Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI (2013), việc nâng cao chất lượng giáo dục được đặt lên hàng đầu, trong đó cơ sở vật chất (CSVC) đóng vai trò then chốt. Tại Quận 8, Thành phố Hồ Chí Minh, các trường Trung học Phổ thông (THPT) công lập đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc đáp ứng tiêu chuẩn CSVC theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT và các yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới 2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý CSVC tại các trường THPT công lập trên địa bàn Quận 8 trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Nghiên cứu tập trung vào hệ thống CSVC gồm trường sở, thiết bị dạy học (TBDH) và thư viện, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý CSVC. Qua khảo sát 6 trường THPT công lập tiêu biểu, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về tình hình CSVC, nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên về vai trò, chức năng và yêu cầu quản lý CSVC. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận quản lý CSVC trong bối cảnh đổi mới giáo dục mà còn hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục tại Quận 8 và TP. HCM trong việc hoạch định chính sách, nâng cao chất lượng giáo dục thông qua quản lý CSVC hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý CSVC, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý: Quản lý được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu tổ chức (Stoner & Wankel, 1986; Nguyễn Quốc Chí & Nguyễn Thị Mỹ Lộc, 2015). Quản lý CSVC là một chức năng quản lý cốt yếu, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc sử dụng CSVC nhằm đảm bảo hiệu quả và phù hợp với mục tiêu giáo dục (Alexander, 1996; Hamer, 1988).

  • Lý thuyết về CSVC trong giáo dục: CSVC bao gồm các công trình xây dựng, thiết bị dạy học và thư viện, là điều kiện vật chất quan trọng hỗ trợ hoạt động dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục (V.A Xukhomlinski, 1990; Đặng Quốc Bảo, 2006). CSVC còn là phương tiện vật chất hóa các phương pháp dạy học, tạo môi trường học tập hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới (Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT; Thông tư 39/2021/TT-BGDĐT).

  • Khái niệm chính: Cơ sở vật chất trường THPT, quản lý CSVC, thiết bị dạy học tối thiểu, tiêu chuẩn CSVC theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT, vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý CSVC, các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến quản lý CSVC.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 6 trường THPT công lập tại Quận 8 trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý (Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn), giáo viên, nhân viên phụ trách CSVC. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, Thông tư của Bộ GD&ĐT và UBND TP. HCM.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS 22, phân tích các chỉ số thống kê như tần suất, tỷ lệ %, điểm trung bình, độ lệch chuẩn và mối tương quan. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung, đối chiếu với cơ sở lý thuyết để làm rõ các vấn đề thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện trong hai năm học 2021-2023, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lý CSVC.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, hỏi ý kiến chuyên gia, quan sát thực tế và nghiên cứu văn bản, hồ sơ, sổ sách quản lý CSVC tại các trường.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ 6 trường THPT công lập trên địa bàn Quận 8 được khảo sát, với sự tham gia của hơn 200 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên liên quan đến quản lý CSVC.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng CSVC tại các trường THPT Quận 8: Khoảng 60% các công trình trường sở đã xuống cấp hoặc không đạt tiêu chuẩn kiên cố theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT. Thiết bị dạy học chưa đầy đủ, đặc biệt các phòng bộ môn như âm nhạc, mỹ thuật thiếu thiết bị chuẩn hóa. Thư viện mới chỉ đáp ứng khoảng 70% tiêu chuẩn theo Thông tư 16/2022/TT-BGDĐT.

  2. Nhận thức về vai trò và quản lý CSVC: 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của CSVC trong đổi mới giáo dục, tuy nhiên chỉ 55% thực hiện đầy đủ các chức năng quản lý CSVC theo quy định. Việc lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra quản lý CSVC còn mang tính hình thức, chưa bám sát tiêu chuẩn.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý CSVC: Yếu tố khách quan như nguồn kinh phí hạn chế, cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu nhân lực chuyên trách chiếm tỷ lệ ảnh hưởng trên 65%. Yếu tố chủ quan như trình độ quản lý, nhận thức và kỹ năng sử dụng CSVC của cán bộ quản lý và giáo viên chiếm khoảng 40%.

  4. Hiệu quả sử dụng CSVC: Hiệu quả sử dụng TBDH và thư viện chỉ đạt khoảng 60% so với tiềm năng, do thiếu kiểm tra, giám sát và đào tạo nâng cao năng lực quản lý CSVC.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy CSVC tại các trường THPT công lập Quận 8 chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT và các yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới. Nguyên nhân chủ yếu do nguồn kinh phí đầu tư chưa đủ, công trình xuống cấp chưa được sửa chữa kịp thời, cùng với năng lực quản lý CSVC của cán bộ quản lý còn hạn chế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều địa phương khác, nơi mà quản lý CSVC chưa được chú trọng đúng mức.

