Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2021-2023, Ban Quản lý dự án (Ban QLDA) các công trình thành phố Điện Biên Phủ đã quản lý và giám sát thi công hơn 40 dự án đầu tư xây dựng với tổng mức đầu tư hàng trăm tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách trung ương do tỉnh quản lý đạt trên 500 tỷ đồng. Hoạt động giám sát thi công xây dựng công trình đóng vai trò then chốt nhằm đảm bảo chất lượng, tiến độ, an toàn lao động và bảo vệ môi trường trong quá trình thi công. Tuy nhiên, thực tế cho thấy Ban QLDA vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý hoạt động giám sát, như bộ máy quản lý chưa chuyên sâu, kế hoạch giám sát chưa đầy đủ, phối hợp nội bộ chưa hiệu quả, và ứng dụng công nghệ còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định khung lý thuyết quản lý hoạt động giám sát thi công xây dựng công trình tại các ban quản lý dự án cấp huyện, phân tích thực trạng quản lý tại Ban QLDA các công trình thành phố Điện Biên Phủ trong giai đoạn 2021-2023, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án do Ban QLDA làm chủ đầu tư hoặc được giao quản lý, với dữ liệu thu thập từ báo cáo nội bộ, khảo sát cán bộ quản lý và nhà thầu thi công tại địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư xây dựng, góp phần thúc đẩy phát triển hạ tầng kỹ thuật, đáp ứng nhu cầu đô thị hóa nhanh của thành phố Điện Biên Phủ. Các chỉ số đo lường như tỷ lệ hoàn thành kế hoạch giám sát, chất lượng giám sát và sự hài lòng của nhà thầu thi công được sử dụng để đánh giá hiệu quả quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên hai mô hình quản lý chính: mô hình quản lý dự án đầu tư xây dựng và mô hình quản lý hoạt động giám sát thi công xây dựng công trình. Trong đó, quản lý dự án được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu dự án với hiệu quả cao trong môi trường biến động. Quản lý hoạt động giám sát thi công là một phần quan trọng trong quản lý dự án, tập trung vào việc đảm bảo nhà thầu thi công thực hiện đúng thiết kế, tiến độ, chất lượng và an toàn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Giám sát thi công xây dựng công trình: Hoạt động theo dõi, kiểm tra quá trình thi công nhằm đảm bảo tuân thủ hồ sơ thiết kế, tiêu chuẩn kỹ thuật và hợp đồng xây dựng.
  • Bộ máy quản lý hoạt động giám sát: Cơ cấu tổ chức, phân công nhiệm vụ và phối hợp giữa các bộ phận trong Ban QLDA để thực hiện giám sát thi công.
  • Kế hoạch hoạt động giám sát thi công: Bao gồm kế hoạch hàng năm và kế hoạch lựa chọn đơn vị giám sát, làm cơ sở cho việc triển khai và kiểm soát hoạt động giám sát.
  • Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý giám sát thi công: Bao gồm nhân tố nội bộ như năng lực nhân lực, cơ cấu tổ chức, ứng dụng công nghệ; và nhân tố bên ngoài như môi trường pháp lý, nhà thầu thi công, nhà thầu giám sát, điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo quy trình 5 bước:

  1. Nghiên cứu cơ sở lý luận: Sử dụng phương pháp mô hình hóa và phân tích hệ thống để xây dựng khung lý thuyết quản lý hoạt động giám sát thi công.
  2. Thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp số liệu từ báo cáo, tài liệu nội bộ Ban QLDA giai đoạn 2021-2023, bao gồm kết quả giải ngân vốn, số lượng dự án, kết quả giám sát thi công.
  3. Khảo sát thực tiễn: Thiết kế bảng hỏi và phỏng vấn 6 cán bộ quản lý dự án, đồng thời khảo sát 17 đại diện nhà thầu thi công đang thực hiện các dự án do Ban quản lý.
  4. Phân tích dữ liệu: Áp dụng phương pháp so sánh, đối chiếu, phân tích thống kê để đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giám sát thi công, xác định ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân.
  5. Đề xuất giải pháp: Dựa trên kết quả phân tích, đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý hoạt động giám sát thi công đến năm 2030.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 6 cán bộ quản lý và 17 nhà thầu thi công, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo đại diện cho các bên liên quan chính trong hoạt động giám sát thi công. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê và phương pháp mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá mức độ hài lòng và hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Bộ máy quản lý hoạt động giám sát thi công còn chồng chéo và chưa chuyên sâu: Ban QLDA có 21 nhân lực, trong đó 15 người quản lý hoạt động giám sát thi công, chủ yếu là kỹ sư xây dựng và quản lý dự án. Tuy nhiên, một Phó Giám đốc vẫn phải kiêm nhiệm quản lý giám sát thi công, dẫn đến chuyên môn hóa chưa sâu và phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng. Tổ Quản lý dự án - giải phóng mặt bằng có 7 nhân lực nhưng chưa có nhóm trưởng phụ trách riêng cho hai nhóm công việc chính, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả quản lý.

