Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh, với sự phát triển mạnh mẽ của các ngành dịch vụ và công nghiệp kỹ thuật cao, việc đổi mới hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh (NLHS) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và nâng cao chất lượng giáo dục. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở (THCS) công lập trên địa bàn quận Phú Nhuận trong giai đoạn 2017-2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh và quản lí hoạt động này tại các trường THCS công lập; khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh; từ đó đề xuất các biện pháp quản lí hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế của quận Phú Nhuận. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lí giáo dục tại địa phương.

Theo số liệu khảo sát tại 6 trường THCS công lập trên địa bàn, việc quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác quản lí hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh và kiểm tra đánh giá kết quả học tập. Việc nghiên cứu này nhằm cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện và nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai quan điểm lý thuyết chính: quan điểm hệ thống cấu trúc và quan điểm lịch sử - logic trong quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Quan điểm hệ thống cấu trúc giúp nghiên cứu quản lí hoạt động dạy học như một hệ thống các yếu tố tương tác, bao gồm quản lí mục tiêu, nội dung chương trình, hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất. Quan điểm lịch sử - logic giúp đánh giá thực trạng quản lí trong bối cảnh phát triển giáo dục tại quận Phú Nhuận từ năm 2017 đến 2019, đảm bảo tính phù hợp và khả thi của các biện pháp đề xuất.

Ba khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm: năng lực học sinh, hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, và quản lí hoạt động dạy học. Năng lực học sinh được hiểu là tổ hợp các thuộc tính tâm sinh lý bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cốt lõi như tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức, với giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra. Quản lí hoạt động dạy học là quá trình tác động có tổ chức của cán bộ quản lí nhằm đảm bảo thực hiện đúng mục tiêu, nội dung chương trình và nâng cao chất lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lí luận và nghiên cứu thực tiễn. Phương pháp lí luận bao gồm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu khoa học, văn bản pháp luật như Luật Giáo dục 2005, Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI, chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lí giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp thực tiễn chủ yếu là điều tra khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu và phân tích thống kê toán học. Đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lí (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn), giáo viên và học sinh khối 9 tại 6 trường THCS công lập quận Phú Nhuận. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 300 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm thống kê để phân tích tần suất, tỷ lệ, mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lí.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2019, bao gồm các giai đoạn: tổng hợp cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và đánh giá tính khả thi. Phương pháp luận hệ thống cấu trúc và lịch sử - logic được áp dụng xuyên suốt nhằm đảm bảo tính toàn diện và phù hợp của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lí mục tiêu và nội dung chương trình dạy học: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên cho biết kế hoạch giảng dạy năm học được xây dựng và phê duyệt đầy đủ, tuy nhiên chỉ khoảng 70% giáo viên thực hiện đúng tiến độ và nội dung theo kế hoạch. Việc rà soát, cấu trúc lại nội dung chương trình còn hạn chế, chưa đồng bộ giữa các môn học.

  2. Quản lí hoạt động dạy của giáo viên: 78% giáo viên được khảo sát nhận thức đúng về vai trò đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 65% giáo viên thường xuyên áp dụng phương pháp tích cực, tổ chức hoạt động học tập đa dạng và phù hợp với năng lực học sinh.

  3. Quản lí hoạt động học của học sinh: Tỷ lệ học sinh có thái độ tích cực, chủ động trong học tập đạt khoảng 72%. Việc quản lí nề nếp, động cơ học tập và kỹ năng mềm cho học sinh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Quản lí kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khoảng 60% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. Việc sử dụng công nghệ thông tin trong quản lí kết quả học tập mới đạt khoảng 50%, còn nhiều khó khăn trong việc xây dựng công cụ đánh giá phù hợp.

  5. Quản lí cơ sở vật chất, trang thiết bị: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ cho hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh được đánh giá ở mức trung bình, với khoảng 65% trường có đủ phòng học chức năng và thiết bị hỗ trợ. Việc bảo trì, khai thác và bổ sung trang thiết bị còn hạn chế do nguồn lực tài chính và kế hoạch đầu tư chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS công lập quận Phú Nhuận đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch giảng dạy và nâng cao nhận thức của đội ngũ giáo viên. Tuy nhiên, việc thực hiện các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hạn chế về năng lực chuyên môn và nghiệp vụ của giáo viên, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lí theo từng nhóm đối tượng khảo sát sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về mức độ thực hiện và các điểm cần cải thiện. Bảng phân tích tương quan giữa nhận thức của giáo viên và hiệu quả áp dụng phương pháp dạy học tích cực cũng góp phần làm rõ mối quan hệ nhân quả trong quản lí hoạt động dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, tập trung vào kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực và kiểm tra đánh giá đa dạng. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tăng cường quản lí và giám sát việc thực hiện kế hoạch dạy học: Cán bộ quản lí cần xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ và đột xuất việc thực hiện kế hoạch giảng dạy, đảm bảo tiến độ và chất lượng. Thực hiện ngay trong năm học tiếp theo với sự tham gia của tổ chuyên môn và Ban giám hiệu.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lí kết quả học tập: Trang bị phần mềm quản lí học tập và đào tạo giáo viên sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin để theo dõi, phân tích kết quả học tập của học sinh. Kế hoạch triển khai trong 18 tháng, phối hợp với các đơn vị công nghệ giáo dục.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Lập kế hoạch đầu tư, bảo trì và bổ sung thiết bị dạy học phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Ban giám hiệu và Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng các chương trình phối hợp giáo dục nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ học sinh trong học tập và rèn luyện kỹ năng mềm. Triển khai thường xuyên, có đánh giá hiệu quả hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó xây dựng kế hoạch và biện pháp quản lí hiệu quả tại các trường THCS công lập.

  2. Giáo viên trung học cơ sở: Tham khảo để đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập tích cực, kiểm tra đánh giá phù hợp nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo định hướng đổi mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy và học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm quản lí mục tiêu, nội dung chương trình, hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Phương pháp này giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

  3. Những khó khăn chính trong quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS công lập là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên, thiếu đồng bộ trong quản lí nội dung chương trình, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, tăng cường giám sát thực hiện kế hoạch dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lí, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giáo dục.

  5. Vai trò của cán bộ quản lí trong việc đổi mới hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Cán bộ quản lí chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học, đồng thời tạo điều kiện và hỗ trợ giáo viên, học sinh thực hiện đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS công lập quận Phú Nhuận đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Việc quản lí cần tập trung đồng bộ các nội dung: mục tiêu, nội dung chương trình, hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lí, giáo viên và yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, môi trường giáo dục ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lí.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường giám sát, ứng dụng công nghệ thông tin và cải thiện cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng quản lí hoạt động dạy học.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất trong giai đoạn tiếp theo để hoàn thiện công tác quản lí giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Call-to-action: Các nhà quản lí giáo dục và giáo viên tại các trường THCS công lập quận Phú Nhuận nên áp dụng các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.