm trọng?
    Do đặc thù kinh tế dựa vào khai thác than và công nghiệp nặng, cùng với việc xử lý chất thải chưa hiệu quả, dẫn đến ô nhiễm không khí, nước và đất vượt mức cho phép, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

  3. Các nguyên tắc quản lý môi trường quan trọng nhất là gì?
    Bao gồm nguyên tắc hệ thống, tổng hợp, liên ngành, công bằng và nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả chi phí". Những nguyên tắc này giúp đảm bảo quản lý môi trường hiệu quả và bền vững.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về môi trường?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường giám sát, kiểm tra và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường.

  5. Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ môi trường là gì?
    Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát, thực hiện phân loại rác thải, hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và tham gia các phong trào bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và đánh giá toàn diện thực trạng quản lý nhà nước về môi trường tại thành phố Cẩm Phả, chỉ ra các tồn tại và hạn chế trong công tác quản lý.
  • Kết quả nghiên cứu làm rõ tác động tiêu cực của hoạt động khai thác than và công nghiệp chế biến đến môi trường nước, không khí và đất đai.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý chất thải và tăng cường sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về môi trường tại địa phương có đặc thù công nghiệp nặng.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 3-5 năm tới nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và xây dựng thành phố Cẩm Phả xanh, sạch, đẹp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững thành phố Cẩm Phả là trách nhiệm của toàn xã hội.