Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc phát triển cơ sở hạ tầng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống xã hội. Trên địa bàn huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, tổng vốn đầu tư toàn xã hội hàng năm đạt trên một nghìn tỷ đồng, cụ thể: năm 2018 là 1.097 tỷ đồng, năm 2019 là 1.135 tỷ đồng, năm 2020 là 1.371 tỷ đồng, năm 2021 là 1.458 tỷ đồng và năm 2022 là 1.710 tỷ đồng. Mặc dù nhiều công trình đã phát huy hiệu quả, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân, nhưng công tác quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như quy hoạch, lập kế hoạch chưa sát thực tế, năng lực cán bộ còn hạn chế, dẫn đến thất thoát, lãng phí vốn đầu tư.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý đầu tư XDCB từ NSNN trên địa bàn huyện Kim Bảng trong giai đoạn 2018-2022, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án XDCB do huyện Kim Bảng làm chủ đầu tư, sử dụng số liệu chính thức từ Phòng Tài chính và Phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện trong 5 năm qua. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý vốn đầu tư công, giảm thiểu thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý vốn đầu tư công: Nhấn mạnh vai trò của việc sử dụng vốn đúng mục đích, hiệu quả và minh bạch trong quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, nhằm tránh thất thoát, lãng phí và tham nhũng.
  • Mô hình quản lý dự án đầu tư công: Tập trung vào các giai đoạn lập kế hoạch, phân bổ vốn, thực hiện đầu tư, thanh toán và quyết toán vốn, đồng thời kiểm tra, giám sát và kiểm toán nhằm đảm bảo tính hiệu quả và tuân thủ pháp luật.
  • Khái niệm chính: Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), vốn đầu tư XDCB từ NSNN, quản lý vốn đầu tư XDCB, hiệu quả kinh tế - xã hội của đầu tư công, phân cấp quản lý vốn đầu tư, kiểm soát thanh toán và quyết toán vốn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Phòng Tài chính, Phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Kim Bảng giai đoạn 2018-2022; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý đầu tư và xây dựng; báo cáo kinh tế xã hội của huyện; khảo sát ý kiến lãnh đạo và chuyên viên các phòng ban.
  • Phương pháp phân tích:
    • Phân tích thống kê mô tả số liệu đầu tư, phân bổ vốn, thanh toán và quyết toán vốn đầu tư.
    • So sánh các chỉ tiêu đầu tư qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.
    • Phân tích tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý vốn đầu tư XDCB.
    • So sánh kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư tại các địa phương khác để rút ra bài học áp dụng cho huyện Kim Bảng.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu toàn bộ các dự án XDCB do huyện Kim Bảng làm chủ đầu tư trong giai đoạn 2018-2022, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2023, tập trung vào đánh giá thực trạng 5 năm gần nhất và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng vốn đầu tư XDCB từ NSNN: Tổng mức vốn đầu tư XDCB từ NSNN của huyện Kim Bảng tăng từ 97,56 tỷ đồng năm 2018 lên 197,85 tỷ đồng năm 2022, tương đương mức tăng 102,7%. Tỷ lệ vốn đầu tư trong tổng chi ngân sách cũng tăng từ 34,78% lên 38,57% trong cùng giai đoạn.

  2. Phân bổ vốn theo ngành nghề: Lĩnh vực giao thông chiếm tỷ trọng lớn nhất, từ 35,12% năm 2018 lên 36,17% năm 2022, với các dự án nâng cấp đường liên xã, kênh mương thủy lợi. Lĩnh vực nông nghiệp tăng mạnh từ 6,16% năm 2020 lên 42,23% năm 2022, phản ánh ưu tiên phát triển hạ tầng nông nghiệp. Giáo dục, y tế và văn hóa chiếm khoảng 8-25% vốn đầu tư, đảm bảo phát triển xã hội.

  3. Thực trạng lập kế hoạch và phân bổ vốn: Việc lập kế hoạch vốn đầu tư còn chưa sát với khả năng thanh toán thực tế, dẫn đến tình trạng nhiều dự án bị gián đoạn hoặc chậm tiến độ. Vốn đầu tư thường xuyên phải điều chỉnh bổ sung, gây khó khăn cho chủ đầu tư trong việc chủ động triển khai dự án.

