Tổng quan nghiên cứu

Quá trình đô thị hóa tại Việt Nam diễn ra nhanh chóng, đặc biệt tại các thành phố lớn như Thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, với dân số năm 2022 đạt khoảng 114.000 người, trong đó dân số đô thị chiếm gần 68%. Sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế - xã hội đã tạo áp lực lớn lên quỹ đất nông nghiệp, đồng thời làm tăng nhu cầu về lương thực, thực phẩm sạch và an toàn cho cư dân đô thị. Nông nghiệp đô thị (NNĐT) được xem là giải pháp tối ưu nhằm tận dụng quỹ đất trong đô thị để sản xuất nông sản, góp phần đảm bảo an ninh lương thực, tạo việc làm và cải thiện môi trường sống.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển NNĐT tại Thành phố Bà Rịa trong giai đoạn 2017-2021, nhằm phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững đến năm 2030. Nghiên cứu có phạm vi toàn bộ địa giới hành chính của thành phố, bao gồm 11 phường, xã với đa dạng điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, bảo vệ môi trường, đồng thời đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường tiêu thụ nội địa và khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình phát triển nông nghiệp đô thị, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội trong nông nghiệp đô thị.
  • Mô hình chuỗi giá trị nông nghiệp: Tập trung vào liên kết giữa các khâu sản xuất, chế biến, tiêu thụ nhằm nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm.
  • Khái niệm nông nghiệp đô thị: Được hiểu là hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và các dịch vụ liên quan trong hoặc ven đô thị, sử dụng công nghệ cao, thân thiện môi trường, không gây ô nhiễm và tận dụng hiệu quả tài nguyên đô thị.
  • Các khái niệm chính: bao gồm nông nghiệp nội thị, nông nghiệp ngoại thị, quy hoạch sử dụng đất, công nghệ cao trong nông nghiệp, và phát triển kinh tế địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và phân tích định lượng, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ UBND Thành phố Bà Rịa, phòng Kinh tế, Chi cục Thống kê, các báo cáo quy hoạch và tài liệu chuyên ngành giai đoạn 2017-2021.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ 11 đơn vị hành chính cấp phường, xã trong Thành phố Bà Rịa được khảo sát nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày các chỉ tiêu về diện tích đất, lao động, giá trị sản xuất; phương pháp so sánh tương đối và tuyệt đối để đánh giá sự biến động qua các năm; phân tích các yếu tố ảnh hưởng dựa trên dữ liệu thực tế và các mô hình lý thuyết.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong năm 2022, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển NNĐT: Thành phố Bà Rịa có 391 hộ và cơ sở sản xuất NNĐT với tổng diện tích đất sử dụng khoảng 43,8 ha, trong đó nhà lưới chiếm 25,8 ha. Các mô hình chủ yếu gồm sản xuất rau an toàn (89 hộ), cây cảnh (42 hộ), và nấm ăn (8 hộ). Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp đô thị tăng trưởng ổn định với tốc độ khoảng 7,43%/năm.

  2. Cơ cấu kinh tế và lao động: Nông nghiệp chiếm 2,1% trong cơ cấu kinh tế thành phố, với lực lượng lao động tham gia NNĐT khoảng 677 người. Dân số đô thị tăng nhanh tạo ra thị trường tiêu thụ lớn, tuy nhiên diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp do đô thị hóa.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển NNĐT: Chủ trương, chính sách của nhà nước và địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng phát triển. Trình độ khoa học kỹ thuật của người sản xuất còn hạn chế, trong khi khả năng tiếp cận vốn và công nghệ cao chưa đồng đều. Khí hậu nhiệt đới cận xích đạo với lượng mưa phân bố theo mùa rõ rệt cũng ảnh hưởng đến sản xuất.

  4. Đầu tư và ứng dụng khoa học công nghệ: Thành phố đã huy động khoảng 100 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước cho nông nghiệp, tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ cao như mô hình sản xuất rau VietGAP trên diện tích 50 ha. Tuy nhiên, nguồn vốn đầu tư cho nghiên cứu và phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng mở rộng và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy NNĐT tại Thành phố Bà Rịa đang trong giai đoạn phát triển ban đầu với nhiều tiềm năng nhưng cũng đối mặt với thách thức lớn. Việc tăng trưởng giá trị sản xuất 7,43%/năm phản ánh sự chuyển dịch tích cực, tuy nhiên tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế còn thấp, cho thấy cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn để nâng cao vai trò của NNĐT.

So sánh với các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Bà Rịa có lợi thế về vị trí địa lý gần các trung tâm kinh tế lớn, thuận lợi cho việc tiếp nhận công nghệ và thị trường tiêu thụ. Tuy nhiên, diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp nhanh do đô thị hóa và công nghiệp hóa là thách thức chung, đòi hỏi quy hoạch sử dụng đất hợp lý và phát triển các mô hình sản xuất hiệu quả trên diện tích nhỏ.

