## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực tự học (NLTH) cho học sinh (HS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt trong môn Lịch sử. Tại huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu, với khoảng 257 HS lớp 12 và 6 giáo viên dạy lịch sử, thực trạng phát triển NLTH trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 còn nhiều hạn chế. Chương trình sách giáo khoa (SGK) hiện tại mang tính hàn lâm, phương pháp dạy học chưa phát huy được tính tích cực của HS, dẫn đến chất lượng học tập và thi cử môn lịch sử thấp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng, đề xuất và thực nghiệm các biện pháp phát triển NLTH trong dạy học lịch sử giai đoạn 1954 - 1975 tại trường THPT huyện Tân Uyên, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học tập của HS. Nghiên cứu có phạm vi từ năm 2019 đến 2020, tập trung tại hai trường THPT trên địa bàn huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên, học sinh và nhà quản lý giáo dục trong việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng phát triển năng lực tự học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và tự học trong giáo dục hiện đại, bao gồm:

- **Lý thuyết năng lực**: Năng lực được hiểu là tổ hợp các kiến thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất cá nhân cho phép thực hiện hiệu quả các hoạt động học tập và giải quyết vấn đề trong nhiều tình huống khác nhau.
- **Lý thuyết tự học**: Tự học là quá trình chủ động, tích cực của người học trong việc chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển phẩm chất mà không phụ thuộc hoàn toàn vào sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên.
- **Mô hình phát triển năng lực tự học**: Bao gồm các thành tố như nhận biết và phát hiện vấn đề, giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đánh giá và tự đánh giá kết quả học tập.
- **Khái niệm chuyên ngành**: NLTH (Năng lực tự học), DHLS (Dạy học lịch sử), PPDH (Phương pháp dạy học), SGK (Sách giáo khoa), THPT (Trung học phổ thông).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 6 giáo viên dạy lịch sử và 208 học sinh lớp 12 tại hai trường THPT huyện Tân Uyên trong năm học 2019-2020.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê toán học và lý số liệu để phân tích kết quả khảo sát, đánh giá thực trạng phát triển NLTH trong dạy học lịch sử.
- **Phương pháp thực nghiệm sư phạm**: Thiết kế và áp dụng các biện pháp phát triển NLTH trong dạy học lịch sử giai đoạn 1954 - 1975 tại trường THPT Tân Uyên, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực trạng trong học kỳ I năm học 2019-2020; thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả trong học kỳ II năm học 2019-2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức về tầm quan trọng của NLTH**: 83,3% giáo viên đánh giá việc phát triển NLTH trong dạy học lịch sử là rất cần thiết; 100% giáo viên đồng ý vai trò quan trọng của giáo viên trong phát triển NLTH cho HS.
- **Thực trạng NLTH của HS**: 66,7% giáo viên cho rằng HS chỉ tự học khi có kiểm tra, 33,3% đánh giá mức độ tự học của HS chỉ ở mức thỉnh thoảng; 33,3% giáo viên đánh giá năng lực tự học của HS ở mức yếu.
- **Phương pháp phát triển NLTH**: 100% giáo viên sử dụng SGK để phát triển NLTH; chỉ 33,3% sử dụng đồ dùng trực quan; 66,7% hướng dẫn HS tự ôn tập, kiểm tra, đánh giá.
- **Khó khăn trong phát triển NLTH**: 100% giáo viên cho rằng HS không có thói quen tự học, chỉ làm đối phó; 83,3% cho rằng HS không hứng thú với môn lịch sử; 50% giáo viên thiếu trang thiết bị hỗ trợ dạy tự học.
- **Thái độ và phương pháp học của HS**: 49,5% HS không thích học lịch sử; 46,6% học thuộc lòng vở ghi, 41,3% đọc SGK và làm bài tập; 73,1% HS không dám hỏi giáo viên khi không hiểu bài.
- **Động cơ tự học của HS**: 81,3% HS tự học do yêu cầu của giáo viên; chỉ 3,8% do hứng thú cá nhân.
- **Khó khăn của HS khi tự học**: 55,3% cho rằng kiến thức dài và khó; 35% do thời gian tiết học hạn chế; 20,1% không có phương pháp tự học hiệu quả.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giáo viên và học sinh đều nhận thức được tầm quan trọng của năng lực tự học, nhưng việc phát triển NLTH trong dạy học lịch sử tại huyện Tân Uyên còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu đa dạng và chưa phát huy tính tích cực của HS. Việc HS thiếu hứng thú và thói quen tự học, cùng với điều kiện vật chất hạn chế, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả học tập. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về khó khăn trong phát triển NLTH ở vùng miền núi và dân tộc thiểu số. Việc sử dụng SGK làm công cụ chính trong phát triển NLTH là cần thiết nhưng chưa đủ, cần kết hợp với các phương pháp trực quan, hoạt động nhóm và tài liệu tham khảo để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ tự học của HS và tỷ lệ sử dụng các phương pháp phát triển NLTH của giáo viên để minh họa rõ nét hơn.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Đổi mới phương pháp dạy học**: Áp dụng các phương pháp tích cực, đa dạng như học nhóm, sử dụng đồ dùng trực quan, bài tập nghiên cứu để phát triển NLTH, nhằm tăng tỷ lệ HS chủ động tự học lên ít nhất 70% trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên và nhà trường.
- **Tăng cường bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa đào tạo về phương pháp phát triển NLTH, kỹ năng hướng dẫn tự học cho giáo viên lịch sử, hoàn thành trong 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, trường THPT.
- **Cải thiện điều kiện học tập**: Đầu tư trang thiết bị, tài liệu tham khảo, thư viện điện tử hỗ trợ học sinh tự học hiệu quả, phấn đấu tăng 50% số lượng tài liệu tham khảo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: nhà trường, chính quyền địa phương.
- **Xây dựng kế hoạch tự học cho HS**: Hướng dẫn HS lập kế hoạch tự học cá nhân, kết hợp kiểm tra, đánh giá định kỳ để nâng cao ý thức tự học, áp dụng trong toàn trường trong học kỳ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn.
- **Tạo môi trường học tập tích cực**: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thi tìm hiểu lịch sử, câu lạc bộ lịch sử để tạo hứng thú học tập, tăng tỷ lệ HS yêu thích môn lịch sử lên trên 60% trong năm học. Chủ thể thực hiện: nhà trường, giáo viên.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên lịch sử THPT**: Nắm bắt các biện pháp phát triển NLTH, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập của HS.
- **Nhà quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất chính sách, kế hoạch hỗ trợ phát triển NLTH trong dạy học lịch sử tại các trường phổ thông, đặc biệt vùng miền núi.
- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển NLTH, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Có tài liệu tham khảo về phương pháp phát triển năng lực học sinh trong dạy học lịch sử, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Năng lực tự học là gì?**  
Năng lực tự học là khả năng của người học trong việc xác định mục tiêu, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá quá trình học tập một cách chủ động và hiệu quả, bao gồm cả kỹ năng tìm kiếm, xử lý thông tin và vận dụng kiến thức.

