Tổng quan nghiên cứu

Huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, là một vùng cao với dân số khoảng 61.000 người, trong đó dân tộc Mông chiếm 71,2%, dân tộc Thái 16,3%, và các dân tộc khác chiếm phần còn lại. Đây là một trong những huyện nghèo của cả nước với điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, cơ sở hạ tầng phát triển chậm, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao. Trong bối cảnh đó, giáo dục đóng vai trò quan trọng trong phát triển nguồn nhân lực và nâng cao dân trí cho địa phương. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tủa Chùa, toàn huyện có 42 cơ sở giáo dục với hơn 20.000 học sinh, trong đó có 8 trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở (PTDTBT THCS) tại các xã đặc biệt khó khăn.

Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã đưa hoạt động trải nghiệm trở thành một nội dung bắt buộc nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, việc quản lý hoạt động trải nghiệm tại các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa còn nhiều bất cập do điều kiện kinh tế, cơ sở vật chất, năng lực cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Tủa Chùa trong giai đoạn từ năm học 2017-2018 đến năm học 2020-2021. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên có thể áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, từ đó góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm. Lý thuyết quản lý giáo dục được xây dựng trên quan điểm quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo vận hành hiệu quả hệ thống giáo dục. Các khái niệm quản lý nhà trường, quản lý hoạt động trải nghiệm được làm rõ nhằm xác định vai trò của cán bộ quản lý và giáo viên trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Về giáo dục trải nghiệm, luận văn tham khảo các quan điểm của John Dewey về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, cũng như các nghiên cứu trong và ngoài nước về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 được định nghĩa là các hoạt động giáo dục thực tiễn, tổ chức ngoài giờ học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống cho học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: hệ thống các tác động có mục đích, kế hoạch nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.
  • Hoạt động trải nghiệm: hoạt động giáo dục thực tiễn giúp học sinh tích lũy kinh nghiệm, phát triển phẩm chất và năng lực.
  • Phương thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: gồm khám phá, thể nghiệm, cống hiến, nghiên cứu.
  • Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm: đánh giá dựa trên phẩm chất, năng lực và sự tham gia của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu lý luận, văn bản pháp luật, chương trình giáo dục phổ thông 2018.
    • Số liệu thống kê từ Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tủa Chùa.
    • Khảo sát thực trạng tại 8 trường PTDTBT THCS với đối tượng là hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và giáo viên.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu:

    • Khảo sát bằng phiếu hỏi nhằm thu thập nhận thức, thực trạng tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm.
    • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các kết quả khảo sát.
    • Tổng kết kinh nghiệm qua các báo cáo, kế hoạch năm học và hội thảo chuyên môn.

  • Phương pháp phân tích:

    • Xử lý số liệu thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu khảo sát.
    • Phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và tổng kết kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:

    • Khảo sát toàn bộ 8 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Tủa Chùa.
    • Đối tượng khảo sát gồm 8 hiệu trưởng, 8 phó hiệu trưởng và khoảng 80 giáo viên tham gia hoạt động trải nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập dữ liệu từ năm học 2019-2020 đến 2020-2021.
    • Phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động trải nghiệm:
    Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò và ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15% chưa hiểu sâu sắc hoặc chưa quan tâm đúng mức.

  2. Thực hiện mục tiêu hoạt động trải nghiệm:
    Tỷ lệ trường thực hiện đầy đủ mục tiêu hoạt động trải nghiệm đạt khoảng 70%. Một số trường còn hạn chế trong việc phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, chỉ đạt khoảng 55%.

  3. Nội dung và phương thức tổ chức:
    Các trường chủ yếu tổ chức hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá và thể nghiệm, chiếm trên 80%. Các phương thức cống hiến và nghiên cứu ít được áp dụng, chỉ chiếm khoảng 40%, do hạn chế về nguồn lực và năng lực tổ chức.

  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm:
    Việc kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm còn mang tính hình thức, chỉ khoảng 60% trường thực hiện đánh giá thường xuyên và có hệ thống. Đánh giá chủ yếu dựa vào ý kiến giáo viên và tự đánh giá của học sinh, chưa kết hợp đầy đủ các bên liên quan.

