Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Theo chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020, giáo dục được xác định là quốc sách hàng đầu, tập trung phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Môn Địa lí, với đặc thù vừa thuộc khoa học xã hội vừa thuộc khoa học tự nhiên, giữ vai trò quan trọng trong việc trang bị kiến thức, kỹ năng và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông (THPT).

Nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên trong năm học 2019-2020. Mục tiêu chính là khảo sát thực trạng quản lý, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí theo hướng phát triển năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 4 trường THPT với 10 cán bộ quản lý, 3 tổ trưởng chuyên môn, 3 trưởng nhóm và 10 giáo viên tham gia khảo sát.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới quản lý giáo dục, nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí, đồng thời chuẩn bị tâm thế và điều kiện cho việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới cấp THPT vào năm 2022. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học, tập trung vào kết quả học tập và phát triển năng lực thực tiễn. Theo đó, dạy học không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo, tự học và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm năng lực nhận thức khoa học địa lí, năng lực tìm hiểu địa lí, năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học.

  2. Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý là quá trình có mục đích, có kế hoạch nhằm điều phối các nguồn lực để đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: năng lực học sinh, hoạt động dạy học, quản lý giáo dục, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, phương pháp dạy học tích cực (giải quyết vấn đề, thảo luận, dự án, khảo sát điều tra).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu chính sách, văn bản pháp luật về giáo dục, các công trình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, báo cáo tổng kết chất lượng giáo dục của các trường THPT huyện Kim Động, dữ liệu khảo sát thực trạng từ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi khảo sát với các câu hỏi đóng và mở, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học tại các trường, nghiên cứu sản phẩm hoạt động như kế hoạch dạy học, giáo án, bài kiểm tra của học sinh.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, so sánh tỷ lệ phần trăm các nhận thức và thực hiện các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, với các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Khoảng 75% cán bộ quản lý và 68% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 25% cán bộ quản lý và 32% giáo viên chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ.

  2. Thực trạng tổ chức dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực: Chỉ có khoảng 60% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, dự án trong giảng dạy. Việc tổ chức các hoạt động học tập ngoài lớp học, thực địa còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40%.

  3. Quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí: Khoảng 70% cán bộ quản lý cho biết đã xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và có kiểm tra, giám sát thường xuyên. Việc đánh giá kết quả học tập theo năng lực mới được thực hiện một phần, chiếm khoảng 50%.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học: Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên được đánh giá là yếu tố quyết định, với 80% ý kiến cho rằng cần nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Cơ sở vật chất phục vụ dạy học còn thiếu thốn, chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu. Điều kiện kinh tế - xã hội địa phương cũng ảnh hưởng đến chất lượng dạy học, đặc biệt là chất lượng tuyển sinh đầu vào và sự quan tâm của phụ huynh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức và thực hành quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực tại các trường THPT huyện Kim Động còn nhiều hạn chế, nhất là trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực học sinh. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý của cán bộ quản lý và trình độ chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, cùng với điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với báo cáo của một số địa phương khác, cho thấy việc đổi mới quản lý dạy học theo định hướng năng lực là thách thức chung. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ thực hiện kế hoạch quản lý sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện nay.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò then chốt của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường sự phối hợp với cộng đồng địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý giáo dục và phương pháp dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hưng Yên phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng và chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực: Hiệu trưởng các trường THPT cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo tính khoa học và khả thi. Thời gian thực hiện trong năm học, có đánh giá định kỳ hàng quý.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, dự án, thực địa nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn để trao đổi kinh nghiệm và rút kinh nghiệm thực tiễn.

  4. Tăng cường cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, phòng học thực hành, thiết bị hỗ trợ học tập ngoài trời và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giảng dạy. Mục tiêu nâng cao hiệu quả dạy học trong vòng 2 năm tới, do nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  5. Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ nhằm huy động nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động dạy học và đánh giá kết quả học tập của học sinh. Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hội thảo cộng đồng định kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, từ đó xây dựng các chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THPT: Áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, nâng cao năng lực chỉ đạo chuyên môn, tổ chức thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập.

  3. Giáo viên môn Địa lí và các môn khoa học xã hội: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực học sinh, thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động học tập phù hợp.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Quản lý giáo dục và Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc áp dụng trong thực tiễn giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát huy tối đa năng lực của học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát triển kỹ năng và phẩm chất cần thiết.

  2. Tại sao môn Địa lí lại quan trọng trong phát triển năng lực học sinh?
    Môn Địa lí cung cấp kiến thức tổng hợp về tự nhiên và xã hội, giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức khoa học, kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đồng thời hình thành phẩm chất yêu thiên nhiên, đất nước và ý thức trách nhiệm xã hội.

  3. Những phương pháp dạy học nào phù hợp với định hướng phát triển năng lực?
    Các phương pháp tích cực như giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, dự án, khảo sát điều tra và học tập trải nghiệm ngoài lớp học được đánh giá cao vì giúp học sinh chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng thực hành.

  4. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học là gì?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức chỉ đạo, kiểm tra giám sát và đánh giá hoạt động dạy học, đồng thời tạo điều kiện và động viên đội ngũ giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy học.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Địa lí tại các trường THPT?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp chặt chẽ với gia đình, cộng đồng để tạo môi trường học tập tích cực.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THPT tại huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên.
  • Năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và môi trường xã hội, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý và dạy học.
  • Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đổi mới đánh giá kết quả học tập theo năng lực còn nhiều hạn chế, cần được cải thiện.
  • Các biện pháp quản lý đồng bộ, khoa học và khả thi đã được đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai thực hiện các giải pháp trong thời gian tới để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch chi tiết và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất nhằm hiện thực hóa mục tiêu phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí.