I. Cơ sở lý luận về phát triển năng lực giao tiếp toán học
Phát triển năng lực giao tiếp toán học là một quá trình quan trọng trong giáo dục tiểu học, đặc biệt là đối với học sinh lớp 2. Theo quan điểm triết học, phát triển là sự vận động từ thấp lên cao, từ đơn giản đến phức tạp. Trong giáo dục, điều này được thể hiện qua việc hình thành và phát triển các kỹ năng giao tiếp trong môn Toán. Năng lực giao tiếp toán học bao gồm khả năng sử dụng ngôn ngữ toán học để diễn đạt, trao đổi và giải thích các vấn đề toán học. Đây là một trong năm thành tố của năng lực toán học theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Việc phát triển năng lực này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về toán học mà còn tăng cường khả năng tư duy logic và giải quyết vấn đề.
1.1. Khái niệm năng lực giao tiếp toán học
Năng lực giao tiếp toán học được định nghĩa là khả năng sử dụng ngôn ngữ toán học để diễn đạt, trao đổi và giải thích các ý tưởng toán học. Đối với học sinh lớp 2, năng lực này bao gồm việc sử dụng các ký hiệu, thuật ngữ và quy ước toán học một cách chính xác. Theo nghiên cứu của Vũ Thị Bình (2016), giao tiếp toán học không chỉ là việc nói và viết mà còn bao gồm cả việc lắng nghe và đọc hiểu các thông điệp toán học. Điều này giúp học sinh phát triển khả năng tư duy và lập luận toán học một cách hiệu quả.
1.2. Ý nghĩa của hoạt động thực hành trong phát triển năng lực giao tiếp
Hoạt động thực hành đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực giao tiếp toán học cho học sinh. Thông qua các bài tập thực hành, học sinh có cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tế, từ đó hình thành và phát triển kỹ năng giao tiếp. Theo Cao Thị Hà và Nguyễn Phương Thảo (2021), việc thực hành giúp học sinh củng cố kiến thức và tăng cường khả năng diễn đạt ý tưởng toán học một cách rõ ràng. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về toán học mà còn tạo nền tảng vững chắc cho việc học tập sau này.
II. Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp toán học ở học sinh lớp 2
Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp toán học ở học sinh lớp 2 hiện nay còn nhiều hạn chế. Nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ toán học để diễn đạt ý tưởng và giải thích quá trình giải quyết vấn đề. Nguyên nhân chính là do phương pháp dạy học truyền thống chưa chú trọng đến việc phát triển kỹ năng giao tiếp. Bên cạnh đó, giáo viên cũng gặp khó khăn trong việc thiết kế các hoạt động thực hành phù hợp để phát triển năng lực này. Điều này đòi hỏi cần có những biện pháp cụ thể để cải thiện tình hình.
2.1. Khảo sát thực trạng dạy học toán lớp 2
Khảo sát thực trạng dạy học toán lớp 2 cho thấy, nhiều giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của năng lực giao tiếp toán học. Họ thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà ít chú ý đến việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Điều này dẫn đến việc học sinh thiếu tự tin khi trình bày ý kiến và gặp khó khăn trong việc diễn đạt các vấn đề toán học. Theo kết quả điều tra, chỉ có 30% giáo viên thường xuyên tổ chức các hoạt động thực hành để phát triển năng lực giao tiếp toán học.
2.2. Nguyên nhân của thực trạng
Nguyên nhân chính của thực trạng này là do thiếu sự hướng dẫn cụ thể từ chương trình giáo dục về việc phát triển năng lực giao tiếp toán học. Bên cạnh đó, giáo viên cũng thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động thực hành phù hợp. Ngoài ra, áp lực về thời gian và chương trình học cũng khiến giáo viên khó có thể dành nhiều thời gian cho việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh.
III. Biện pháp phát triển năng lực giao tiếp toán học thông qua hoạt động thực hành
Để phát triển năng lực giao tiếp toán học cho học sinh lớp 2, cần áp dụng các biện pháp cụ thể thông qua hoạt động thực hành. Các biện pháp này bao gồm việc giúp giáo viên nhận thức đúng về năng lực giao tiếp, trang bị cho học sinh ngôn ngữ toán học chính xác, và thiết kế các tình huống thực hành phù hợp. Những biện pháp này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp mà còn tăng cường khả năng tư duy và giải quyết vấn đề.
3.1. Biện pháp 1 Nhận thức đúng về năng lực giao tiếp
Biện pháp đầu tiên là giúp giáo viên nhận thức đúng về năng lực giao tiếp toán học. Giáo viên cần hiểu rõ các biểu hiện và mức độ biểu hiện của năng lực này ở học sinh lớp 2. Điều này giúp giáo viên có thể thiết kế các hoạt động thực hành phù hợp để phát triển năng lực giao tiếp. Theo nghiên cứu, việc nhận thức đúng sẽ giúp giáo viên tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động giao tiếp toán học.
3.2. Biện pháp 2 Trang bị ngôn ngữ toán học chính xác
Biện pháp thứ hai là trang bị cho học sinh các ngôn ngữ toán học theo quy ước chính xác. Học sinh cần được hướng dẫn cách sử dụng các ký hiệu, thuật ngữ và quy ước toán học một cách chính xác trong các tình huống cụ thể. Điều này giúp học sinh diễn đạt ý tưởng toán học một cách rõ ràng và chính xác. Theo Cao Thị Hà và Nguyễn Phương Thảo (2021), việc trang bị ngôn ngữ toán học chính xác là nền tảng quan trọng để phát triển năng lực giao tiếp toán học.
