I. Tổng quan Giám sát xã hội với Quyền lực Nhà nước
Giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước là yếu tố then chốt đảm bảo dân chủ và trách nhiệm giải trình. Nhà nước không phải là lực lượng áp đặt từ bên ngoài mà là lực lượng nảy sinh từ xã hội, quyền lực nhà nước do xã hội trao cho để phục vụ nhu cầu, lợi ích và sự phát triển. PGS.TS Hoàng Thị Kim Quế nhấn mạnh sự hạn chế quyền lực nhà nước. Việc giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đóng vai trò quan trọng. Điều này thể hiện qua các chuyên đề nghiên cứu hàng năm của Ban Dân chủ - Pháp luật thuộc Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Giám sát xã hội giúp quyền lực không bị lạm dụng, đảm bảo công khai, minh bạch và tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước.
1.1. Tầm quan trọng của Giám sát xã hội trong xây dựng Nhà nước
Giám sát xã hội là một kênh thông tin quan trọng giúp Nhà nước nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của người dân. Từ đó, Nhà nước có thể điều chỉnh chính sách, pháp luật cho phù hợp. Giám sát xã hội là tiền đề quan trọng cho sự tham gia của người dân vào quá trình quản lý nhà nước, giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, phòng ngừa tham nhũng, lãng phí. Vai trò của dân chủ được đề cao trong quá trình này.
1.2. Mối liên hệ giữa Giám sát xã hội và Quyền con người
Giám sát xã hội bảo vệ quyền con người. Khi người dân có quyền giám sát, họ có thể bảo vệ các quyền của mình khi bị xâm phạm. Giám sát xã hội thúc đẩy sự tuân thủ pháp luật của các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của người dân được bảo vệ. Giám sát quyền lực nhà nước là cơ chế để công dân thực hiện quyền làm chủ của mình.
II. Cơ sở lý luận Giám sát xã hội Quyền lực Nhà nước
Cơ sở lý luận của giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước dựa trên nguyên lý quyền lực thuộc về nhân dân. Theo Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước phải được kiểm soát và giám sát bởi chính người dân. Cơ sở lý luận giám sát xã hội còn bắt nguồn từ yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó pháp luật phải được thượng tôn và mọi hành vi của nhà nước, cán bộ, công chức phải tuân thủ pháp luật. Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định, cần phát huy dân chủ và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
2.1. Bản chất của Quyền lực Nhà nước và Giám sát xã hội
Quyền lực nhà nước là quyền lực công, được trao cho nhà nước để thực hiện chức năng quản lý xã hội. Giám sát xã hội là sự kiểm soát, đánh giá của xã hội đối với việc thực thi quyền lực đó. Giám sát xã hội đảm bảo quyền lực nhà nước được sử dụng đúng mục đích, không bị lạm dụng, tha hóa. Đây là sự thể hiện cao nhất của dân chủ.
2.2. Vai trò của các chủ thể Giám sát xã hội Quyền lực Nhà nước
Các chủ thể giám sát xã hội bao gồm: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp, công dân. Mỗi chủ thể có vai trò và phương thức giám sát khác nhau. Mặt trận Tổ quốc có vai trò quan trọng trong việc tập hợp, phát huy sức mạnh của các tổ chức thành viên và nhân dân tham gia giám sát. Công dân có quyền trực tiếp giám sát thông qua nhiều hình thức khác nhau.
2.3. Pháp luật về giám sát xã hội
Pháp luật về giám sát xã hội ở Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện. Tuy nhiên, cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát xã hội ngày càng được củng cố. Các văn bản pháp luật quy định về quyền giám sát của công dân, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tạo điều kiện cho giám sát xã hội. Pháp luật về giám sát xã hội cần được hoàn thiện hơn nữa để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
III. Phân tích Thực trạng Giám sát xã hội Quyền lực Nhà nước
Thực tiễn giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước ở Việt Nam còn nhiều hạn chế. Hiệu quả giám sát chưa cao, hình thức còn đơn điệu, chưa thu hút được sự tham gia rộng rãi của người dân. Cơ chế phối hợp giữa các chủ thể giám sát còn lỏng lẻo, chưa đồng bộ. Theo tài liệu gốc, cần đánh giá đúng thực trạng để có giải pháp phù hợp. Nguyên nhân của tình trạng này bao gồm: nhận thức về vai trò của giám sát xã hội còn hạn chế, cơ chế bảo vệ người tham gia giám sát chưa đầy đủ, năng lực của các chủ thể giám sát còn yếu.
3.1. Chủ thể Nội dung và Hình thức Giám sát xã hội
Chủ thể giám sát chủ yếu là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Nội dung giám sát tập trung vào các lĩnh vực: quản lý đất đai, đầu tư công, giải quyết khiếu nại tố cáo. Hình thức giám sát chủ yếu là: góp ý xây dựng pháp luật, tham gia các đoàn thanh tra, kiểm tra, giám sát, tổ chức đối thoại giữa người dân và chính quyền. Cần đa dạng hóa hình thức giám sát để tăng tính hiệu quả.