  2. Kế hoạch hoạt động giám sát thi công chưa đầy đủ và thiếu phối hợp: Kế hoạch giám sát thi công hàng năm không được ban hành riêng mà gộp chung trong kế hoạch nhiệm vụ của Ban, thiếu các nội dung theo dõi, kiểm tra chi tiết như tiến độ lựa chọn nhà thầu, bố trí nhân lực và yêu cầu báo cáo. Kế hoạch lựa chọn đơn vị giám sát thi công được lập và công khai đúng quy định, nhưng thiếu sự phối hợp giữa các tổ chức trong Ban dẫn đến điều chỉnh nhiều lần về tiến độ và hình thức lựa chọn.

  3. Tỷ lệ tự giám sát thi công chiếm khoảng 70% số gói thầu, còn lại thuê tư vấn giám sát: Ban QLDA tự thực hiện giám sát thi công đối với phần lớn các gói thầu nhỏ và vừa, trong khi các gói thầu lớn hơn được thuê nhà thầu tư vấn giám sát. Số gói thầu tự giám sát năm 2023 là 8/13 gói, thuê tư vấn là 5/13 gói. Việc ký thỏa thuận giao việc với tổ giám sát thi công còn hạn chế, 20/24 gói tự giám sát chưa có thỏa thuận chi tiết.

  4. Chất lượng và tiến độ giám sát thi công còn hạn chế: Trong 13 gói thầu giám sát năm 2023, chỉ có 8 gói thực hiện đúng tiến độ, 5 gói chậm tiến độ do nguyên nhân chủ quan (nhà thầu thi công, chủ đầu tư, tổ giám sát) và khách quan (thời tiết). Ban QLDA đã yêu cầu điều chỉnh, thay đổi trong giám sát thi công trung bình 18 lượt/năm, tập trung vào việc bố trí nhân lực, kiểm tra khối lượng nghiệm thu và hoàn tất nhật ký thi công.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do cơ cấu bộ máy quản lý chưa tối ưu, nhân lực quản lý mặc dù có trình độ chuyên môn cao nhưng thiếu kỹ năng quản lý tổng thể và phối hợp nội bộ chưa hiệu quả. Kế hoạch giám sát thi công chưa chi tiết và thiếu sự phối hợp giữa các tổ chức dẫn đến khó khăn trong điều hành và kiểm soát tiến độ. Việc tự giám sát chiếm tỷ lệ lớn thể hiện năng lực của Ban QLDA nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro về khách quan và chất lượng giám sát, đặc biệt khi chưa có thỏa thuận giao việc rõ ràng.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành quản lý dự án xây dựng, việc phối hợp giữa các bộ phận và ứng dụng công nghệ thông tin được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý giám sát thi công. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sự cần thiết của việc đào tạo nâng cao kỹ năng quản lý cho cán bộ, đồng thời hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và kiểm soát hoạt động giám sát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ gói thầu tự giám sát và thuê tư vấn theo năm, bảng tổng hợp các yêu cầu điều chỉnh giám sát thi công theo nội dung, và biểu đồ tròn phân bố nguyên nhân chậm tiến độ giám sát thi công.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức lại bộ máy quản lý hoạt động giám sát thi công: Phân công rõ ràng nhiệm vụ cho từng bộ phận, thành lập nhóm trưởng chuyên trách cho các nhóm công việc trong Tổ Quản lý dự án - giải phóng mặt bằng, giảm thiểu chồng chéo và nâng cao chuyên môn hóa. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Ban QLDA.

  2. Hoàn thiện kế hoạch hoạt động giám sát thi công hàng năm và kế hoạch lựa chọn đơn vị giám sát: Xây dựng kế hoạch riêng biệt, chi tiết các nội dung theo dõi, kiểm tra, tiến độ lựa chọn nhà thầu, bố trí nhân lực và yêu cầu báo cáo định kỳ. Tăng cường phối hợp giữa các tổ trong Ban khi lập kế hoạch. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: Tổ Chuẩn bị dự án và Tổ Quản lý dự án.

