Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học ngày càng được coi trọng như một nhiệm vụ trọng tâm nhằm hình thành và phát triển nhân cách con người. Theo ước tính, giáo dục đạo đức không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức mà còn phát triển thái độ, hành vi phù hợp với chuẩn mực xã hội. Môn Đạo đức lớp 2 giữ vai trò nền tảng trong việc trang bị cho học sinh những hiểu biết ban đầu về các chuẩn mực hành vi, kỹ năng ứng xử và thái độ tích cực trong các mối quan hệ gia đình, bạn bè và xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc dạy học môn Đạo đức ở tiểu học còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng phương pháp kể chuyện (PPKC) trong dạy học môn Đạo đức lớp 2 tại các trường tiểu học trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng quy trình vận dụng PPKC một cách khoa học, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 2, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Đạo đức. Việc nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013, góp phần phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là lý thuyết về phát huy tính tích cực, chủ động của người học. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát huy tính tích cực học tập của Kharlamôp: Nhấn mạnh việc tạo điều kiện để học sinh tham gia tích cực vào quá trình nhận thức, phát triển năng lực tự học và sáng tạo.

  2. Lý thuyết phương pháp kể chuyện trong giáo dục của Chu Huy: Đề cao vai trò của kể chuyện như một phương pháp phát triển ngôn ngữ, hình thành thái độ và hành vi đạo đức thông qua các câu chuyện có giá trị giáo dục.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phương pháp kể chuyện, giáo dục đạo đức tiểu học, năng lực kể chuyện của giáo viên, đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, và quy trình vận dụng phương pháp kể chuyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp lý thuyết: Đọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu, nghiên cứu liên quan đến PPKC và giáo dục đạo đức tiểu học.

  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Thu thập dữ liệu từ 80 giáo viên lớp 2 tại 4 trường tiểu học trên địa bàn quận Ngô Quyền, Hải Phòng bằng bảng hỏi và phỏng vấn nhằm đánh giá mức độ vận dụng PPKC, nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm có đối chứng tại 2 lớp 2 của Trường Tiểu học Chu Văn An để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của quy trình vận dụng PPKC.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý dữ liệu khảo sát và thực nghiệm bằng các thuật toán thống kê để phân tích kết quả.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 80 giáo viên, chiếm khoảng 25% đội ngũ giáo viên dạy văn hóa lớp 2 tại quận Ngô Quyền. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2018, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện thực nghiệm sư phạm hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ vận dụng phương pháp kể chuyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 2: Kết quả khảo sát cho thấy PPKC là phương pháp được giáo viên sử dụng phổ biến nhất với điểm trung bình 2.34 trên thang đánh giá, cao hơn các phương pháp khác như thảo luận nhóm (2.1) hay trực quan (xếp thứ 7). Khoảng 90% giáo viên nhận thức đúng về vai trò của PPKC trong việc giúp học sinh nắm bắt chuẩn mực đạo đức.

  2. Ưu điểm của PPKC theo đánh giá của giáo viên: 82.5% giáo viên cho rằng PPKC giúp tăng cường khả năng áp dụng tri thức lý thuyết vào tình huống thực tiễn; 68.7% nhận thấy phương pháp này phát triển vốn từ vựng và kỹ năng sử dụng từ ngữ; 67% đánh giá kiến thức được hình thành sâu sắc và bền vững; 90% cho biết học sinh hứng thú và tập trung chú ý trong giờ học.

  3. Nhược điểm và khó khăn khi vận dụng PPKC: 90% giáo viên cho rằng hiệu quả phụ thuộc rất nhiều vào năng lực kể chuyện của giáo viên; 83.7% phản ánh học sinh dễ bị phân tán chú ý vào chi tiết không trọng tâm; 81.2% cho biết câu chuyện dài gây mất thời gian; 62.5% nhận định PPKC chỉ giải quyết được mục tiêu kiến thức, khó thực hiện các mục tiêu kỹ năng.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc vận dụng PPKC: Năng lực kể chuyện của giáo viên được đánh giá là yếu tố ảnh hưởng rất lớn (97.5%); năng lực lựa chọn và thiết kế câu chuyện cũng chiếm 60% mức ảnh hưởng rất cao; kỹ năng lắng nghe và vốn từ vựng của học sinh cũng là những yếu tố quan trọng với tỷ lệ ảnh hưởng trên 56%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các lý thuyết giáo dục hiện đại về phát huy tính tích cực của học sinh và vai trò của kể chuyện trong giáo dục đạo đức. Việc PPKC được sử dụng phổ biến phản ánh sự phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 2, giúp các em tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, sinh động và phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Tuy nhiên, những hạn chế về năng lực kể chuyện của giáo viên và áp lực thời gian tiết học là những thách thức cần được giải quyết.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc vận dụng PPKC cần được kết hợp linh hoạt với các phương pháp khác như đóng vai, thảo luận để phát huy tối đa hiệu quả giáo dục. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng câu chuyện, sử dụng phương tiện minh họa và tổ chức hoạt động học tập sau kể chuyện là những yếu tố then chốt giúp nâng cao chất lượng giờ học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ sử dụng các phương pháp dạy học, bảng thống kê ưu nhược điểm theo đánh giá giáo viên, và biểu đồ phân phối các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả vận dụng PPKC.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng nâng cao năng lực kể chuyện cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng kể chuyện sinh động, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, kết hợp biểu cảm và điệu bộ nhằm thu hút học sinh. Mục tiêu nâng cao năng lực kể chuyện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng và phát triển kho truyện kể phù hợp với chương trình Đạo đức lớp 2: Thiết kế các câu chuyện ngắn gọn, dễ hiểu, gần gũi với đời sống học sinh, đảm bảo tính vừa sức và phù hợp với mục tiêu bài học. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do các giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn phối hợp biên soạn.

