Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xem là một trong những phương thức giáo dục trọng tâm nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học. Theo ước tính, các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đã bắt đầu triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm 2018, với sự tham gia của hơn 245 cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ học sinh tại ba trường tiêu biểu: Trường Mầm non – Tiểu học Quốc tế Green Star, trường Tiểu học Cẩm Thạch và trường Tiểu học Cẩm Thủy.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học. Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng quản lý HĐTN, nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, hiệu quả tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn từ năm 2018 đến 2020.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý HĐTN, giúp các nhà trường tổ chức hoạt động trải nghiệm một cách khoa học, đồng bộ, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, đồng thời tạo điều kiện phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm và quản lý giáo dục. Lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb nhấn mạnh quá trình học tập liên tục dựa trên kinh nghiệm thực tiễn, trong đó người học phải tích cực tham gia, suy nghĩ phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tế. Lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Bên cạnh đó, lý thuyết quản lý nhà trường được vận dụng để phân tích vai trò của hiệu trưởng và các cán bộ quản lý trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động trải nghiệm. Quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu giáo dục thông qua các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, quản lý hoạt động trải nghiệm, năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp, và các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm như câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, tham quan dã ngoại, hội thi, sự kiện, giao lưu, chiến dịch và hoạt động nhân đạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ khảo sát 245 mẫu gồm 10 cán bộ quản lý, 115 giáo viên và 120 cha mẹ học sinh tại ba trường tiểu học tiêu biểu ở thành phố Cẩm Phả. Dữ liệu được thu thập từ năm 2018 đến 2020, bao gồm bảng hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng tổ chức và quản lý HĐTN. Phân tích định tính qua phỏng vấn nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm và lấy ý kiến chuyên gia được áp dụng để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2018-2020, với các bước chính gồm thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, xây dựng và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐTN: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường tiểu học thành phố Cẩm Phả nhận thức đúng đắn về vai trò của HĐTN trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% cha mẹ học sinh có nhận thức đầy đủ về ý nghĩa của hoạt động này.

  2. Thực trạng tổ chức HĐTN: Mức độ thực hiện các nội dung hoạt động trải nghiệm đạt khoảng 70%, trong đó các loại hình như câu lạc bộ, trò chơi và tham quan dã ngoại được tổ chức thường xuyên hơn so với các hình thức như diễn đàn hay hoạt động nhân đạo. Tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm thường xuyên đạt khoảng 75%.

  3. Quản lý và chỉ đạo: Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong việc lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra HĐTN. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 65% trường có kế hoạch HĐTN được xây dựng chi tiết và phù hợp với điều kiện thực tế. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và giáo viên phụ trách HĐTN, đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, sự tham gia của gia đình và cộng đồng, điều kiện cơ sở vật chất và tài chính là những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến chất lượng quản lý HĐTN. Khoảng 40% giáo viên cho biết còn gặp khó khăn về nguồn lực và kinh phí để tổ chức các hoạt động trải nghiệm đa dạng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức đúng đắn của cán bộ quản lý và giáo viên là điều kiện tiên quyết để tổ chức HĐTN hiệu quả, phù hợp với lý thuyết quản lý nhà trường và học tập trải nghiệm. Tuy nhiên, sự hạn chế trong nhận thức của cha mẹ học sinh và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường là nguyên nhân làm giảm hiệu quả hoạt động.

Việc tổ chức các loại hình hoạt động trải nghiệm đa dạng như câu lạc bộ, trò chơi, tham quan dã ngoại phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, tạo hứng thú và phát triển kỹ năng sống. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông mới, tỷ lệ tham gia và mức độ tổ chức tại Cẩm Phả tương đối cao nhưng vẫn còn dư địa để cải thiện, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức.

Vai trò của hiệu trưởng được khẳng định là then chốt trong quản lý HĐTN, từ việc xây dựng kế hoạch đến chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, năng lực quản lý và tổ chức của đội ngũ giáo viên phụ trách còn hạn chế, cần được bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ thường xuyên.

