Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm trong các hoạt động dạy học. Tại Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh, với 17 trường tiểu học được trang bị cơ sở vật chất hiện đại, công tác quản lý và tổ chức dạy học môn Toán cho học sinh lớp Một theo hướng phát triển năng lực đang được triển khai nhưng còn nhiều thách thức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng hoạt động dạy học môn Toán và công tác quản lý theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp Một tại các trường tiểu học Quận 10, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2018-2019, với phạm vi địa lý tại các trường tiểu học trên địa bàn Quận 10. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, phát triển toàn diện năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học cho học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai quan điểm lý thuyết chính: quan điểm hệ thống và quan điểm lịch sử-logic trong quản lý giáo dục. Quan điểm hệ thống giúp phân tích mối quan hệ giữa hoạt động dạy học môn Toán và quản lý hoạt động này theo hướng phát triển năng lực học sinh, trong khi quan điểm lịch sử-logic xác định phạm vi không gian, thời gian và điều kiện nghiên cứu phù hợp. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Năng lực học sinh: Được hiểu là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép học sinh huy động kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân để thực hiện thành công các hoạt động toán học.
  • Hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực: Là sự phối hợp giữa hoạt động chủ đạo của giáo viên và hoạt động tích cực, chủ động của học sinh nhằm phát triển năng lực toán học đặc trưng.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Là các tác động có định hướng của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) nhằm huy động và sử dụng các nguồn lực để tổ chức hoạt động dạy học đạt hiệu quả cao nhất.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Bao gồm phương pháp giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, thực hành luyện tập, trò chơi và tích hợp liên môn nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 47 cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và 84 giáo viên giảng dạy lớp Một tại 17 trường tiểu học Quận 10; phỏng vấn sâu 3 cán bộ quản lý, 1 tổ trưởng chuyên môn và 1 giáo viên.
  • Dữ liệu thứ cấp: Tài liệu, giáo trình, các bài báo khoa học liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS for Windows Version 24 và Microsoft Excel để tính toán trung bình, tỷ lệ phần trăm, so sánh và mối tương quan giữa các nhóm đối tượng. Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các trường tiểu học tại Quận 10, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Cán bộ quản lý và giáo viên đều có nhận thức cao về tầm quan trọng của dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực, với điểm trung bình lần lượt là 2,93 và 2,94 trên thang 3. Phụ huynh cũng đồng thuận với tỷ lệ trên 82% cho rằng đây là hình thức dạy học đổi mới, sáng tạo, giúp học sinh phát huy năng lực cá nhân.

  2. Thực trạng chuẩn bị và tổ chức dạy học: Giáo viên tiến hành khảo sát năng lực học sinh trước khi lập kế hoạch với điểm trung bình 2,51; kế hoạch dạy học dựa trên kế hoạch chung của nhà trường và tổ chuyên môn đạt 2,81. Tuy nhiên, kế hoạch bài dạy còn chung chung, chưa phân hóa rõ ràng theo nhóm đối tượng học sinh, điểm trung bình chỉ đạt 1,91.

