Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Môn Toán không chỉ là môn học cốt lõi của các môn khoa học tự nhiên mà còn góp phần phát triển năng lực tư duy, lập luận, mô hình hóa và giải quyết vấn đề cho học sinh. Tại huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang, với khoảng 20 trường THCS khảo sát trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 10 năm 2020, thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 còn nhiều hạn chế, như việc áp dụng phương pháp dạy học truyền thống, thiếu đổi mới trong kiểm tra đánh giá và chưa phát huy tối đa vai trò của công nghệ thông tin.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Xín Mần, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tại địa phương, với phạm vi khảo sát cụ thể tại huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang trong năm 2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lí giáo dục và quản lí hoạt động dạy học, trong đó quản lí được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí đến khách thể nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Lý thuyết quản lí giáo dục cấp vi mô tập trung vào quản lí trường học, đặc biệt là quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lí hoạt động dạy học (QLHĐDH): Tác động tối ưu của cán bộ quản lí đến hoạt động dạy và học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Bao gồm dạy học vấn đáp, phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác nhóm nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.
  • Chương trình giáo dục phổ thông 2018: Định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, giảm tải nội dung hàn lâm, tăng cường thực hành và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kiểm tra đánh giá kết quả học tập: Phương pháp đánh giá khách quan, toàn diện nhằm phản ánh đúng năng lực học sinh và hiệu quả giảng dạy của giáo viên.

Khung lý thuyết còn bao gồm các mô hình quản lí như chức năng quản lí (kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra) và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí như cơ sở vật chất, trình độ cán bộ quản lí, năng lực giáo viên, và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 20 trường THCS huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang, bao gồm phiếu khảo sát dành cho cán bộ quản lí, giáo viên dạy Toán và học sinh; phỏng vấn sâu với cán bộ quản lí và giáo viên; quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học và quản lí tại trường.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát nhằm làm rõ nguyên nhân và bối cảnh thực trạng quản lí. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu kết quả với các nghiên cứu trong và ngoài nước.
  • Cỡ mẫu: Khoảng 150 cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tham gia khảo sát, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu từ tháng 2 đến tháng 10 năm 2020; xử lý và phân tích dữ liệu trong tháng 11 và 12 năm 2020.

Phương pháp khảo nghiệm được sử dụng để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lí đề xuất thông qua phiếu khảo sát ý kiến chuyên gia và cán bộ quản lí, giáo viên tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lí kế hoạch và chương trình dạy môn Toán: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên cho biết kế hoạch dạy học môn Toán được xây dựng dựa trên chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhưng còn thiếu sự linh hoạt và chưa thực sự phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Việc theo dõi, kiểm tra thực hiện kế hoạch chưa được thực hiện thường xuyên, chỉ khoảng 60% trường có lịch kiểm tra định kỳ.

  2. Phương pháp và phương tiện dạy học: Chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học vấn đáp, giải quyết vấn đề và hợp tác nhóm. Việc sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 30% giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ hoặc thiết bị dạy học hiện đại. Hơn 70% giáo viên vẫn chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống, tập trung vào truyền thụ kiến thức.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khoảng 65% cán bộ quản lí và giáo viên cho rằng công tác kiểm tra, đánh giá chưa thực sự khách quan và chưa phát huy được tính tự giác, sáng tạo của học sinh. Việc áp dụng hình thức kiểm tra trắc nghiệm trên máy tính còn rất ít, dưới 20%.

