Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, việc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo sự ổn định và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, tổng chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2018-2020 đạt khoảng 270 tỷ đồng mỗi năm, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, trung bình trên 75,8%. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng nguồn chi này vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng các dịch vụ công và hoạt động quản lý nhà nước. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Thị xã An Khê trong giai đoạn 2018-2020, nhằm đánh giá các mặt tích cực, tồn tại và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại địa phương. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công ở An Khê mà còn có ý nghĩa thực tiễn đối với các địa phương tương tự trong tỉnh Gia Lai, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách như một công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo sự cân đối thu - chi và thực hiện các chức năng của nhà nước.
  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước.
  • Khái niệm chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Định nghĩa, đặc điểm và nội dung chi thường xuyên, bao gồm các khoản chi cho hoạt động hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các hoạt động xã hội khác.
  • Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện: Tập trung vào vai trò của các cơ quan quản lý như Ủy ban nhân dân, Hội đồng nhân dân, Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước trong việc lập dự toán, chấp hành, kiểm soát và quyết toán chi thường xuyên.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên ngân sách, quản lý theo dự toán, kiểm soát chi ngân sách, quyết toán ngân sách, thanh tra và kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính:

  • Thu thập dữ liệu thứ cấp: Số liệu chi ngân sách, dự toán, quyết toán từ Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước Thị xã An Khê giai đoạn 2018-2020.
  • Phân tích số liệu thống kê: Sử dụng các chỉ tiêu kinh tế - xã hội, tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách, cơ cấu chi theo lĩnh vực để đánh giá thực trạng.
  • So sánh số liệu: Đánh giá sự biến động và hiệu quả quản lý qua các năm, so sánh với các tiêu chuẩn, quy định hiện hành.
  • Tổng hợp và đánh giá: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên, bao gồm chính sách, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị dự toán ngân sách trên địa bàn Thị xã An Khê, gồm 70 đơn vị với trình độ chuyên môn cán bộ tài chính đa dạng (64,29% đại học, 27,14% cao đẳng, 8,57% trung cấp). Phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020 với dự báo và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi thường xuyên cao trong tổng chi ngân sách: Chi thường xuyên chiếm trung bình 75,8% tổng chi ngân sách nhà nước của Thị xã An Khê trong giai đoạn 2018-2020, với tổng chi ngân sách khoảng 270 tỷ đồng mỗi năm. Tỷ lệ này vượt mức hợp lý, gây áp lực lên cân đối ngân sách địa phương.

  2. Cơ cấu chi chưa tối ưu: Chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo chiếm phần lớn trong chi thường xuyên (trên 100 tỷ đồng năm 2018), trong khi các lĩnh vực như y tế, môi trường, quốc phòng và an ninh chiếm tỷ trọng thấp hơn nhiều. Điều này phản ánh sự phân bổ nguồn lực chưa cân đối, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển toàn diện.

  3. Trình độ cán bộ tài chính chưa đồng đều: Trong 70 đơn vị dự toán, chỉ có 64,29% cán bộ phụ trách tài chính có trình độ đại học, trong đó 20 người học đại học từ xa, còn lại 35,71% có trình độ trung cấp và cao đẳng. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng quản lý và sử dụng ngân sách.

  4. Quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán còn tồn tại hạn chế: Mặc dù có quy trình rõ ràng, việc lập dự toán chưa hoàn toàn bám sát các tiêu chuẩn và định mức chi hiện hành, dẫn đến việc chấp hành dự toán chưa hiệu quả, gây lãng phí và khó khăn trong cân đối ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, tỷ trọng chi thường xuyên cao phản ánh áp lực lớn từ các nhiệm vụ hành chính và sự nghiệp công, trong khi nguồn thu ngân sách địa phương còn hạn chế. So với một số địa phương khác trong tỉnh Gia Lai, tỷ lệ chi thường xuyên tại An Khê cao hơn khoảng 5-10%, cho thấy cần có sự điều chỉnh hợp lý hơn.

Cơ cấu chi chưa tối ưu có thể do ưu tiên chính sách tập trung vào giáo dục, trong khi các lĩnh vực khác như y tế, môi trường chưa được đầu tư tương xứng, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ công và phát triển bền vững. Trình độ cán bộ tài chính chưa đồng đều làm giảm hiệu quả quản lý, đặc biệt trong việc lập dự toán và kiểm soát chi tiêu.

