Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc phát triển năng lực học sinh (HS) trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với hệ thống 25 trường tiểu học và hơn 24.700 học sinh, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, trong đó môn Toán được xác định là môn học trọng điểm nhằm phát triển năng lực toán học cho HS. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Quy Nhơn, tỷ lệ HS hoàn thành tốt môn Toán duy trì ở mức khoảng 74% trong giai đoạn 2017-2021, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế trong quản lý và tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực (PTNL).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL cho HS ở các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu tập trung vào ba nhóm đối tượng chính: cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) và học sinh, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Toán theo định hướng PTNL, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực toán học cho HS tiểu học tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết sư phạm tương tác, trong đó hoạt động dạy học được xem là hệ thống tương tác giữa người dạy, người học và môi trường học tập. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức và phát triển năng lực. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, nhằm đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các yếu tố trong tổ chức dạy học.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: Tác động có chủ đích, có hệ thống của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục đạt hiệu quả mục tiêu đề ra.
  • Năng lực học sinh: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
  • Dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Quá trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học tập trung vào kết quả đầu ra, giúp HS phát triển năng lực hành động và sáng tạo.
  • Hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL: Bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, phương tiện dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực toán học cho HS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Phương pháp lý thuyết bao gồm phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu, lý thuyết liên quan đến quản lý dạy học và phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp thực tiễn gồm:

  • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập ý kiến của 200 CBQL, 270 GV và 700 HS tại 4 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn về thực trạng dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL.
  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với CBQL, GV và HS để làm rõ các vấn đề, ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng.
  • Quan sát trực tiếp: Theo dõi hoạt động dạy học, tương tác giữa GV và HS, sử dụng phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu hồ sơ lưu trữ: Xem xét giáo án, kế hoạch dạy học, báo cáo tổng kết, phiếu dự giờ và các tài liệu liên quan để đánh giá thực trạng quản lý.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đánh giá và góp ý về các biện pháp quản lý đề xuất.
  • Phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý dữ liệu, tính điểm trung bình và phân tích mức độ thực hiện, tầm quan trọng của các yếu tố.

Thời gian nghiên cứu khảo sát thực trạng diễn ra từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2021, tập trung tại các trường tiểu học có điều kiện tương đồng trên địa bàn thành phố Quy Nhơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL: Hơn 90% CBQL và GV đánh giá việc tổ chức dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL là quan trọng hoặc rất quan trọng. Tỷ lệ GV cho rằng ít quan trọng hoặc không quan trọng chiếm dưới 5%, không có CBQL nào đánh giá thấp.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Khoảng 78% GV và CBQL cho biết mục tiêu dạy học môn Toán được xây dựng và triển khai theo định hướng PTNL, tuy nhiên chỉ khoảng 65% kế hoạch bài dạy được thực hiện đầy đủ và phù hợp với yêu cầu đổi mới.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 70% GV áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, nhưng vẫn còn 30% GV chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, ít đổi mới. Hình thức tổ chức dạy học đa dạng nhưng chưa đồng đều giữa các trường.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc sử dụng công cụ đánh giá năng lực Rubrics và các hình thức đánh giá đa dạng được áp dụng ở mức trung bình (khoảng 60%), còn lại chủ yếu là kiểm tra truyền thống. Công tác quản lý kiểm tra, đánh giá chưa thực sự linh hoạt và chưa phát huy hết vai trò phản hồi trong quá trình dạy học.