3.2. Đánh giá chung và Kinh nghiệm từ Thực tiễn Giám sát
Hoạt động giám sát đã đạt được một số kết quả nhất định, góp phần phòng ngừa tham nhũng, lãng phí, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Tuy nhiên, hiệu quả chưa cao, còn hình thức. Kinh nghiệm cho thấy, cần tăng cường sự phối hợp giữa các chủ thể giám sát, đảm bảo tính công khai minh bạch trong hoạt động của nhà nước, bảo vệ người tham gia giám sát, tăng cường năng lực cho các chủ thể giám sát. Việc đánh giá hiệu quả giám sát xã hội cần thực chất hơn.
3.3. Các hình thức Giám sát xã hội ở Việt Nam
Các hình thức giám sát xã hội hiện nay bao gồm: Giám sát thông qua phản biện xã hội, Giám sát thông qua hoạt động của Thanh tra nhân dân, Giám sát thông qua các kênh thông tin đại chúng (báo chí, truyền thông, mạng xã hội), Giám sát thông qua các cuộc đối thoại trực tiếp với người dân. Mỗi hình thức giám sát có ưu điểm và hạn chế riêng, cần được sử dụng linh hoạt, phù hợp.
IV. Giải pháp Tăng cường Giám sát xã hội Quyền lực Nhà nước
Tăng cường giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Muốn vậy, cần nâng cao nhận thức về vai trò của giám sát xã hội, hoàn thiện cơ chế pháp lý, tăng cường năng lực cho các chủ thể giám sát, bảo vệ người tham gia giám sát, đảm bảo tính công khai minh bạch trong hoạt động của nhà nước, tăng cường sự tham gia của người dân vào quá trình giám sát. Cần có quan điểm và phương hướng rõ ràng để tăng cường giám sát.
4.1. Hoàn thiện Cơ chế Pháp lý về Giám sát xã hội
Cần cụ thể hóa các quy định của pháp luật về quyền giám sát của công dân, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tạo điều kiện cho giám sát xã hội, cơ chế bảo vệ người tham gia giám sát. Xây dựng luật về giám sát xã hội để tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động này. Cần có quy trình giám sát rõ ràng, cụ thể.
4.2. Nâng cao Năng lực cho các Chủ thể Giám sát
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho cán bộ Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp và người dân về giám sát xã hội. Hỗ trợ kinh phí, phương tiện cho hoạt động giám sát. Tăng cường trao đổi kinh nghiệm giữa các chủ thể giám sát. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc.
4.3. Đảm bảo Công khai Minh bạch và Trách nhiệm giải trình
Các cơ quan nhà nước phải công khai minh bạch thông tin về hoạt động của mình, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin. Thiết lập cơ chế phản hồi thông tin từ các cơ quan nhà nước đối với các kiến nghị, phản ánh của người dân và các chủ thể giám sát. Tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức.
V. Ứng dụng Giám sát xã hội trong phòng chống tham nhũng
Giám sát xã hội là một công cụ hiệu quả trong phòng, chống tham nhũng. Khi người dân có quyền giám sát, họ có thể phát hiện và tố cáo các hành vi tham nhũng. Giám sát xã hội tạo áp lực đối với các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức, buộc họ phải hành động minh bạch, liêm chính. Trách nhiệm giải trình giúp tăng cường lòng tin của người dân vào nhà nước.
5.1. Vai trò của Báo chí và Mạng xã hội trong Giám sát tham nhũng
Báo chí và mạng xã hội có vai trò quan trọng trong việc phản ánh các vụ việc tham nhũng, tạo dư luận xã hội lên án tham nhũng. Tuy nhiên, cần đảm bảo tính chính xác, khách quan của thông tin. Xử lý nghiêm các trường hợp lợi dụng báo chí, mạng xã hội để đưa tin sai sự thật, vu khống, bôi nhọ. Giám sát từ báo chí cần được đảm bảo tính độc lập.
5.2. Cơ chế Bảo vệ Người tham gia Giám sát chống tham nhũng
Cần có cơ chế bảo vệ hiệu quả người tố cáo tham nhũng, tránh tình trạng bị trả thù, trù dập. Khen thưởng, động viên kịp thời những người có thành tích trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Cần có sự tham gia của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ người tố cáo tham nhũng.
VI. Kết luận và Tương lai của Giám sát xã hội
Giám sát xã hội là một yếu tố quan trọng để xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của dân, do dân và vì dân. Việc tăng cường giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự nỗ lực của toàn xã hội. Cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện lý luận và thực tiễn về giám sát xã hội để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Giám sát xã hội và phát triển bền vững có mối quan hệ chặt chẽ.
6.1. Đề xuất Chính sách cho Giám sát xã hội hiệu quả
Xây dựng và ban hành Luật Giám sát xã hội, quy định rõ quyền và trách nhiệm của các chủ thể giám sát. Tăng cường nguồn lực cho hoạt động giám sát. Xây dựng cơ chế bảo vệ người tham gia giám sát hiệu quả. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của giám sát xã hội.
6.2. Hợp tác Quốc tế và Kinh nghiệm Giám sát xã hội
Cần đẩy mạnh công khai minh bạch và giám sát xã hội.
