Giám sát xã hội đối với quyền lực nhà nước: Cơ sở lý luận và thực trạng

Giám sát xã hội là một kênh thông tin quan trọng giúp Nhà nước nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của người dân. Từ đó, Nhà nước có thể điều chỉnh chính sách, pháp luật cho phù hợp. Giám sát xã hội là tiền đề quan trọng cho sự tham gia của người dân vào quá trình quản lý nhà nước, giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, phòng ngừa tham nhũng, lãng phí. Vai trò của dân chủ được đề cao trong quá trình này.

Giám sát xã hội bảo vệ quyền con người. Khi người dân có quyền giám sát, họ có thể bảo vệ các quyền của mình khi bị xâm phạm. Giám sát xã hội thúc đẩy sự tuân thủ pháp luật của các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của người dân được bảo vệ. Giám sát quyền lực nhà nước là cơ chế để công dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

Quyền lực nhà nước là quyền lực công, được trao cho nhà nước để thực hiện chức năng quản lý xã hội. Giám sát xã hội là sự kiểm soát, đánh giá của xã hội đối với việc thực thi quyền lực đó. Giám sát xã hội đảm bảo quyền lực nhà nước được sử dụng đúng mục đích, không bị lạm dụng, tha hóa. Đây là sự thể hiện cao nhất của dân chủ.

Các chủ thể giám sát xã hội bao gồm: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp, công dân. Mỗi chủ thể có vai trò và phương thức giám sát khác nhau. Mặt trận Tổ quốc có vai trò quan trọng trong việc tập hợp, phát huy sức mạnh của các tổ chức thành viên và nhân dân tham gia giám sát. Công dân có quyền trực tiếp giám sát thông qua nhiều hình thức khác nhau.

Pháp luật về giám sát xã hội ở Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện. Tuy nhiên, cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát xã hội ngày càng được củng cố. Các văn bản pháp luật quy định về quyền giám sát của công dân, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tạo điều kiện cho giám sát xã hội. Pháp luật về giám sát xã hội cần được hoàn thiện hơn nữa để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Chủ thể giám sát chủ yếu là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Nội dung giám sát tập trung vào các lĩnh vực: quản lý đất đai, đầu tư công, giải quyết khiếu nại tố cáo. Hình thức giám sát chủ yếu là: góp ý xây dựng pháp luật, tham gia các đoàn thanh tra, kiểm tra, giám sát, tổ chức đối thoại giữa người dân và chính quyền. Cần đa dạng hóa hình thức giám sát để tăng tính hiệu quả.

Hoạt động giám sát đã đạt được một số kết quả nhất định, góp phần phòng ngừa tham nhũng, lãng phí, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Tuy nhiên, hiệu quả chưa cao, còn hình thức. Kinh nghiệm cho thấy, cần tăng cường sự phối hợp giữa các chủ thể giám sát, đảm bảo tính công khai minh bạch trong hoạt động của nhà nước, bảo vệ người tham gia giám sát, tăng cường năng lực cho các chủ thể giám sát. Việc đánh giá hiệu quả giám sát xã hội cần thực chất hơn.

Các hình thức giám sát xã hội hiện nay bao gồm: Giám sát thông qua phản biện xã hội, Giám sát thông qua hoạt động của Thanh tra nhân dân, Giám sát thông qua các kênh thông tin đại chúng (báo chí, truyền thông, mạng xã hội), Giám sát thông qua các cuộc đối thoại trực tiếp với người dân. Mỗi hình thức giám sát có ưu điểm và hạn chế riêng, cần được sử dụng linh hoạt, phù hợp.

Cần cụ thể hóa các quy định của pháp luật về quyền giám sát của công dân, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc tạo điều kiện cho giám sát xã hội, cơ chế bảo vệ người tham gia giám sát. Xây dựng luật về giám sát xã hội để tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động này. Cần có quy trình giám sát rõ ràng, cụ thể.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho cán bộ Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp và người dân về giám sát xã hội. Hỗ trợ kinh phí, phương tiện cho hoạt động giám sát. Tăng cường trao đổi kinh nghiệm giữa các chủ thể giám sát. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc.

Các cơ quan nhà nước phải công khai minh bạch thông tin về hoạt động của mình, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin. Thiết lập cơ chế phản hồi thông tin từ các cơ quan nhà nước đối với các kiến nghị, phản ánh của người dân và các chủ thể giám sát. Tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức.

Báo chí và mạng xã hội có vai trò quan trọng trong việc phản ánh các vụ việc tham nhũng, tạo dư luận xã hội lên án tham nhũng. Tuy nhiên, cần đảm bảo tính chính xác, khách quan của thông tin. Xử lý nghiêm các trường hợp lợi dụng báo chí, mạng xã hội để đưa tin sai sự thật, vu khống, bôi nhọ. Giám sát từ báo chí cần được đảm bảo tính độc lập.

Cần có cơ chế bảo vệ hiệu quả người tố cáo tham nhũng, tránh tình trạng bị trả thù, trù dập. Khen thưởng, động viên kịp thời những người có thành tích trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Cần có sự tham gia của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ người tố cáo tham nhũng.

Xây dựng và ban hành Luật Giám sát xã hội, quy định rõ quyền và trách nhiệm của các chủ thể giám sát. Tăng cường nguồn lực cho hoạt động giám sát. Xây dựng cơ chế bảo vệ người tham gia giám sát hiệu quả. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của giám sát xã hội.

Cần đẩy mạnh công khai minh bạch và giám sát xã hội.