Việc nhận thức chưa đồng đều và kỹ năng quản lý CSVC còn yếu dẫn đến hiệu quả sử dụng CSVC chưa cao, gây lãng phí nguồn lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đáp ứng tiêu chuẩn CSVC, biểu đồ so sánh nhận thức và thực hiện quản lý CSVC, cũng như bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng khách quan và chủ quan.

Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của Hiệu trưởng trong quản lý CSVC, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc đào tạo nâng cao năng lực quản lý và tăng cường kiểm tra, giám sát. Kết quả cũng phản ánh tác động của dịch Covid-19, khi các trường phải thích ứng với hình thức học trực tuyến, đòi hỏi CSVC phải được cải thiện để hỗ trợ dạy học linh hoạt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tham mưu cấp kinh phí xây dựng và nâng cấp CSVC hiện đại: Các trường cần phối hợp với Sở GD&ĐT, UBND TP. HCM và các bộ ngành trung ương để được cấp kinh phí đầu tư xây dựng, sửa chữa, nâng cấp CSVC theo tiêu chuẩn hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Thời gian thực hiện ưu tiên trong giai đoạn 2023-2025.

  2. Nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý CSVC cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý CSVC, sử dụng thiết bị dạy học và thư viện hiệu quả. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ quản lý thực hiện đúng chức năng quản lý CSVC lên trên 80% trong vòng 2 năm.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá quản lý CSVC: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả sử dụng CSVC tại các trường, đồng thời xây dựng các tiêu chí đánh giá cụ thể, minh bạch. Chủ thể thực hiện là Phòng GD&ĐT Quận 8 phối hợp với Ban giám hiệu các trường, thực hiện hàng năm.

  4. Khuyến khích khai thác, sử dụng CSVC trong hoạt động dạy học: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, thiết bị hiện đại trong giảng dạy, tổ chức các hoạt động trải nghiệm, nghiên cứu khoa học cho học sinh. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch khai thác CSVC phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả sử dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT công lập: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý CSVC, từ đó nâng cao năng lực quản lý, lập kế hoạch và tổ chức sử dụng CSVC hiệu quả.

  2. Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng GD&ĐT các quận, huyện: Là cơ sở dữ liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đầu tư và kiểm tra giám sát công tác quản lý CSVC tại các trường phổ thông.

  3. Giáo viên và nhân viên phụ trách CSVC, thiết bị dạy học: Nâng cao nhận thức về vai trò CSVC, kỹ năng sử dụng và bảo quản thiết bị, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý CSVC trong bối cảnh đổi mới giáo dục, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý cơ sở vật chất lại quan trọng trong trường THPT?
    Quản lý CSVC đảm bảo các điều kiện vật chất phục vụ hiệu quả hoạt động dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. CSVC tốt giúp giáo viên áp dụng phương pháp dạy học hiện đại, học sinh tiếp cận môi trường học tập tích cực.

  2. Các tiêu chuẩn cơ sở vật chất theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT gồm những gì?
    Tiêu chuẩn bao gồm các khối công trình trường sở (hành chính, học tập, phòng hỗ trợ, phụ trợ), khu sân chơi thể dục thể thao, thiết bị dạy học tối thiểu theo danh mục từng môn học và thư viện đạt chuẩn theo Thông tư 16/2022/TT-BGDĐT.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến hiệu quả quản lý CSVC tại các trường THPT Quận 8?
    Nguồn kinh phí hạn chế và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý CSVC, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lần lượt trên 65% và 40%.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao kỹ năng sử dụng thiết bị cho giáo viên, xây dựng kế hoạch khai thác thiết bị phù hợp, tăng cường kiểm tra, bảo trì và khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học ứng dụng công nghệ.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù tập trung vào Quận 8, các kết quả và biện pháp đề xuất có tính tham khảo cao cho các trường THPT công lập tại các địa phương khác có điều kiện tương tự, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Kết luận

  • Quản lý CSVC tại các trường THPT công lập Quận 8 còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn theo Thông tư 13/2020/TT-BGDĐT và yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới.
  • Nguồn kinh phí đầu tư hạn chế và năng lực quản lý CSVC của cán bộ quản lý, giáo viên là những yếu tố ảnh hưởng chính đến hiệu quả quản lý.
  • Nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của CSVC được nâng cao nhưng việc thực hiện các chức năng quản lý còn chưa đồng bộ và hiệu quả.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nguồn lực đầu tư, đào tạo nâng cao năng lực quản lý, tăng cường kiểm tra giám sát và khai thác sử dụng CSVC hiệu quả.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu và khung lý luận thực tiễn quan trọng cho các nhà quản lý giáo dục tại Quận 8 và TP. HCM trong việc nâng cao chất lượng giáo dục thông qua quản lý CSVC.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản lý CSVC tại các quận, huyện khác.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và cán bộ trường học cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cao quản lý CSVC, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.