Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, hoạt động dạy học trực tuyến (DHTT) đã trở thành một xu hướng tất yếu trong giáo dục hiện đại. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, với hơn 9 cơ sở giáo dục nghề nghiệp tham gia khảo sát trong giai đoạn 2019-2022, việc quản lí hoạt động dạy học trực tuyến đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và thích ứng với những biến động xã hội, đặc biệt là đại dịch COVID-19. Theo ước tính, hơn 20 triệu học sinh, sinh viên và gần 2 triệu nhà giáo trên toàn quốc đã phải chuyển sang hình thức dạy học trực tuyến trong năm học 2021-2022, tạo ra nhu cầu cấp thiết về quản lí hiệu quả hoạt động này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học trực tuyến tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học trực tuyến. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 9 cơ sở giáo dục nghề nghiệp (3 trung tâm giáo dục nghề nghiệp, 3 trường trung cấp, 3 trường cao đẳng) với dữ liệu thu thập trong 3 năm học liên tiếp từ 2019 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục nghề nghiệp thích ứng với xu thế chuyển đổi số, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong thời đại công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên hai mô hình quản lí giáo dục hiện đại và các khái niệm chuyên ngành về dạy học trực tuyến. Thứ nhất, mô hình quản lí theo chức năng của Henry Fayol và Nguyễn Quốc Chí gồm bốn chức năng cơ bản: kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo - lãnh đạo và kiểm tra - đánh giá. Thứ hai, lý thuyết về dạy học trực tuyến (E-learning) được phát triển qua các thế hệ công nghệ, từ mô hình học hàm thụ đến mô hình học tập linh hoạt thông minh, nhấn mạnh vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông trong việc tạo môi trường học tập đa phương tiện, linh hoạt về thời gian và không gian.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dạy học trực tuyến (DHTT): Hoạt động dạy và học sử dụng các phương tiện điện tử, CNTT và truyền thông nhằm truyền đạt, chia sẻ kiến thức giữa người dạy và người học, xóa bỏ giới hạn về thời gian và không gian.
  • Quản lí hoạt động dạy học trực tuyến: Quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí lên các đối tượng quản lí nhằm tổ chức, điều hành và kiểm soát hoạt động dạy học trực tuyến hiệu quả.
  • Cơ sở giáo dục nghề nghiệp: Bao gồm trung tâm giáo dục nghề nghiệp, trường trung cấp và trường cao đẳng, có thể là công lập, tư thục hoặc có vốn đầu tư nước ngoài.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí DHTT: Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lí, trình độ công nghệ của giáo viên, và yếu tố khách quan như hạ tầng kỹ thuật, thời gian, chính sách quản lí.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lí luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 9 cơ sở giáo dục nghề nghiệp tại Thành phố Hồ Chí Minh, bao gồm dữ liệu khảo sát cán bộ quản lí, giáo viên và các tài liệu quản lí, báo cáo hoạt động dạy học trực tuyến trong 3 năm học 2019-2022.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các loại hình cơ sở giáo dục nghề nghiệp (trung tâm, trường trung cấp, trường cao đẳng).
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích định tính qua quan sát sư phạm và nghiên cứu sản phẩm hoạt động quản lí. Các công cụ khảo sát gồm bảng hỏi, thang đo đánh giá và phỏng vấn sâu.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến 2022, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lí.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lí DHTT: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nhận thức rõ vai trò quan trọng của quản lí hoạt động dạy học trực tuyến trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và thích ứng với bối cảnh dịch bệnh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó cảm thấy tự tin về năng lực quản lí trực tuyến hiện tại.

  2. Thực trạng xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học trực tuyến: 70% cơ sở đã xây dựng kế hoạch dạy học trực tuyến chi tiết, song chỉ có khoảng 55% thực hiện tổ chức hoạt động theo kế hoạch một cách đồng bộ và hiệu quả. Việc phối hợp giữa các bộ phận còn hạn chế, dẫn đến một số khó khăn trong triển khai.

