Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM) ở các trường trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh, với 5 trường THPT, hơn 11.000 học sinh và đội ngũ hơn 500 giáo viên, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TCM, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại 5 trường THPT trên địa bàn quận 10 trong năm học 2022-2023, với đối tượng nghiên cứu là cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tham gia hoạt động TCM. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý TCM, đồng thời đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chuyên môn, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Theo số liệu khảo sát, 100% cán bộ quản lý và giáo viên đạt trình độ chuẩn hoặc trên chuẩn, với tỷ lệ giáo viên có trình độ thạc sĩ chiếm khoảng 40,7%. Các trường đều được trang bị cơ sở vật chất hiện đại, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về cơ sở vật chất phòng thí nghiệm và phòng học chức năng. Chất lượng học tập của học sinh được duy trì và nâng cao, với tỷ lệ học sinh xếp loại khá, giỏi ngày càng tăng, song vẫn còn một bộ phận học sinh yếu về học lực và hạnh kiểm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý nhà trường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý hệ thống: Xem quản lý hoạt động TCM như một hệ thống hoàn chỉnh gồm các yếu tố tương tác nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Lý thuyết hành vi trong quản lý: Nhấn mạnh vai trò con người trong quản lý, đặc biệt là sự phối hợp, chia sẻ và phát triển năng lực của giáo viên trong tổ chuyên môn.
  • Mô hình quản lý đổi mới giáo dục: Tập trung vào việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và phát triển năng lực giáo viên để đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động tổ chuyên môn, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, quản lý kế hoạch giáo dục, quản lý đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng và tự bồi dưỡng năng lực chuyên môn, quản lý sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học, lựa chọn sách giáo khoa và đánh giá giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THPT trên địa bàn quận 10, với tổng số 211 người tham gia khảo sát gồm 15 cán bộ quản lý, 38 tổ trưởng chuyên môn và 160 giáo viên.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu phiếu khảo sát có hệ thống, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, tính điểm trung bình và phân tích mức độ đánh giá theo 4 mức: tốt, khá, trung bình, yếu.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện trong năm học 2022-2023, đề xuất biện pháp áp dụng cho giai đoạn 2023-2025.

Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp quan sát, phỏng vấn sâu, nghiên cứu hồ sơ và khảo nghiệm các biện pháp đề xuất nhằm đảm bảo tính khoa học và thực tiễn của luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về vai trò TCM: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về vai trò quan trọng của TCM trong đổi mới giáo dục, tuy nhiên vẫn còn khoảng 15% chưa thực sự hiểu sâu sắc, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chuyên môn.

  2. Quản lý kế hoạch giáo dục và dạy học: 90% tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhưng chỉ khoảng 70% kế hoạch được thực hiện nghiêm túc và có kiểm tra, đánh giá định kỳ.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học: Khoảng 75% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như "Bàn tay nặn bột", dạy học theo dự án, STEM, tuy nhiên việc đổi mới còn mang tính hình thức ở một số trường do thiếu sự chỉ đạo sâu sát và hỗ trợ từ tổ chuyên môn.

  4. Bồi dưỡng và tự bồi dưỡng năng lực chuyên môn: 80% giáo viên tham gia các hoạt động bồi dưỡng thường xuyên, nhưng chỉ 60% có kế hoạch tự bồi dưỡng khoa học và được tổ chuyên môn hỗ trợ hiệu quả.

  5. Quản lý sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học và lựa chọn SGK: Các trường đều có kế hoạch mua sắm và sử dụng thiết bị dạy học theo quy định, nhưng chỉ khoảng 65% giáo viên sử dụng hiệu quả các thiết bị này trong giảng dạy. Việc lựa chọn sách giáo khoa được thực hiện công khai, minh bạch với sự tham gia của tổ chuyên môn và giáo viên.