Điều kiện cơ sở vật chất và kinh phí là yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn đến chất lượng HĐTN, nhất là trong các trường công lập và vùng có điều kiện kinh tế khó khăn. Việc huy động sự tham gia của gia đình và cộng đồng chưa đạt mức tối ưu, cần có cơ chế phối hợp hiệu quả hơn để tạo nguồn lực và môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng, bảng phân tích mức độ thực hiện các loại hình hoạt động trải nghiệm và biểu đồ so sánh các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nhận thức và nghiệp vụ cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về vai trò, ý nghĩa và kỹ năng tổ chức HĐTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch HĐTN khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, xác định rõ mục tiêu, nội dung, hình thức và nguồn lực cho từng hoạt động trải nghiệm. Thời gian hoàn thiện kế hoạch trước mỗi năm học, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  3. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên với cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội và địa phương để huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Thực hiện các buổi giao lưu, hội thảo định kỳ nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia của các bên liên quan.

  4. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức HĐTN: Khuyến khích giáo viên sáng tạo, đa dạng hóa hình thức tổ chức như câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, tham quan dã ngoại, hội thi, sự kiện và hoạt động nhân đạo nhằm thu hút học sinh tham gia tích cực. Thời gian áp dụng đổi mới liên tục trong các năm học.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và kinh phí: Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý và cha mẹ học sinh để đảm bảo nguồn lực vật chất, tài chính phục vụ cho tổ chức HĐTN. Xây dựng kế hoạch huy động tài trợ, đóng góp xã hội hóa giáo dục nhằm nâng cao điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và các cán bộ quản lý trường tiểu học có thể áp dụng các biện pháp quản lý HĐTN để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên tiểu học: Đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm và giáo viên phụ trách các hoạt động ngoại khóa, có thể tham khảo các hình thức tổ chức, phương pháp đổi mới và kỹ năng đánh giá kết quả HĐTN để nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Phụ huynh học sinh: Nắm bắt được vai trò, ý nghĩa của HĐTN trong phát triển phẩm chất và năng lực cho con em, từ đó phối hợp tích cực với nhà trường trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm.

  4. Nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách, chương trình đào tạo và hướng dẫn thực hiện HĐTN phù hợp với đặc điểm vùng miền và điều kiện thực tế của các trường tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua trải nghiệm thực hành. Nó quan trọng vì giúp học sinh phát triển toàn diện, rèn luyện kỹ năng sống và thích ứng với xã hội.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động trải nghiệm như thế nào?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, chỉ đạo, giám sát và tạo điều kiện để tổ chức HĐTN hiệu quả. Họ xây dựng kế hoạch, phân công nhiệm vụ, phối hợp các lực lượng giáo dục và kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động.

  3. Những hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phổ biến ở tiểu học là gì?
    Các hình thức phổ biến gồm câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, tham quan dã ngoại, hội thi, tổ chức sự kiện, hoạt động giao lưu, chiến dịch và hoạt động nhân đạo, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm của học sinh?
    Đánh giá dựa trên quan sát, phỏng vấn, đánh giá sản phẩm và kết hợp tự đánh giá của học sinh, đánh giá đồng đẳng, cha mẹ và cộng đồng. Mục tiêu là đo lường sự phát triển phẩm chất, năng lực và thái độ tích cực của học sinh.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Năng lực quản lý của hiệu trưởng và giáo viên, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng, điều kiện cơ sở vật chất và kinh phí, cùng với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý HĐTN.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông mới là phương thức giáo dục thiết yếu giúp phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Quản lý hiệu quả HĐTN phụ thuộc lớn vào vai trò lãnh đạo của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên.
  • Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.
  • Cơ sở vật chất, kinh phí và đổi mới phương pháp tổ chức là những điều kiện cần thiết để đảm bảo hiệu quả HĐTN.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao chất lượng HĐTN tại các trường tiểu học thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn 2018-2020 và những năm tiếp theo.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các lực lượng giáo dục.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học cần chủ động áp dụng các giải pháp quản lý HĐTN để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.