Việc ứng dụng công nghệ cao và mô hình sản xuất sạch như VietGAP đã góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời giảm thiểu tác động môi trường. Các biểu đồ so sánh giá trị sản xuất theo năm và tỷ lệ lao động tham gia NNĐT có thể minh họa rõ xu hướng phát triển và phân bố nguồn lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch sử dụng đất cho NNĐT: Chính quyền thành phố cần xây dựng và thực hiện quy hoạch chi tiết, phân vùng chuyên canh phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội, nhằm bảo vệ quỹ đất nông nghiệp và phát triển các mô hình sản xuất hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2023-2025.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ: Hỗ trợ đào tạo, chuyển giao công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là công nghệ thủy canh, nhà màng, và quản lý dịch bệnh. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp phối hợp với các viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ. Thời gian: 2023-2027.

  3. Tăng cường hỗ trợ vốn và xúc tiến đầu tư: Thiết lập các cơ chế tín dụng ưu đãi, phối hợp với ngân hàng và doanh nghiệp để tạo điều kiện tiếp cận vốn cho nông dân và doanh nghiệp NNĐT. Đồng thời tổ chức các hội nghị xúc tiến đầu tư, quảng bá sản phẩm. Thời gian: 2023-2026.

  4. Phát triển thị trường và xây dựng thương hiệu: Xây dựng hệ thống tiêu thụ đa dạng, phát triển thương hiệu sản phẩm NNĐT an toàn, tổ chức hội chợ, triển lãm để quảng bá sản phẩm trong và ngoài tỉnh. Chủ thể: UBND thành phố, các hiệp hội nông nghiệp. Thời gian: 2023-2030.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển NNĐT phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Tham khảo để hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội đầu tư vào các mô hình NNĐT công nghệ cao, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả.

  3. Nông dân và hợp tác xã sản xuất NNĐT: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật, mô hình sản xuất tiên tiến, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời tiếp cận các chính sách hỗ trợ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế, nông nghiệp đô thị: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển NNĐT, quản lý kinh tế địa phương và ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nông nghiệp đô thị là gì và có vai trò như thế nào?
    Nông nghiệp đô thị là hoạt động sản xuất nông nghiệp trong hoặc ven đô thị, bao gồm trồng trọt, chăn nuôi và dịch vụ liên quan. Vai trò chính là cung cấp thực phẩm tươi sạch tại chỗ, tạo việc làm, cải thiện môi trường và tăng không gian xanh cho đô thị.

  2. Thực trạng phát triển NNĐT tại Thành phố Bà Rịa hiện nay ra sao?
    Hiện có khoảng 391 hộ và cơ sở tham gia NNĐT với diện tích sử dụng đất 43,8 ha, tập trung vào các mô hình rau an toàn, cây cảnh và nấm ăn. Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp đô thị tăng trưởng khoảng 7,43%/năm.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển NNĐT tại Bà Rịa là gì?
    Khó khăn gồm diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp do đô thị hóa, hạn chế về vốn và công nghệ, trình độ kỹ thuật của người sản xuất còn thấp, cùng với biến đổi khí hậu và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng sản phẩm.

  4. Các giải pháp chính để thúc đẩy NNĐT tại Bà Rịa là gì?
    Bao gồm quy hoạch sử dụng đất hợp lý, ứng dụng công nghệ cao, hỗ trợ vốn và xúc tiến đầu tư, phát triển thị trường và xây dựng thương hiệu sản phẩm an toàn.

  5. Làm thế nào để nông dân tiếp cận được công nghệ và vốn đầu tư?
    Thông qua các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ do chính quyền và các tổ chức khoa học kỹ thuật tổ chức, cùng với các chính sách tín dụng ưu đãi và liên kết với doanh nghiệp để tạo điều kiện tiếp cận vốn.

Kết luận

  • Nông nghiệp đô thị tại Thành phố Bà Rịa đang phát triển với tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất khoảng 7,43%/năm, đóng góp quan trọng vào an ninh lương thực và phát triển kinh tế địa phương.
  • Các yếu tố như chính sách nhà nước, trình độ kỹ thuật, vốn đầu tư và điều kiện tự nhiên ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển bền vững của NNĐT.
  • Quy hoạch sử dụng đất, ứng dụng công nghệ cao và phát triển thị trường là những giải pháp then chốt cần được ưu tiên thực hiện trong giai đoạn tới.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và nông dân trong việc hoạch định chiến lược phát triển NNĐT tại Bà Rịa đến năm 2030.
  • Khuyến nghị tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật các chính sách, đồng thời tăng cường hợp tác đa ngành để phát huy tối đa tiềm năng NNĐT, góp phần xây dựng đô thị sinh thái, bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và nhà đầu tư nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường đô thị.