Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, du lịch làng nghề truyền thống (LNTT) đang trở thành một xu hướng quan trọng, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Tại huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa, với 4 làng nghề truyền thống còn duy trì gồm dệt thổ cẩm, ủ rượu cồn, nấu rượu siêu men lá và mây tre đan, hoạt động du lịch gắn với làng nghề đã thu hút lượng khách tăng đều đặn, góp phần nâng cao thu nhập bình quân đầu người từ 14,23 triệu đồng năm 2018 lên khoảng 16 triệu đồng năm 2022. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 26,2% năm 2020 xuống mức thấp hơn theo ước tính trong những năm gần đây.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch trên địa bàn huyện Bá Thước trong giai đoạn 2017-2022, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Nghiên cứu tập trung vào 4 làng nghề tiêu biểu, phân tích các yếu tố văn hóa, kinh tế, xã hội và môi trường liên quan đến quản lý và phát triển du lịch làng nghề.
Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý văn hóa, du lịch và chính quyền địa phương trong việc xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển làng nghề gắn với du lịch, đồng thời góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mường, Thái đặc trưng của vùng núi Tây Bắc Thanh Hóa.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý nhà nước và lý thuyết phát triển du lịch bền vững. Lý thuyết quản lý nhà nước nhấn mạnh vai trò của các công cụ pháp luật, chính sách và cơ chế phối hợp trong việc điều tiết hoạt động làng nghề truyền thống. Lý thuyết phát triển du lịch bền vững tập trung vào khai thác tài nguyên du lịch văn hóa một cách hài hòa, bảo vệ môi trường và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Làng nghề truyền thống (LNTT): Làng nghề có lịch sử phát triển trên 50 năm, tạo ra sản phẩm mang bản sắc văn hóa dân tộc, với tối thiểu 20% hộ dân tham gia sản xuất ổn định.
- Du lịch làng nghề: Loại hình du lịch văn hóa, trong đó khách tham quan trải nghiệm, tìm hiểu và mua sắm sản phẩm thủ công truyền thống.
- Quản lý nhà nước đối với LNTT: Hoạt động điều hành, giám sát và hỗ trợ của các cơ quan nhà nước nhằm phát triển bền vững làng nghề.
- Phát triển bền vững: Phát triển kinh tế - xã hội gắn liền với bảo tồn môi trường và văn hóa.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định tính và định lượng:
- Nguồn dữ liệu: Thu thập từ văn bản pháp luật, báo cáo kinh tế - xã hội huyện Bá Thước giai đoạn 2017-2022, khảo sát thực địa tại 4 làng nghề truyền thống, phỏng vấn sâu với 15 nghệ nhân, cán bộ quản lý và đại diện cộng đồng.
- Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung văn bản, thống kê mô tả số liệu kinh tế - xã hội, so sánh tỷ lệ lao động, thu nhập, lượng khách du lịch; phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý làng nghề gắn với du lịch.
- Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2023, xử lý và phân tích dữ liệu trong tháng 4-5 năm 2023, hoàn thiện báo cáo và đề xuất giải pháp trong tháng 6 năm 2023.
Cỡ mẫu khảo sát gồm 86 lao động tại làng dệt thổ cẩm Lặn Ngoài, 95 lao động tại làng ủ rượu cồn Tân Thành, cùng các đại diện cộng đồng và cán bộ quản lý địa phương nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hiện trạng quản lý làng nghề truyền thống còn nhiều hạn chế: Mặc dù có sự tham gia của UBND huyện, các xã và Hiệp hội làng nghề Việt Nam, công tác quản lý chưa đồng bộ, thiếu nguồn lực đầu tư và cơ chế phối hợp hiệu quả. Tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn thấp, chỉ khoảng 15% được đào tạo bài bản, dẫn đến khó khăn trong áp dụng khoa học công nghệ.
Phát triển du lịch làng nghề tăng trưởng ổn định: Lượng khách du lịch đến huyện Bá Thước tăng trung bình 12% mỗi năm giai đoạn 2020-2022, trong đó du lịch làng nghề chiếm khoảng 30% tổng lượt khách. Các sản phẩm thủ công như vải dệt thổ cẩm, rượu cồn truyền thống và đồ mây tre đan được khách du lịch ưa chuộng, góp phần tăng thu nhập cho người dân từ 14,23 triệu đồng năm 2018 lên khoảng 16 triệu đồng năm 2022.
Tiềm năng du lịch chưa được khai thác tối đa: Các làng nghề có giá trị văn hóa đặc sắc, cảnh quan thiên nhiên đẹp nhưng thiếu các dịch vụ hỗ trợ như lưu trú, quảng bá và xúc tiến thương mại. Tỷ lệ khách lưu trú tại các điểm du lịch làng nghề chỉ chiếm khoảng 20% tổng khách đến, phần lớn khách chỉ tham quan trong ngày.