  5. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Các yếu tố khách quan như chính sách ngành, yêu cầu xã hội, cơ sở vật chất được đánh giá có ảnh hưởng mạnh mẽ (điểm trung bình trên 4,0). Yếu tố chủ quan như trình độ, năng lực GV và thái độ học tập của HS có điểm trung bình khoảng 3,8, cho thấy còn nhiều hạn chế cần khắc phục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL là tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực chuyên môn của một số GV chưa đồng đều, còn phụ thuộc nhiều vào sách hướng dẫn và chưa linh hoạt trong tổ chức tiết học.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về khó khăn trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực. Việc quản lý chưa thực sự hiệu quả dẫn đến chất lượng dạy học chưa đạt mức kỳ vọng, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện năng lực toán học của HS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn phân bố mức độ nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của quản lý dạy học theo định hướng PTNL, cũng như bảng tổng hợp điểm trung bình đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL.
    • Mục tiêu: 100% GV được đào tạo trong giai đoạn 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học, trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học môn Toán theo định hướng PTNL

    • Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch bài dạy cụ thể, phù hợp với đặc điểm HS và điều kiện thực tế.
    • Mục tiêu: 90% kế hoạch bài dạy được thực hiện đầy đủ và đúng hướng trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường tiểu học.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

    • Áp dụng công cụ đánh giá năng lực Rubrics và các hình thức đánh giá đa dạng, khách quan.
    • Mục tiêu: 80% GV sử dụng các hình thức kiểm tra đánh giá mới trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ phận chuyên môn và GV các trường tiểu học.

  4. Cải thiện môi trường dạy học và cơ sở vật chất

    • Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ CNTT trong giảng dạy môn Toán.
    • Mục tiêu: 100% trường tiểu học có đủ thiết bị phục vụ dạy học theo định hướng PTNL đến năm 2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục HS

    • Tổ chức các buổi sinh hoạt, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò phát triển năng lực cho HS.
    • Mục tiêu: 80% phụ huynh tham gia các hoạt động phối hợp trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm và Ban đại diện cha mẹ HS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học theo định hướng PTNL, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch quản lý hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, đánh giá hiệu quả quản lý dạy học tại địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL, nâng cao năng lực chuyên môn.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và công cụ đánh giá năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Toán theo định hướng PTNL.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về đổi mới giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Hiểu về mục tiêu và phương pháp dạy học theo định hướng PTNL, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ học tập cho con em.
    • Use case: Tham gia các hoạt động giáo dục, hỗ trợ con em phát triển năng lực toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL là việc tổ chức, chỉ đạo và giám sát quá trình dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá. Ví dụ, quản lý đảm bảo GV áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực HS bằng công cụ Rubrics.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng PTNL?
    Vì phương pháp truyền thống thường tập trung vào truyền đạt kiến thức một chiều, chưa phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS. Đổi mới giúp HS chủ động tìm tòi, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hiệu quả học tập.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học môn Toán theo định hướng PTNL?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, cơ sở vật chất, yêu cầu xã hội; yếu tố chủ quan như năng lực GV, thái độ học tập của HS và biện pháp quản lý của nhà trường. Ví dụ, thiếu thiết bị dạy học hiện đại sẽ hạn chế việc áp dụng phương pháp mới.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh trong môn Toán?
    Có thể sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như vấn đáp, trắc nghiệm, tự luận, thực hành và công cụ Rubrics để đánh giá các thành phần năng lực như tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học. Ví dụ, Rubrics giúp đánh giá chi tiết mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập của HS.

  5. Vai trò của gia đình trong phát triển năng lực học sinh như thế nào?
    Gia đình phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục, bồi dưỡng và rèn luyện phẩm chất, năng lực cho HS thông qua hỗ trợ học tập, tạo môi trường học tập tích cực và tham gia các hoạt động giáo dục. Ví dụ, phụ huynh giúp con vận dụng kiến thức Toán vào các tình huống thực tế trong cuộc sống.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại thành phố Quy Nhơn.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, do năng lực GV chưa đồng đều và cơ sở vật chất chưa đồng bộ.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng mạnh mẽ đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, ngành giáo dục và gia đình.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao năng lực chuyên môn GV, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện môi trường học tập và tăng cường phối hợp gia đình - nhà trường.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo sát và đánh giá hiệu quả các biện pháp quản lý trong giai đoạn 2021-2025 để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý dạy học theo định hướng PTNL.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.