Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giáo dục giữ vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013, giáo dục phổ thông cần tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, phẩm chất và năng lực công dân, đồng thời nâng cao chất lượng toàn diện, đặc biệt chú trọng phát triển khả năng sáng tạo và tự học suốt đời. Môn Toán, với vai trò là môn học nền tảng và công cụ, góp phần phát triển tư duy logic, khả năng phân tích và giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông (THPT). Tuy nhiên, tại thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, mặc dù tỷ lệ tốt nghiệp THPT năm học 2016-2017 đạt 99,72%, điểm thi môn Toán từ 5 trở lên chỉ dao động trong khoảng 40-50%, cho thấy chất lượng dạy học môn Toán còn nhiều hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THPT trên địa bàn thị xã Bình Minh trong hai năm học 2015-2016 và 2016-2017. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lí, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần cải thiện kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, nâng cao hiệu quả giảng dạy, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng quan điểm hệ thống - cấu trúc, xem công tác quản lí nhà trường như một hệ thống các yếu tố liên kết chặt chẽ, trong đó quản lí hoạt động dạy học môn Toán là một bộ phận quan trọng. Quan điểm lịch sử - logic giúp xác định phạm vi, thời gian và điều kiện nghiên cứu phù hợp, đảm bảo tính chính xác và logic trong trình bày. Quan điểm thực tiễn nhấn mạnh việc nhận diện ưu điểm, hạn chế trong quản lí để đề xuất giải pháp khả thi.

Hai mô hình lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lí giáo dục: Định nghĩa quản lí là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lí lên khách thể nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu đề ra. Các chức năng quản lí gồm lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo, phối hợp và kiểm tra.

  2. Lý thuyết dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, khuyến khích phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự học. Phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo nhóm, đặt và giải quyết vấn đề được đề cao.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học môn Toán, quản lí hoạt động dạy học, phương pháp dạy học tích cực, động cơ học tập, cơ sở vật chất và phương tiện dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, so sánh, tổng hợp các tài liệu, nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lí giáo dục và dạy học môn Toán để xây dựng khung lý luận.

  • Phương pháp thực tiễn:

    • Quan sát: Dự giờ, kiểm tra hồ sơ, tham dự các buổi họp chuyên môn tại hai trường THPT Bình Minh và Hoàng Thái Hiếu.
    • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập ý kiến của 45 cán bộ quản lí, 67 giáo viên dạy Toán và 300 học sinh.
    • Phỏng vấn sâu: Trao đổi với cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh để làm rõ các vấn đề quản lí và dạy học.
    • Tổng kết kinh nghiệm: Nghiên cứu các báo cáo tổng kết công tác quản lí và dạy học môn Toán.

  • Phân tích thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lí và dạy học, xác định các yếu tố ảnh hưởng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 45 cán bộ quản lí, 67 giáo viên và 300 học sinh tại hai trường THPT trên địa bàn thị xã Bình Minh, thu thập trong hai năm học 2015-2016 và 2016-2017. Phương pháp chọn mẫu kết hợp ngẫu nhiên và thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện và khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò môn Toán: 85% giáo viên và 78% học sinh đánh giá môn Toán có vai trò quan trọng trong phát triển năng lực tư duy và định hướng nghề nghiệp. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% học sinh cảm thấy hứng thú với môn học này.

  2. Thực trạng quản lí tổ chuyên môn: Việc phân công giảng dạy được thực hiện nghiêm túc, nhưng chỉ 60% giáo viên được phân công phù hợp với năng lực chuyên môn. Công tác xây dựng kế hoạch và kiểm tra giáo án đạt tỷ lệ 70%.

  3. Phương pháp dạy học và đổi mới: 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo nhóm và giải quyết vấn đề, nhưng mức độ ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, chỉ khoảng 40% sử dụng máy chiếu hoặc phần mềm hỗ trợ.

  4. Quản lí hoạt động học của học sinh: Động cơ học tập môn Toán của học sinh còn yếu, chỉ 45% học sinh có kế hoạch học tập rõ ràng và thực hiện nghiêm túc. Nề nếp học tập và tự học được đánh giá ở mức trung bình với tỷ lệ 50-60%.

  5. Cơ sở vật chất và điều kiện hỗ trợ: Trường THPT Bình Minh có 11 phòng học trang bị công nghệ thông tin, trong khi trường Hoàng Thái Hiếu có 2 phòng vi tính. Tuy nhiên, trang thiết bị phục vụ dạy học môn Toán như phần mềm chuyên dụng còn thiếu, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THPT thị xã Bình Minh đã có những chuyển biến tích cực, đặc biệt trong công tác phân công giáo viên và xây dựng kế hoạch giảng dạy. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại Bình Minh thấp hơn mức trung bình toàn quốc, cho thấy cần tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên. Động cơ học tập và nề nếp học tập của học sinh chưa cao cũng là nguyên nhân chính khiến điểm số môn Toán chưa đạt kỳ vọng.