  3. Phối hợp sử dụng phương pháp kể chuyện với các phương pháp dạy học tích cực khác: Kết hợp kể chuyện với đóng vai, thảo luận nhóm, trò chơi nhập vai để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Áp dụng ngay trong các tiết học, do giáo viên lớp 2 chủ động tổ chức.

  4. Tăng cường trang bị phương tiện, đồ dùng dạy học minh họa: Chuẩn bị tranh ảnh, đạo cụ đơn giản, dễ tìm nhằm minh họa sinh động cho câu chuyện kể, tạo hứng thú cho học sinh. Thời gian chuẩn bị liên tục trong năm học, do nhà trường và giáo viên phối hợp thực hiện.

  5. Điều chỉnh thời gian và nội dung chương trình môn Đạo đức: Cân đối thời gian dành cho môn Đạo đức để giáo viên có đủ thời gian vận dụng PPKC hiệu quả, tránh bị gò bó bởi áp lực chương trình. Đề xuất với Sở Giáo dục và Đào tạo trong kế hoạch cải cách chương trình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 2: Nắm bắt quy trình vận dụng PPKC, nâng cao kỹ năng kể chuyện, từ đó cải thiện chất lượng giảng dạy môn Đạo đức.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường tiểu học: Áp dụng các giải pháp bồi dưỡng, hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học, Sư phạm tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở Giáo dục và Đào tạo: Làm căn cứ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học môn Đạo đức tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp kể chuyện có phù hợp với học sinh lớp 2 không?
    Có, PPKC rất phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 2, giúp các em tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, sinh động và phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Ví dụ, các câu chuyện ngắn gọn, gần gũi với cuộc sống giúp học sinh dễ hiểu và hứng thú hơn.

  2. Làm thế nào để giáo viên nâng cao kỹ năng kể chuyện?
    Giáo viên cần tham gia các khóa tập huấn kỹ năng kể chuyện, luyện tập sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, kết hợp biểu cảm khuôn mặt, điệu bộ và sử dụng phương tiện minh họa. Thực hành thường xuyên cũng giúp nâng cao kỹ năng này.

  3. Những khó khăn phổ biến khi vận dụng PPKC là gì?
    Khó khăn chính là năng lực kể chuyện của giáo viên chưa đồng đều, áp lực thời gian tiết học, và việc chuẩn bị câu chuyện phù hợp tốn nhiều thời gian. Ngoài ra, học sinh dễ bị phân tán chú ý nếu câu chuyện quá dài hoặc phức tạp.

  4. PPKC có thể kết hợp với những phương pháp nào khác để tăng hiệu quả?
    PPKC nên được phối hợp với các phương pháp như đóng vai, thảo luận nhóm, trò chơi nhập vai để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh và giúp các em thực hành kỹ năng ứng xử đạo đức.

  5. Làm thế nào để lựa chọn câu chuyện phù hợp cho bài học đạo đức?
    Câu chuyện cần phù hợp với mục tiêu bài học, dễ hiểu, gần gũi với đời sống học sinh, không quá dài hoặc phức tạp. Ví dụ, câu chuyện về nhận lỗi, giúp đỡ bạn bè, giữ gìn trường lớp sạch đẹp rất phù hợp với học sinh lớp 2.

Kết luận

  • Phương pháp kể chuyện là phương pháp dạy học tích cực phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 2, giúp nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức.
  • Việc vận dụng PPKC trong dạy học môn Đạo đức lớp 2 tại các trường tiểu học quận Ngô Quyền, Hải Phòng còn nhiều hạn chế do năng lực kể chuyện của giáo viên và áp lực thời gian.
  • Quy trình vận dụng PPKC gồm ba bước: chuẩn bị câu chuyện phù hợp, thực hiện kể chuyện sinh động kết hợp minh họa, và kết thúc bằng hoạt động nhận xét, đánh giá của học sinh.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng kỹ năng kể chuyện cho giáo viên, xây dựng kho truyện phù hợp, phối hợp phương pháp dạy học và tăng cường phương tiện minh họa.
  • Tiếp tục nghiên cứu và thực nghiệm mở rộng quy trình vận dụng PPKC trong các môn học khác và các cấp học để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Để nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học, các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, trong đó PPKC đóng vai trò then chốt. Hãy bắt đầu áp dụng quy trình vận dụng PPKC ngay hôm nay để tạo nên những giờ học sinh động, hấp dẫn và hiệu quả!