Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của tri thức và công nghệ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại các trường trung học phổ thông (THPT) ở Quận 8, Thành phố Hồ Chí Minh, hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNL HS) được xem là một trong những giải pháp quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Theo khảo sát, các trường THPT tại Quận 8 có cơ sở vật chất hiện đại, trang thiết bị dạy học đầy đủ, tuy nhiên việc đổi mới phương pháp dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS vẫn còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS tại 5 trường THPT công lập trên địa bàn Quận 8 trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả hơn. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực học sinh, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc tổ chức dạy học phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lý trong việc điều phối các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh định nghĩa năng lực là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống thực tiễn một cách hiệu quả. Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS bao gồm các khái niệm chính: quản lý kế hoạch và chương trình dạy học, quản lý giờ lên lớp, quản lý đổi mới phương pháp dạy học, quản lý hoạt động chuyên môn tổ Toán, quản lý bồi dưỡng giáo viên, quản lý kiểm tra đánh giá kết quả học tập, quản lý hoạt động học tập của học sinh và quản lý các điều kiện hỗ trợ như cơ sở vật chất và công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát ý kiến 64 cán bộ quản lý (CBQL), tổ trưởng chuyên môn và giáo viên môn Toán tại 5 trường THPT công lập ở Quận 8. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện với đối tượng là CBQL và giáo viên Toán có kinh nghiệm giảng dạy đa dạng (từ dưới 5 năm đến trên 15 năm). Công cụ thu thập dữ liệu gồm phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát giờ dạy. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 20, phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích mối tương quan nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo định hướng PTNL HS: 85% CBQL và giáo viên có nhận thức đúng đắn về vai trò của dạy học theo định hướng PTNL HS, tuy nhiên chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng hiệu quả trong giảng dạy và quản lý.

  2. Quản lý kế hoạch và chương trình dạy học: 90% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS, nhưng chỉ 70% giáo viên thực hiện đúng kế hoạch đã phê duyệt. Việc kiểm tra, giám sát kế hoạch còn chưa thường xuyên và chặt chẽ.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học: Khoảng 65% giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, trò chơi toán học, tuy nhiên chỉ 40% sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Quản lý hoạt động học tập của học sinh: 75% giáo viên chú trọng xây dựng động cơ học tập tích cực cho học sinh, nhưng chỉ 55% học sinh thực sự chủ động trong học tập và tự học ngoài lớp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do sự khác biệt về trình độ và kinh nghiệm của giáo viên, trong đó 70% giáo viên có thâm niên trên 10 năm nhưng còn tâm lý ngại đổi mới và hạn chế sử dụng công nghệ thông tin. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khi đổi mới phương pháp dạy học còn gặp khó khăn do thói quen giảng dạy truyền thống. Việc quản lý chưa chặt chẽ kế hoạch dạy học và kiểm tra đánh giá cũng làm giảm hiệu quả phát triển năng lực học sinh. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và mức độ chủ động của học sinh sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò của quản lý trong việc thúc đẩy đổi mới dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho CBQL và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo định hướng PTNL HS, tập trung vào đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Tăng cường kiểm tra, giám sát kế hoạch và chương trình dạy học: Ban giám hiệu cần xây dựng quy trình kiểm tra định kỳ hàng tháng, sử dụng sổ báo giảng, dự giờ và đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch của giáo viên. Mục tiêu đạt 95% giáo viên thực hiện đúng kế hoạch trong năm học tiếp theo.

  3. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng CNTT: Đầu tư trang thiết bị hiện đại, hỗ trợ phần mềm dạy học toán, đồng thời xây dựng chính sách khen thưởng giáo viên tích cực đổi mới. Thời gian triển khai trong 2 năm, do nhà trường phối hợp với tổ Toán thực hiện.

  4. Tăng cường quản lý và hỗ trợ hoạt động học tập của học sinh: Xây dựng chương trình hướng dẫn kỹ năng tự học, tổ chức các câu lạc bộ toán học, hoạt động ngoại khóa nhằm phát triển năng lực tự học và sáng tạo. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ Toán phối hợp quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên môn Toán: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Áp dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh, nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức dạy học môn Toán tại các trường THPT trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS là gì?
    Là hệ thống các biện pháp tác động của chủ thể quản lý nhằm tổ chức, điều phối hoạt động dạy học môn Toán để phát triển toàn diện năng lực học sinh, bao gồm quản lý kế hoạch, phương pháp, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Đổi mới phương pháp giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và năng lực tự học, tránh lối học thụ động, nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học môn Toán?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn của giáo viên, động cơ học tập của học sinh, cơ sở vật chất, công nghệ thông tin và sự quan tâm của gia đình, xã hội.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực tự học của học sinh môn Toán?
    Thông qua hướng dẫn kỹ năng tự học, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ toán học, khuyến khích học sinh trao đổi, hỗ trợ lẫn nhau và sử dụng tài liệu học tập đa dạng.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán theo định hướng PTNL HS?
    CNTT giúp minh họa trực quan, tạo môi trường học tập linh hoạt, hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá, đồng thời giúp học sinh tiếp cận kiến thức hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT Quận 8 đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp và quản lý kế hoạch.
  • Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên đóng vai trò quyết định trong việc nâng cao hiệu quả dạy học theo định hướng PTNL HS.
  • Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin là những điều kiện hỗ trợ quan trọng cần được đầu tư và quản lý chặt chẽ.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường kiểm tra giám sát và phát triển hoạt động học tập của học sinh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai và đánh giá hiệu quả quản lý dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT trên địa bàn thành phố.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp quản lý đề xuất, tổ chức đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả quản lý và dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Các nhà quản lý và giáo viên được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.