Cơ sở vật chất tuy được đầu tư nhưng chưa đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới giáo dục, đặc biệt là các thiết bị hỗ trợ dạy học hiện đại. Việc xây dựng mối quan hệ thầy trò tích cực được đánh giá tốt, góp phần tạo môi trường học tập thân thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú học môn Toán của học sinh, và bảng tổng hợp số liệu về cơ sở vật chất hai trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí dạy học môn Toán và đổi mới phương pháp giảng dạy, tập trung vào ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Đẩy mạnh quản lí hoạt động của tổ chuyên môn: Xây dựng quy trình phân công giảng dạy khoa học, đảm bảo phù hợp năng lực giáo viên; tăng cường kiểm tra, đánh giá giáo án và kế hoạch dạy học. Thực hiện hàng năm, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường quản lí hoạt động học của học sinh: Hướng dẫn học sinh xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập cá nhân; tổ chức các câu lạc bộ Toán học, thi học sinh giỏi để tạo động lực học tập. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và phương tiện dạy học hiện đại: Cải thiện trang thiết bị công nghệ, mua sắm phần mềm hỗ trợ dạy học Toán, nâng cấp phòng học đa phương tiện. Kinh phí huy động từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa giáo dục, thực hiện trong 2 năm tới, do Ban giám hiệu và Sở Giáo dục phối hợp quản lí.

  5. Xây dựng phong trào thi đua khen thưởng: Thiết lập các tiêu chí đánh giá đổi mới phương pháp dạy học và kết quả học tập môn Toán để khen thưởng kịp thời giáo viên và học sinh có thành tích xuất sắc. Thực hiện hàng năm, do Ban giám hiệu và các tổ chức công đoàn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học môn Toán, từ đó xây dựng kế hoạch quản lí hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT.

  2. Giáo viên dạy Toán: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lí lớp học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo khung lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về quản lí hoạt động dạy học môn Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lí giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế, đặc biệt trong việc đầu tư cơ sở vật chất và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán gồm những nội dung chính nào?
    Quản lí bao gồm phân công giảng dạy, xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học, đổi mới phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá, quản lí hoạt động học của học sinh và đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất. Ví dụ, quản lí phân công giáo viên giúp đảm bảo phù hợp năng lực và sở trường.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào được khuyến khích áp dụng trong môn Toán?
    Các phương pháp như dạy học theo nhóm, đặt và giải quyết vấn đề, sử dụng phương tiện trực quan và công nghệ thông tin được khuyến khích để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Một số giáo viên đã áp dụng dạy học theo nhóm với hiệu quả tích cực.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng dạy học môn Toán?
    Ngoài năng lực giáo viên, động cơ học tập của học sinh và điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố quan trọng. Ví dụ, học sinh có động cơ học tập tích cực thường đạt kết quả cao hơn.

  4. Làm thế nào để nâng cao động cơ học tập môn Toán cho học sinh?
    Tạo môi trường học tập thân thiện, đổi mới phương pháp giảng dạy, tổ chức các hoạt động ngoại khóa như câu lạc bộ Toán, khen thưởng kịp thời là những giải pháp hiệu quả. Thực tế, các câu lạc bộ Toán đã giúp học sinh tăng hứng thú học tập.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lí và dạy học môn Toán là gì?
    Công nghệ thông tin hỗ trợ giáo viên trong thiết kế bài giảng, trình chiếu, sử dụng phần mềm toán học, đồng thời giúp học sinh tiếp cận kiến thức sinh động, dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, hiện nay việc ứng dụng còn hạn chế và cần được đẩy mạnh.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và xây dựng khung quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại trường THPT, làm rõ các nội dung quản lí trọng tâm.
  • Thực trạng quản lí tại các trường THPT thị xã Bình Minh cho thấy nhiều điểm tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lí, giáo viên và động cơ học tập của học sinh cùng các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách ảnh hưởng lớn đến chất lượng dạy học môn Toán.
  • Đề xuất các biện pháp quản lí khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, tăng cường quản lí tổ chuyên môn, nâng cao động cơ học tập, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng phong trào thi đua.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp trong vòng 2-3 năm tới, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.

Hành động ngay hôm nay để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại các trường THPT thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long!