Việc lập và chấp hành dự toán chưa sát thực tế dẫn đến tình trạng chi vượt dự toán hoặc không sử dụng hết kinh phí, gây lãng phí nguồn lực. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chi từng lĩnh vực qua các năm và bảng phân tích trình độ cán bộ sẽ minh họa rõ nét các vấn đề này.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành và một số nghiên cứu gần đây về quản lý ngân sách địa phương, đồng thời nhấn mạnh vai trò của việc nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện quy trình quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và phân bổ dự toán chi thường xuyên

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi thường xuyên xuống dưới 70% tổng chi ngân sách
    • Timeline: Triển khai từ năm 2023 đến 2025
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân thị xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch

  2. Tăng cường đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý tài chính

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn
    • Target metric: Đạt 90% cán bộ tài chính có trình độ đại học chính quy hoặc tương đương
    • Timeline: Giai đoạn 2023-2024
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nội vụ, Sở Tài chính tỉnh Gia Lai

  3. Cân đối lại cơ cấu chi ngân sách theo hướng ưu tiên phát triển y tế, môi trường và an ninh

    • Động từ hành động: Xây dựng kế hoạch phân bổ nguồn lực
    • Target metric: Tăng tỷ trọng chi cho y tế và môi trường lên ít nhất 15% tổng chi thường xuyên
    • Timeline: Từ năm 2023 đến 2025
    • Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân thị xã, Ủy ban nhân dân thị xã

  4. Tăng cường kiểm soát, thanh tra và quyết toán chi ngân sách

    • Động từ hành động: Thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất
    • Target metric: Giảm thiểu sai phạm chi ngân sách xuống dưới 2% tổng chi thường xuyên
    • Timeline: Liên tục hàng năm từ 2023
    • Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước thị xã, Thanh tra Nhà nước

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách

    • Động từ hành động: Triển khai phần mềm quản lý tài chính công
    • Target metric: 100% đơn vị dự toán sử dụng phần mềm quản lý ngân sách
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2024
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Sở Thông tin và Truyền thông

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và giải pháp quản lý chi thường xuyên ngân sách, nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán và kiểm soát chi tiêu.
    • Use case: Áp dụng các đề xuất để cải thiện quy trình quản lý ngân sách tại đơn vị.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách cấp huyện, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Tham khảo để điều chỉnh chính sách phân cấp ngân sách và hỗ trợ địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương, bổ sung kiến thức chuyên ngành.
    • Use case: Sử dụng trong giảng dạy, nghiên cứu và làm luận văn.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra và giám sát tài chính

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát chi ngân sách.
    • Use case: Áp dụng trong công tác kiểm toán, thanh tra ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các biện pháp quản lý nhằm đảm bảo các khoản chi được thực hiện đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát và quyết toán chi tiêu.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách?
    Chi thường xuyên bao gồm các khoản chi cho hoạt động hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các hoạt động xã hội, là các khoản chi mang tính ổn định và liên tục, do đó chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Hiệu quả quản lý chi thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi chính sách quản lý tài chính công, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ quản lý, cũng như điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình lập và chấp hành dự toán, nâng cao trình độ cán bộ tài chính, cân đối cơ cấu chi ngân sách, tăng cường kiểm soát và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý chi thường xuyên là gì?
    Kho bạc Nhà nước có trách nhiệm kiểm soát chặt chẽ các khoản chi ngân sách, thực hiện chi trực tiếp qua Kho bạc, đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ và kịp thời trong thanh toán các khoản chi thường xuyên.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Thị xã An Khê giai đoạn 2018-2020 có nhiều thành tựu nhưng còn tồn tại như tỷ trọng chi thường xuyên cao, cơ cấu chi chưa hợp lý và trình độ cán bộ tài chính chưa đồng đều.
  • Các nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm hiệu quả và chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước được áp dụng nhưng cần được hoàn thiện hơn để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, cân đối cơ cấu chi, tăng cường kiểm soát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương và có thể áp dụng cho các địa phương tương tự trong tỉnh Gia Lai.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp đến năm 2025.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý tài chính và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Thị xã An Khê.