Các yếu tố văn hóa và cộng đồng đóng vai trò then chốt: Cộng đồng dân cư là chủ thể giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề, tuy nhiên nhận thức về vai trò quản lý và phát triển du lịch còn hạn chế. Việc phối hợp giữa các chủ thể quản lý chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong việc bảo tồn và phát triển bền vững.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nguồn lực đầu tư hạn chế và trình độ nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Bắc Ninh hay Thái Lan cho thấy, việc xây dựng mô hình quản lý tích hợp, kết hợp đào tạo nguồn nhân lực và ứng dụng khoa học công nghệ là yếu tố quyết định thành công.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượng khách du lịch, bảng phân loại lao động theo trình độ học vấn và sơ đồ cơ chế phối hợp quản lý hiện tại. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, phát triển dịch vụ du lịch đồng bộ và tăng cường vai trò cộng đồng trong bảo tồn văn hóa.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng cơ chế phối hợp quản lý liên ngành: Thiết lập mô hình quản lý tích hợp giữa UBND huyện, các xã, Hiệp hội làng nghề và cộng đồng dân cư nhằm tăng cường hiệu quả quản lý, giám sát và phát triển làng nghề gắn với du lịch. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể chính là UBND huyện và Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch.
Đào tạo và nâng cao năng lực nguồn nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ thuật sản xuất, kỹ năng phục vụ du lịch và quản lý cho nghệ nhân, lao động làng nghề và cán bộ quản lý. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn lên ít nhất 30% trong 3 năm tới.
Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và dịch vụ hỗ trợ: Đầu tư phát triển các sản phẩm lưu niệm, trải nghiệm làm nghề, kết hợp xây dựng cơ sở lưu trú, nhà hàng phục vụ khách du lịch. Mục tiêu tăng tỷ lệ khách lưu trú lên 40% trong 5 năm tới.
Ứng dụng khoa học công nghệ và bảo vệ môi trường: Hỗ trợ làng nghề áp dụng công nghệ mới trong sản xuất để nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời xây dựng hệ thống xử lý nước thải, bảo vệ môi trường làng nghề. Chủ thể thực hiện là các cơ quan chuyên môn phối hợp với doanh nghiệp và cộng đồng.
Tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá: Xây dựng chiến lược truyền thông đa kênh nhằm quảng bá hình ảnh làng nghề và sản phẩm du lịch, thu hút đầu tư và khách du lịch trong và ngoài nước. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể là Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch cùng UBND huyện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhà quản lý văn hóa và du lịch địa phương: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển làng nghề gắn với du lịch, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn văn hóa truyền thống.
Các nhà nghiên cứu và học viên cao học: Tham khảo để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý văn hóa, phát triển du lịch cộng đồng và bảo tồn di sản văn hóa.
Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Tìm hiểu tiềm năng và cơ hội đầu tư vào phát triển sản phẩm du lịch làng nghề, góp phần đa dạng hóa dịch vụ và nâng cao giá trị kinh tế.
Cộng đồng làng nghề và nghệ nhân: Nâng cao nhận thức về vai trò của mình trong bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, đồng thời tham gia tích cực vào các hoạt động du lịch và quản lý.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý làng nghề truyền thống là gì?
Quản lý làng nghề truyền thống là hoạt động điều hành, giám sát và hỗ trợ của các cơ quan nhà nước và cộng đồng nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa và phát triển kinh tế bền vững cho làng nghề.Tại sao phát triển du lịch làng nghề lại quan trọng?
Du lịch làng nghề giúp quảng bá văn hóa truyền thống, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân và góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa đặc trưng của địa phương.Những khó khăn chính trong quản lý làng nghề tại Bá Thước là gì?
Bao gồm thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả, nguồn lực đầu tư hạn chế, trình độ nhân lực thấp và thiếu dịch vụ hỗ trợ du lịch đồng bộ.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý làng nghề gắn với du lịch?
Cần xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành, đào tạo nhân lực, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, ứng dụng công nghệ và tăng cường quảng bá.Ai là chủ thể quan trọng trong quản lý làng nghề truyền thống?
Chủ thể gồm các cơ quan quản lý nhà nước, Hiệp hội làng nghề và cộng đồng dân cư địa phương, trong đó cộng đồng là trung tâm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch tại huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa.
- Phân tích chỉ ra những điểm mạnh, hạn chế và tiềm năng phát triển du lịch làng nghề trong giai đoạn 2017-2022.
- Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển sản phẩm du lịch và bảo vệ môi trường làng nghề.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong việc phát triển bền vững làng nghề truyền thống.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác.
Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề truyền thống, góp phần phát triển du lịch bền vững tại huyện Bá Thước và tỉnh Thanh Hóa!