2. **Tại sao phát triển năng lực tự học trong dạy học lịch sử lại quan trọng?**  
Phát triển NLTH giúp HS chủ động tiếp cận kiến thức lịch sử phong phú, nâng cao kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và hình thành thái độ tích cực, từ đó nâng cao chất lượng học tập và yêu thích môn học.

3. **Những khó khăn phổ biến khi phát triển NLTH cho HS là gì?**  
Khó khăn gồm HS thiếu thói quen tự học, thiếu hứng thú với môn lịch sử, phương pháp dạy học truyền thống, thiếu tài liệu và trang thiết bị hỗ trợ, cùng với đặc điểm tâm lý và điều kiện xã hội vùng miền núi.

4. **Các biện pháp hiệu quả để phát triển NLTH trong dạy học lịch sử?**  
Bao gồm đổi mới phương pháp dạy học tích cực, sử dụng đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo, tổ chức hoạt động nhóm, bồi dưỡng giáo viên và xây dựng kế hoạch tự học cho HS.

5. **Làm thế nào để giáo viên có thể hỗ trợ HS phát triển NLTH?**  
Giáo viên cần hướng dẫn phương pháp tự học, tạo môi trường học tập tích cực, giao nhiệm vụ phù hợp, sử dụng đa dạng tài liệu và công cụ hỗ trợ, đồng thời khích lệ và đánh giá quá trình tự học của HS.

## Kết luận

- Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của phát triển năng lực tự học trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 tại trường THPT huyện Tân Uyên, Lai Châu.  
- Thực trạng phát triển NLTH còn nhiều hạn chế do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu tài liệu và điều kiện học tập chưa thuận lợi.  
- Đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng giáo viên, cải thiện điều kiện học tập và xây dựng kế hoạch tự học cho HS.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy các biện pháp đề xuất góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển NLTH cho HS.  
- Khuyến nghị triển khai rộng rãi các biện pháp này trong các trường THPT vùng miền núi để nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử.  

**Hành động tiếp theo:** Áp dụng các biện pháp đề xuất trong năm học tới, theo dõi và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.  
**Kêu gọi:** Các nhà giáo dục và quản lý cần quan tâm đầu tư và hỗ trợ phát triển năng lực tự học cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.