  4. Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu: Chỉ khoảng 50% trường tổ chức các lớp bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu kém môn Toán thường xuyên. Cơ sở vật chất và thiết bị phục vụ cho hoạt động này còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến hiệu quả bồi dưỡng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, đội ngũ cán bộ quản lí và giáo viên còn thiếu kỹ năng quản lí hiện đại và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng chương trình mới. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học tại các trường vùng núi như huyện Xín Mần còn nhiều khó khăn, hạn chế việc ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương pháp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh là xu hướng tất yếu, tuy nhiên việc triển khai tại các địa phương vùng sâu vùng xa còn nhiều thách thức. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và sử dụng công nghệ thông tin sẽ giúp minh họa rõ nét hơn sự chênh lệch giữa các trường và nhóm đối tượng khảo sát.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá cũng cần được chú trọng nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng quản lí và đổi mới phương pháp dạy học cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức kiểm tra, đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đặc biệt là kiểm tra trắc nghiệm trên máy tính để nâng cao tính khách quan và hiệu quả đánh giá. Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra chuẩn hóa, tổ chức chấm bài chung và công khai đáp án. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học, do các trường phối hợp với phòng giáo dục huyện thực hiện.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại: Huy động nguồn lực xã hội hóa, ngân sách địa phương để trang bị máy tính, phần mềm dạy học, thiết bị trình chiếu và các phương tiện hỗ trợ dạy học môn Toán. Ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn. Kế hoạch đầu tư kéo dài 2 năm, do UBND huyện và Sở Giáo dục chỉ đạo.

  4. Tăng cường công tác bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng và phụ đạo cụ thể, phân công giáo viên có kinh nghiệm đảm nhiệm, đồng thời tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn chia sẻ kinh nghiệm. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm.

  5. Xây dựng môi trường học tập tích cực, phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của môn Toán và đổi mới phương pháp dạy học. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế gắn với môn Toán nhằm phát triển năng lực học sinh. Thời gian triển khai trong năm học, do nhà trường phối hợp với các ban ngành địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục tại các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lí hoạt động dạy học môn Toán, từ đó xây dựng kế hoạch, tổ chức kiểm tra, đánh giá và chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả.

  2. Giáo viên dạy môn Toán: Cung cấp kiến thức về đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin và kỹ năng xây dựng kế hoạch bài dạy phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lí giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS vùng miền núi, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng khó khăn, đặc biệt trong việc đổi mới quản lí và nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018 có điểm gì khác biệt so với trước đây?
    Chương trình mới tập trung phát triển năng lực và phẩm chất người học, giảm tải nội dung hàn lâm, tăng cường thực hành và ứng dụng công nghệ thông tin. Quản lí theo hướng này đòi hỏi đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và tăng cường sự chủ động, sáng tạo của học sinh.

  2. Những khó khăn chính trong quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Xín Mần là gì?
    Khó khăn bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, trình độ và kỹ năng quản lí của cán bộ quản lí, giáo viên chưa đồng đều, phương pháp dạy học truyền thống còn phổ biến, và công tác kiểm tra đánh giá chưa đa dạng, khách quan.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu kém?
    Cần xây dựng kế hoạch cụ thể, phân công giáo viên có kinh nghiệm, tổ chức sinh hoạt chuyên môn chia sẻ kinh nghiệm, ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ, đồng thời tạo động lực vật chất và tinh thần cho giáo viên và học sinh.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lí và dạy học môn Toán hiện nay?
    Công nghệ thông tin giúp giáo viên chuẩn bị bài giảng sinh động, hỗ trợ học sinh học tập linh hoạt, nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá qua các phần mềm trắc nghiệm, đồng thời giúp cán bộ quản lí theo dõi, đánh giá chất lượng dạy học chính xác hơn.

  5. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lí và phương pháp dạy học cho cán bộ quản lí và giáo viên, đổi mới kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường bồi dưỡng và phụ đạo học sinh, xây dựng môi trường học tập tích cực và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Xín Mần còn nhiều hạn chế về phương pháp, công nghệ và kiểm tra đánh giá, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Môn Toán giữ vai trò quan trọng trong phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và phẩm chất học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lí đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng cán bộ quản lí, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường công tác bồi dưỡng học sinh.
  • Việc triển khai các biện pháp này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lí, nhà trường, giáo viên và gia đình trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả cao.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lí giáo dục và nhà trường quan tâm đầu tư, tổ chức thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển giáo dục toàn diện tại địa phương.