  4. Quản lý thanh toán và quyết toán vốn: Công tác thanh toán vốn được Kho bạc Nhà nước kiểm soát chặt chẽ, tuy nhiên vẫn tồn tại tình trạng chậm trễ trong quyết toán vốn đầu tư, làm phát sinh nợ XDCB. Tỷ lệ quyết toán dự án hoàn thành chưa đạt yêu cầu, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do năng lực cán bộ quản lý vốn đầu tư còn hạn chế, quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. So với các huyện như Hưng Hà (Thái Bình) và Đan Phượng (Hà Nội), huyện Kim Bảng chưa phát huy tối đa vai trò của cộng đồng trong giám sát đầu tư, cũng như chưa áp dụng hiệu quả các công nghệ quản lý hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng vốn đầu tư theo năm, bảng phân bổ vốn theo ngành nghề và biểu đồ tỷ lệ quyết toán vốn đầu tư để minh họa rõ nét các vấn đề nêu trên. Việc nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư XDCB không chỉ giúp giảm thất thoát, lãng phí mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao niềm tin của nhân dân vào chính quyền địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý vốn đầu tư: Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý đầu tư xây dựng cơ bản, đặc biệt về lập kế hoạch, phân bổ vốn và kiểm soát thanh toán. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn trong vòng 1-2 năm, do UBND huyện phối hợp với các trường đại học và viện nghiên cứu thực hiện.

  2. Hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn: Xây dựng quy trình chuẩn, đồng bộ, sát thực tế nguồn vốn và tiến độ dự án, giảm thiểu điều chỉnh bổ sung vốn giữa kỳ. Thực hiện trong năm 2024, do Phòng Tài chính và Phòng Kinh tế - Hạ tầng chủ trì.

  3. Đẩy mạnh công tác thanh kiểm tra, giám sát và quyết toán vốn: Tăng cường vai trò của Kho bạc Nhà nước và các cơ quan thanh tra, kiểm toán trong kiểm soát thanh toán và quyết toán vốn đầu tư, đảm bảo minh bạch và kịp thời. Áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ từ năm 2024 trở đi.

  4. Phát huy vai trò cộng đồng và ứng dụng công nghệ thông tin: Tổ chức các hình thức giám sát cộng đồng, công khai thông tin dự án đầu tư để tăng tính minh bạch. Đồng thời, ứng dụng phần mềm quản lý dự án và vốn đầu tư để nâng cao hiệu quả quản lý. Triển khai thí điểm trong năm 2024, mở rộng trong các năm tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp quản lý vốn đầu tư XDCB, từ đó áp dụng hiệu quả tại địa phương.

  2. Chủ đầu tư và các đơn vị thi công: Nắm rõ các quy định, quy trình quản lý vốn đầu tư, góp phần thực hiện dự án đúng tiến độ, đúng chất lượng và tiết kiệm chi phí.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý xây dựng: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để nghiên cứu sâu hơn về quản lý đầu tư công.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức giám sát đầu tư công: Tham khảo để hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát, phát hiện và ngăn ngừa thất thoát, lãng phí vốn đầu tư.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN là gì?
    Quản lý đầu tư XDCB từ NSNN là quá trình tổ chức, điều chỉnh và kiểm soát việc sử dụng vốn đầu tư công nhằm đảm bảo sử dụng đúng mục đích, hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Ví dụ, việc kiểm soát thanh toán vốn qua Kho bạc Nhà nước giúp giảm thiểu thất thoát.

  2. Tại sao quản lý vốn đầu tư XDCB lại phức tạp?
    Do vốn đầu tư lớn, thời gian thực hiện dài, nhiều chủ thể tham gia và sản phẩm đầu tư có giá trị sử dụng lâu dài, nên dễ xảy ra thất thoát, lãng phí nếu không quản lý chặt chẽ. Thực tế tại Kim Bảng cho thấy việc điều chỉnh kế hoạch vốn thường xuyên gây khó khăn cho chủ đầu tư.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý vốn đầu tư là gì?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn, sự phối hợp giữa các cơ quan, công tác giám sát, kiểm tra và môi trường pháp lý. Ví dụ, năng lực chuyên môn hạn chế dẫn đến lập kế hoạch không sát thực tế.

  4. Làm thế nào để giảm thất thoát vốn đầu tư XDCB?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát, minh bạch thông tin, áp dụng công nghệ quản lý và nâng cao năng lực cán bộ. Huyện Kim Bảng có thể học hỏi kinh nghiệm từ huyện Hưng Hà về giám sát cộng đồng và công khai minh bạch.

  5. Vai trò của cộng đồng trong quản lý đầu tư XDCB là gì?
    Cộng đồng tham gia giám sát giúp phát hiện sai phạm, tăng tính minh bạch và trách nhiệm của các bên liên quan, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Kinh nghiệm tại huyện Hưng Hà cho thấy sự ủng hộ và giám sát của dân góp phần thành công dự án.

Kết luận

  • Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN tại huyện Kim Bảng có quy mô vốn tăng trưởng ổn định, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý còn tồn tại như lập kế hoạch chưa sát thực tế, phân bổ vốn dàn trải, chậm quyết toán và năng lực cán bộ hạn chế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm năng lực quản lý, quy trình phân bổ vốn, công tác giám sát và môi trường pháp lý chưa hoàn chỉnh.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập kế hoạch, tăng cường kiểm tra giám sát và phát huy vai trò cộng đồng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để huyện Kim Bảng và các địa phương tương tự cải thiện hiệu quả quản lý vốn đầu tư XDCB trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: UBND huyện Kim Bảng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư công, góp phần phát triển bền vững địa phương.