  5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm:

    • Trình độ và năng lực cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.
    • Cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm chưa đầy đủ, chỉ đạt khoảng 50% so với yêu cầu.
    • Môi trường giáo dục địa phương với nhiều khó khăn về kinh tế, văn hóa và giao thông cũng ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động.
    • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng còn yếu, chưa phát huy hết tiềm năng xã hội hóa giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động trải nghiệm tại các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa đã được quan tâm và triển khai tương đối đồng bộ, phù hợp với định hướng của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, việc thực hiện còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, năng lực quản lý và tổ chức của cán bộ quản lý, giáo viên chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của các trường vùng dân tộc thiểu số và miền núi, nơi mà cơ sở vật chất và nguồn lực giáo dục còn hạn chế. Việc kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm chưa được chú trọng đúng mức cũng là điểm chung được nhiều nghiên cứu chỉ ra.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện các mục tiêu hoạt động trải nghiệm, biểu đồ phân bố phương thức tổ chức hoạt động và bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và điểm yếu trong quản lý hoạt động trải nghiệm tại địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa có thể xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động trải nghiệm một cách hiệu quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh dân tộc thiểu số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên:
    Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và chỉ đạo kế hoạch hoạt động trải nghiệm cụ thể, khả thi:
    Hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, đảm bảo đa dạng hình thức và nội dung hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm:
    Phối hợp với các cấp chính quyền, các tổ chức xã hội và cộng đồng để huy động nguồn lực đầu tư trang thiết bị, phòng học chức năng, khu vực trải nghiệm ngoài trời. Mục tiêu nâng tỷ lệ cơ sở vật chất đạt chuẩn lên trên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục, Ban giám hiệu trường.

  4. Phát huy vai trò phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng:
    Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức các buổi giao lưu, diễn đàn để tăng cường sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội trong hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ phụ huynh tham gia hỗ trợ hoạt động lên 70% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh, các đoàn thể địa phương.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm:
    Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá của giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng. Thực hiện đánh giá định kỳ và tổng kết cuối năm học để điều chỉnh kế hoạch phù hợp. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường học:
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý giáo dục tại địa phương.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS:
    Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động trải nghiệm phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Giáo viên các môn học và giáo viên chủ nhiệm:
    Hỗ trợ nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm, đổi mới phương pháp giảng dạy theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học:
    Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động trải nghiệm trong trường phổ thông dân tộc bán trú, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn, tổ chức ngoài giờ học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống cho học sinh, giúp các em kết nối kiến thức với thực tế cuộc sống.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động trải nghiệm ở các trường PTDTBT THCS?
    Quản lý tốt giúp đảm bảo hoạt động trải nghiệm được tổ chức hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, phát huy tối đa tiềm năng của học sinh, đồng thời sử dụng nguồn lực một cách hợp lý.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm tại huyện Tủa Chùa là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu cơ sở vật chất, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng chưa chặt chẽ.

  4. Các phương thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phổ biến là gì?
    Gồm khám phá (tham quan, thực địa), thể nghiệm (đóng kịch, trò chơi), cống hiến (tình nguyện, lao động công ích), và nghiên cứu (khảo sát, làm dự án khoa học).

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên sự phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh qua quan sát, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, ý kiến phụ huynh và cộng đồng, kết hợp với các sản phẩm và kết quả tham gia hoạt động.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên.
  • Thực trạng quản lý cho thấy nhiều điểm mạnh như nhận thức đúng về vai trò hoạt động trải nghiệm, nhưng cũng còn nhiều hạn chế về năng lực tổ chức, cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, đầu tư cơ sở vật chất, phối hợp lực lượng giáo dục và đổi mới kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng, kiểm tra đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để hoàn thiện mô hình quản lý hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên tại các trường PTDTBT THCS huyện Tủa Chùa nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển toàn diện học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó khăn.