  3. Chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá: Chỉ 50% cơ sở thực hiện công tác chỉ đạo thường xuyên và có hệ thống kiểm tra, đánh giá chất lượng dạy học trực tuyến. Việc đánh giá kết quả học tập trực tuyến còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về công nghệ và phương pháp kiểm tra.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan: Yếu tố công nghệ và trình độ CNTT của giáo viên là rào cản lớn nhất, với khoảng 40% giáo viên chưa thành thạo các phần mềm dạy học trực tuyến. Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ và sự thiếu ổn định về đường truyền internet cũng ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lí hoạt động dạy học trực tuyến tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt trong nhận thức và xây dựng kế hoạch. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá còn nhiều hạn chế, chủ yếu do năng lực cán bộ quản lí và giáo viên chưa đồng đều, cùng với các khó khăn về hạ tầng kỹ thuật.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng chung khi chuyển đổi số trong giáo dục nghề nghiệp còn đang trong giai đoạn đầu và cần nhiều hỗ trợ hơn về công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực. Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lí và giảng dạy cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản lí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm cán bộ quản lí và giáo viên theo từng mức độ nhận thức, biểu đồ đường thể hiện tiến độ xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học trực tuyến qua các năm, cùng bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lí và giảng dạy trực tuyến: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng CNTT và quản lí dạy học trực tuyến cho cán bộ quản lí và giáo viên trong vòng 12 tháng tới, nhằm tăng tỷ lệ giáo viên thành thạo phần mềm dạy học trực tuyến lên ít nhất 80%.

  2. Cải thiện hạ tầng kỹ thuật: Đầu tư nâng cấp hệ thống mạng, trang thiết bị công nghệ thông tin tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong 2 năm tới, đảm bảo đường truyền ổn định và thiết bị đáp ứng nhu cầu dạy học trực tuyến.

  3. Xây dựng và hoàn thiện quy trình quản lí: Thiết lập quy trình quản lí dạy học trực tuyến chuẩn hóa, bao gồm kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, áp dụng đồng bộ tại tất cả các cơ sở trong vòng 6 tháng.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan: Khuyến khích sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên, học sinh và phụ huynh thông qua các kênh truyền thông và công cụ hỗ trợ học tập, nhằm nâng cao hiệu quả tương tác và giám sát quá trình học tập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục nghề nghiệp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lí dạy học trực tuyến, từ đó áp dụng các biện pháp quản lí hiệu quả, nâng cao năng lực quản trị trong bối cảnh chuyển đổi số.

  2. Giáo viên và giảng viên: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học trực tuyến, cải thiện kỹ năng sử dụng công nghệ và phương pháp giảng dạy phù hợp với môi trường trực tuyến.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển giáo dục nghề nghiệp trực tuyến, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và công nghệ giáo dục: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản lí và ứng dụng công nghệ trong giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí dạy học trực tuyến khác gì so với quản lí dạy học truyền thống?
    Quản lí dạy học trực tuyến đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa công nghệ, con người và quy trình, tập trung vào việc sử dụng các nền tảng số để tổ chức, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học, trong khi quản lí truyền thống chủ yếu dựa trên tương tác trực tiếp và quản lí vật lý.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lí dạy học trực tuyến?
    Yếu tố công nghệ và năng lực sử dụng công nghệ của cán bộ quản lí, giáo viên là quan trọng nhất, vì chúng quyết định khả năng tổ chức, vận hành và kiểm soát hoạt động dạy học trực tuyến.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lí dạy học trực tuyến cho cán bộ quản lí?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về CNTT, kỹ năng quản lí trực tuyến, đồng thời xây dựng các quy trình, hướng dẫn cụ thể và tạo môi trường thực hành để cán bộ quản lí nâng cao năng lực thực tiễn.

  4. Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chuẩn bị gì để triển khai dạy học trực tuyến hiệu quả?
    Cần đầu tư hạ tầng kỹ thuật, xây dựng kế hoạch chi tiết, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lí, đồng thời phối hợp chặt chẽ với học sinh và phụ huynh để tạo môi trường học tập thuận lợi.

  5. Kiểm tra, đánh giá học tập trực tuyến được thực hiện như thế nào để đảm bảo công bằng và hiệu quả?
    Kết hợp các hình thức kiểm tra trực tuyến với kiểm tra trực tiếp khi cần thiết, sử dụng các công cụ giám sát, phần mềm chống gian lận, đồng thời thiết kế các bài kiểm tra phù hợp với đặc thù học trực tuyến để đánh giá chính xác năng lực học viên.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học trực tuyến tại 9 cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2019-2022.
  • Kết quả cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của quản lí dạy học trực tuyến được nâng cao, nhưng năng lực quản lí và hạ tầng kỹ thuật còn nhiều hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực cán bộ quản lí, cải thiện hạ tầng kỹ thuật, xây dựng quy trình quản lí chuẩn hóa và tăng cường phối hợp các bên liên quan.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ chuyển đổi số giáo dục nghề nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện mô hình quản lí dạy học trực tuyến.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lí dạy học trực tuyến tại cơ sở giáo dục nghề nghiệp của bạn!