  3. Nâng cao năng lực và kỹ năng quản lý cho nhân lực quản lý giám sát thi công: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý dự án, kỹ năng phối hợp và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giám sát. Khuyến khích cán bộ tham gia các chương trình cao học, đào tạo chuyên sâu. Thời gian thực hiện: 2024-2028. Chủ thể thực hiện: Ban QLDA phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Xây dựng quy trình thỏa thuận giao việc chi tiết với tổ giám sát thi công: Đảm bảo mỗi gói thầu tự giám sát có thỏa thuận rõ ràng về tiến độ, chất lượng, trách nhiệm và báo cáo. Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện thỏa thuận này. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc và Tổ Quản lý dự án.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hoạt động giám sát thi công: Triển khai hệ thống lưu trữ hồ sơ số hóa, phần mềm quản lý dự án để theo dõi tiến độ, chất lượng và báo cáo giám sát thi công nhanh chóng, chính xác. Thời gian thực hiện: 2025-2030. Chủ thể thực hiện: Ban QLDA phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án đầu tư xây dựng: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giám sát thi công, áp dụng các giải pháp tổ chức bộ máy và lập kế hoạch phù hợp với đặc thù dự án cấp huyện.

  2. Nhà thầu thi công và tư vấn giám sát: Hiểu rõ quy trình, yêu cầu và tiêu chuẩn giám sát thi công, từ đó phối hợp hiệu quả với Ban QLDA, nâng cao chất lượng thi công và giảm thiểu rủi ro.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đầu tư công: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định về quản lý dự án và giám sát thi công, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư công.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh ngành quản lý kinh tế và xây dựng: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý dự án đầu tư xây dựng, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng quản lý giám sát thi công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao Ban QLDA lại tự giám sát thi công nhiều hơn thuê tư vấn?
    Ban QLDA có đội ngũ nhân lực chuyên môn cao, đủ năng lực theo quy định pháp luật để tự giám sát các gói thầu nhỏ và vừa, giúp tiết kiệm chi phí và tăng tính chủ động. Tuy nhiên, với các gói thầu lớn, Ban vẫn thuê tư vấn để đảm bảo khách quan và chuyên sâu.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động giám sát thi công tại Ban QLDA là gì?
    Khó khăn gồm bộ máy quản lý chưa chuyên sâu, kế hoạch giám sát thiếu chi tiết, phối hợp nội bộ chưa hiệu quả, thiếu thỏa thuận giao việc rõ ràng với tổ giám sát, và ứng dụng công nghệ còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng giám sát thi công?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao kỹ năng quản lý, hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và kiểm soát, xây dựng thỏa thuận giao việc chi tiết, tăng cường phối hợp giữa các bộ phận và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  4. Các nhân tố bên ngoài nào ảnh hưởng đến quản lý giám sát thi công?
    Bao gồm môi trường pháp lý (Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu), năng lực và ý thức của nhà thầu thi công và nhà thầu giám sát, điều kiện tự nhiên như thời tiết, và môi trường kinh tế xã hội địa phương.

  5. Kế hoạch lựa chọn nhà thầu giám sát thi công được xây dựng như thế nào?
    Kế hoạch được lập dựa trên quy định pháp luật về đấu thầu, phân tích giá gói thầu, lựa chọn hình thức và phương thức lựa chọn nhà thầu phù hợp với quy mô và tính chất gói thầu, trình thẩm định và công khai trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia.

Kết luận

  • Đã xác định được khung lý thuyết quản lý hoạt động giám sát thi công xây dựng công trình tại các ban quản lý dự án cấp huyện, làm cơ sở cho nghiên cứu thực tiễn.
  • Phân tích thực trạng tại Ban QLDA các công trình thành phố Điện Biên Phủ giai đoạn 2021-2023 cho thấy nhiều ưu điểm về năng lực chuyên môn nhưng còn tồn tại hạn chế về bộ máy quản lý, kế hoạch và phối hợp nội bộ.
  • Đề xuất các giải pháp tổ chức lại bộ máy, hoàn thiện kế hoạch, nâng cao năng lực quản lý, xây dựng thỏa thuận giao việc và ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý giám sát thi công đến năm 2030.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho các bên liên quan trong quản lý dự án đầu tư xây dựng, góp phần thúc đẩy phát triển hạ tầng kỹ thuật tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý.

Quý độc giả và các nhà quản lý dự án được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giám sát thi công xây dựng công trình, góp phần phát triển bền vững hạ tầng đô thị và kinh tế địa phương.