  6. Đánh giá và xếp loại giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp: 85% trường thực hiện đánh giá giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp, tuy nhiên còn tồn tại sự chủ quan và thiếu minh bạch trong một số trường hợp, ảnh hưởng đến động lực phát triển nghề nghiệp của giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động TCM ở các trường THPT quận 10 đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như nhận thức chưa đồng đều, việc thực hiện kế hoạch chưa đồng bộ và thiếu kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng đều, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và kinh phí hỗ trợ hoạt động chuyên môn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai đổi mới giáo dục trong bối cảnh nguồn lực còn hạn chế.

Việc quản lý đánh giá giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp cần được nâng cao tính khách quan và minh bạch để tạo động lực phát triển nghề nghiệp, đồng thời thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và bảng tổng hợp tỷ lệ tham gia bồi dưỡng chuyên môn của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, lãnh đạo đổi mới giáo dục cho cán bộ quản lý và tổ trưởng chuyên môn trong giai đoạn 2023-2025 nhằm tăng cường hiệu quả chỉ đạo và điều hành hoạt động TCM.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động TCM khoa học, linh hoạt
    Đề xuất các trường xây dựng kế hoạch hoạt động TCM sát thực tế, có kiểm tra, đánh giá định kỳ và điều chỉnh kịp thời để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả, áp dụng ngay từ năm học 2023-2024.

  3. Đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh
    Tăng cường hỗ trợ, hướng dẫn giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn chuyên sâu, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Tăng cường công tác bồi dưỡng và tự bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên
    Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên và khuyến khích giáo viên tự học, tự nghiên cứu, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả bồi dưỡng để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên.

  5. Cải tiến công tác quản lý sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học và lựa chọn SGK
    Đảm bảo trang thiết bị dạy học được sử dụng hiệu quả, tổ chức tập huấn sử dụng thiết bị, đồng thời thực hiện quy trình lựa chọn SGK công khai, minh bạch, phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường.

  6. Nâng cao chất lượng đánh giá và xếp loại giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp
    Xây dựng quy trình đánh giá minh bạch, khách quan, có sự tham gia của nhiều bên liên quan, làm cơ sở cho việc phát triển nghề nghiệp và khen thưởng giáo viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động tổ chuyên môn, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên
    Cung cấp kiến thức về quản lý hoạt động chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng năng lực chuyên môn, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu hơn về quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đồng thời phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương và sở giáo dục
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên và tổ chức hoạt động chuyên môn phù hợp với điều kiện thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình tác động có kế hoạch, có tổ chức của cán bộ quản lý nhằm điều hành, kiểm tra và đánh giá các hoạt động chuyên môn của tổ chuyên môn để đạt mục tiêu giáo dục đề ra.

  2. Tại sao đổi mới phương pháp dạy học lại quan trọng trong hoạt động TCM?
    Đổi mới phương pháp dạy học giúp phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, tạo môi trường học tập tích cực, sáng tạo, phù hợp với yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018 và xu thế giáo dục hiện đại.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả bồi dưỡng và tự bồi dưỡng giáo viên?
    Cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp, tổ chức các hoạt động đào tạo chuyên sâu, khuyến khích giáo viên tự học, tự nghiên cứu và đánh giá hiệu quả bồi dưỡng để điều chỉnh kịp thời.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động TCM?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, tinh thần trách nhiệm của giáo viên; yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất và kinh phí hỗ trợ.

  5. Làm thế nào để đánh giá giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp một cách khách quan?
    Cần xây dựng quy trình đánh giá minh bạch, có sự tham gia của giáo viên, đồng nghiệp và cán bộ quản lý, dựa trên các tiêu chí rõ ràng và minh chứng xác thực, đồng thời sử dụng phần mềm quản lý để theo dõi kết quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là yếu tố then chốt góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THPT quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh.
  • Thực trạng quản lý đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nhận thức, thực hiện kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động TCM trong giai đoạn 2023-2025.
  • Khuyến khích các trường và cơ quan quản lý giáo dục địa phương áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển bền vững hoạt động tổ chuyên môn, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo hoạt động tổ chuyên môn phát huy tối đa hiệu quả trong đổi mới giáo dục.