  3. Quản lý hoạt động dạy học: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn thực hiện quản lý kế hoạch, chương trình dạy học, giờ lên lớp và đổi mới phương pháp dạy học với mức độ hiệu quả trung bình đến cao. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo định hướng phát triển năng lực được chú trọng, với việc áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra và đánh giá.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Các yếu tố chủ quan như nhận thức của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn của giáo viên, năng lực học tập của học sinh và phương pháp kiểm tra đánh giá có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại, sự quan tâm của gia đình và xã hội cũng đóng vai trò quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức đồng thuận cao giữa các bên liên quan về vai trò của dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, việc xây dựng kế hoạch dạy học còn chưa phân hóa rõ ràng phản ánh hạn chế trong việc cá nhân hóa hoạt động dạy học, cần được cải thiện để đáp ứng đa dạng năng lực học sinh. Quản lý hoạt động dạy học được thực hiện tương đối hiệu quả nhờ vào trình độ chuyên môn cao của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên, song vẫn còn tồn tại khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp dạy học. Các biểu đồ so sánh điểm trung bình nhận thức và thực trạng quản lý giữa các nhóm đối tượng có thể minh họa rõ nét sự đồng thuận và những điểm cần cải thiện. Việc tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch phân hóa và đổi mới phương pháp dạy học. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Đổi mới quản lý hoạt động tổ chuyên môn: Tăng cường chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chuyên đề, chuyên đề tích hợp liên môn, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học. Chủ thể thực hiện là hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, áp dụng ngay từ đầu năm học.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và quản lý: Khuyến khích giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ dạy học toán và giáo án điện tử, đồng thời triển khai hệ thống quản lý kết quả học tập trực tuyến để theo dõi tiến độ và hiệu quả dạy học. Thời gian triển khai trong 2 năm, do nhà trường phối hợp với các đơn vị công nghệ giáo dục thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng kênh thông tin liên lạc thường xuyên giữa giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh qua tin nhắn điện tử, tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi về phương pháp học tập và tiến độ học tập của học sinh. Chủ thể thực hiện là giáo viên chủ nhiệm và ban giám hiệu, áp dụng liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao chất lượng quản lý nhà trường.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên lớp Một: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, xây dựng kế hoạch bài dạy phân hóa theo năng lực học sinh, đổi mới kiểm tra đánh giá nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội quan tâm đến giáo dục: Hiểu rõ vai trò phối hợp trong việc hỗ trợ học sinh phát triển năng lực toán học, từ đó tăng cường sự đồng thuận và hợp tác với nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực có khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Dạy học theo định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và giao tiếp toán học của học sinh, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Ví dụ, học sinh được khuyến khích tự khám phá, thảo luận nhóm và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  2. Làm thế nào để quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Quản lý hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên trong việc xây dựng kế hoạch, kiểm tra giờ lên lớp, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập. Việc ứng dụng công nghệ thông tin cũng góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Những khó khăn phổ biến khi triển khai dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Khó khăn bao gồm việc xây dựng kế hoạch bài dạy phân hóa chưa hiệu quả, giáo viên chưa quen với phương pháp dạy học tích cực, hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa nhà trường và phụ huynh.

  4. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em học Toán theo định hướng phát triển năng lực như thế nào?
    Phụ huynh nên phối hợp với giáo viên, tạo môi trường học tập tích cực tại nhà, khuyến khích con tự học, tham gia các hoạt động trải nghiệm và sử dụng các công cụ học tập hiện đại. Việc trao đổi thường xuyên với giáo viên giúp phụ huynh nắm bắt tiến độ và phương pháp học phù hợp.

  5. Các phần mềm hỗ trợ dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực phổ biến hiện nay là gì?
    Các phần mềm như Brad’s Free Science Software, Cabri 3D, ActivInspire hỗ trợ trực quan hóa kiến thức toán học, giúp học sinh tương tác và phát triển năng lực tư duy. Ngoài ra, các phần mềm quản lý kết quả học tập như Moodle, McMix cũng được sử dụng để đánh giá và theo dõi tiến độ học tập.

Kết luận

  • Dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực là yêu cầu cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại Quận 10, TPHCM.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh về phương pháp này đều ở mức cao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai.
  • Thực trạng quản lý và tổ chức dạy học còn tồn tại hạn chế về kế hoạch phân hóa và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới tổ chức chuyên môn, ứng dụng CNTT và tăng cường phối hợp với phụ huynh.

Tiếp theo, các cơ sở giáo dục tiểu học tại Quận 10 nên triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm góp phần đổi mới căn bản giáo dục tiểu học. Để biết thêm chi tiết và nhận tư vấn chuyên sâu, quý độc giả vui lòng liên hệ với Khoa Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.