Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình GDPT 2018, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của các hoạt động dạy học, đặc biệt là môn Toán ở cấp tiểu học. Quận Đống Đa, thành phố Hà Nội, với mật độ dân số trung bình khoảng 38.000 người/km² và hệ thống 23 trường tiểu học, trong đó 19 trường công lập, là địa bàn có nhiều nỗ lực đổi mới trong quản lý và tổ chức dạy học môn Toán. Tuy nhiên, thực trạng dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường tiểu học trên địa bàn này vẫn còn nhiều hạn chế như giáo viên chưa thường xuyên đổi mới phương pháp, học sinh còn thụ động trong học tập, và việc ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng đều.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học quận Đống Đa trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục của ngành và thành phố Hà Nội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, kết hợp với quan điểm phát triển năng lực học sinh theo chương trình GDPT 2018. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý được hiểu là sự tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến quá trình dạy và học nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực, tạo động lực thúc đẩy quá trình dạy học đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán bao gồm các nội dung: xây dựng kế hoạch, quản lý mục tiêu và nội dung chương trình, quản lý phương pháp và hình thức dạy học, quản lý hoạt động của giáo viên và học sinh, quản lý cơ sở vật chất và đánh giá kết quả học tập.

  2. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Năng lực được định nghĩa là thuộc tính cá nhân hình thành qua quá trình học tập, rèn luyện, cho phép học sinh vận dụng kiến thức, kỹ năng và phẩm chất để thực hiện thành công các hoạt động học tập và giải quyết vấn đề. Năng lực môn Toán bao gồm tư duy và lập luận toán học, mô hình hóa toán học, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ toán học.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: hoạt động dạy học môn Toán, quản lý hoạt động dạy học, phát triển năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu khảo sát thu thập từ 206 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh tại 5 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn quận Đống Đa trong năm học 2019-2022. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, chương trình GDPT 2018, các tài liệu chuyên khảo và báo cáo ngành.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng công thức Spearman để tính hệ số tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất. Phân tích thống kê mô tả tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình, xếp hạng mức độ đánh giá các yếu tố quản lý. Phân tích định tính qua phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế và tổng kết kinh nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành trong tháng 9-10 năm 2022, tổng hợp và phân tích dữ liệu trong quý cuối năm 2022 và đầu năm 2023, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm trong năm học 2022-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đội ngũ giáo viên dạy môn Toán: Trong 5 trường khảo sát, tổng số giáo viên dạy Toán là 140 người, trong đó 94,3% có trình độ đại học trở lên, 3,6% có trình độ sau đại học. Tuy nhiên, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, đặc biệt ở giáo viên lớn tuổi.

  2. Mục tiêu và yêu cầu dạy học môn Toán: Khoảng 37% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu dạy học phù hợp với từng khối lớp, trong khi chỉ có khoảng 30% học sinh nhận thức rõ mục tiêu học tập. Thái độ học tập tích cực được đánh giá ở mức trung bình với khoảng 30% học sinh thể hiện sự chủ động.

  3. Thực hiện chương trình và nội dung dạy học: Chỉ khoảng 28% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá tốt việc xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với cá nhân học sinh, 33% đánh giá khá. Nội dung về hình học và đo lường được đánh giá yếu nhất với gần 30% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng còn hạn chế trong thực hiện.

  4. Phương pháp dạy học: Phương pháp gợi mở - vấn đáp và giải quyết vấn đề được đánh giá ở mức khá và trung bình với tỷ lệ trên 40% giáo viên và học sinh cho rằng hiệu quả chưa cao. Phương pháp luyện tập thực hành được đánh giá tốt hơn với khoảng 31% học sinh và 15% cán bộ quản lý, giáo viên.

  5. Hình thức dạy học: Hình thức dạy học bài mới được đánh giá tốt bởi 31% cán bộ quản lý, giáo viên và 42% học sinh. Tuy nhiên, hình thức thực hành - luyện tập và ôn tập có tỷ lệ đánh giá yếu từ 8% đến 18%, phản ánh sự thiếu kiên trì và áp lực trong học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù đội ngũ giáo viên dạy Toán đã được chuẩn hóa về trình độ đào tạo, nhưng việc đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh. Mức độ nhận thức và thái độ học tập của học sinh chưa đồng đều, đặc biệt trong việc hiểu rõ mục tiêu và yêu cầu môn học.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán. Việc quản lý chưa chặt chẽ ở các khâu xây dựng kế hoạch, kiểm tra giám sát và đánh giá kết quả học tập cũng là nguyên nhân dẫn đến hiệu quả chưa cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ tốt, khá, trung bình, yếu của các nội dung quản lý và dạy học, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế. Bảng tổng hợp số liệu khảo sát cũng hỗ trợ phân tích chi tiết từng khía cạnh quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn và kỹ năng công nghệ thông tin cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn định kỳ nhằm nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng ứng dụng công nghệ trong dạy học môn Toán. Mục tiêu đạt 80% giáo viên thành thạo sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp gợi mở, giải quyết vấn đề và học tập trải nghiệm tích cực. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn và mẫu bài giảng minh họa. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh chủ động, sáng tạo lên 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, tổ chuyên môn.

  3. Nâng cao hiệu quả quản lý kế hoạch và kiểm tra giám sát: Thiết lập hệ thống theo dõi tiến độ thực hiện kế hoạch dạy học, tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm thường xuyên. Mục tiêu giảm tỷ lệ kế hoạch dạy học không phù hợp xuống dưới 10% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn.

  4. Đổi mới công tác đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực: Áp dụng đa dạng các hình thức đánh giá thường xuyên và định kỳ, chú trọng đánh giá năng lực tư duy, giải quyết vấn đề của học sinh. Mục tiêu nâng điểm trung bình môn Toán lên 7,5 trở lên trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán, từ đó xây dựng kế hoạch và biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương.

  2. Giáo viên dạy môn Toán tiểu học: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới hình thức tổ chức dạy học và đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới dạy học.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các quận, huyện: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và nâng cao năng lực quản lý giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là sự tác động có kế hoạch của các chủ thể quản lý nhằm tổ chức, điều khiển quá trình dạy và học để phát huy tối đa năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh trong môn Toán.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Các yếu tố chính gồm năng lực và thái độ của giáo viên, sự chỉ đạo và giám sát của cán bộ quản lý, phương pháp và hình thức dạy học, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, cũng như động cơ và thái độ học tập của học sinh.

  3. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng để phát triển năng lực học sinh?
    Phương pháp gợi mở - vấn đáp, dạy học giải quyết vấn đề, học tập trải nghiệm và sử dụng công nghệ thông tin được khuyến khích nhằm kích thích sự chủ động, sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán?
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng phần mềm dạy học, khuyến khích giáo viên thực hành và chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời trang bị đầy đủ thiết bị công nghệ tại các trường học.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Bao gồm tăng cường bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả quản lý kế hoạch và kiểm tra giám sát, đổi mới công tác đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường tiểu học quận Đống Đa còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đội ngũ giáo viên có trình độ chuẩn hóa nhưng cần nâng cao kỹ năng sư phạm và công nghệ để đáp ứng yêu cầu đổi mới.
  • Mục tiêu và nội dung dạy học đã được phổ biến nhưng nhận thức và thái độ học tập của học sinh chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập.
  • Các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp, nâng cao kiểm tra giám sát và đánh giá kết quả học tập là cần thiết.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp khả thi, có thể triển khai trong vòng 1-2 năm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại quận Đống Đa.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực học sinh được thực hiện hiệu quả. Các cán bộ quản lý và giáo viên được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại địa phương.