Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông, tỉnh Quảng Trị, với diện tích 37.681 ha, là một trong những khu bảo tồn có giá trị đa dạng sinh học cao và đặc trưng cảnh quan thiên nhiên phong phú của vùng Trung Trường Sơn, Việt Nam. Theo báo cáo quy hoạch năm 2016, khu bảo tồn ghi nhận 1.452 loài thực vật, trong đó có 71 loài thuộc sách đỏ Việt Nam và thế giới, cùng 333 loài động vật, trong đó 56 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam và 40 loài trong danh lục đỏ thế giới. Năm 2018, tỉnh Quảng Trị đón hơn 1,8 triệu du khách, tăng 10,3% so với năm trước, trong đó 10% là khách quốc tế, cho thấy tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại khu vực này. Tuy nhiên, sự phát triển du lịch sinh thái tại Đakrông vẫn còn mang tính tự phát, chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích và đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông, từ đó đề xuất các định hướng và giải pháp phát triển phù hợp trong giai đoạn 2017-2021. Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động du lịch sinh thái, nhận thức của người dân địa phương và đánh giá của du khách, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế xã hội bền vững cho cộng đồng vùng đệm. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng chiến lược phát triển du lịch sinh thái của tỉnh Quảng Trị, đồng thời góp phần gia tăng nguồn thu tài chính và tạo việc làm cho người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch sinh thái và quản lý khu bảo tồn thiên nhiên. Trước hết, định nghĩa khu bảo tồn thiên nhiên theo IUCN (1994) là khu vực được bảo vệ nhằm duy trì đa dạng sinh học và các giá trị văn hóa đi kèm. Lý thuyết phát triển du lịch sinh thái nhấn mạnh sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế xã hội, với các nguyên tắc cơ bản như bảo vệ môi trường, giáo dục du khách, phát huy bản sắc văn hóa địa phương và tạo lợi ích cho cộng đồng.

Mô hình đánh giá sự phát triển du lịch sinh thái dựa trên năm thành phần chính: tài nguyên du lịch (thiên nhiên và văn hóa), cơ sở du lịch (hạ tầng, giải trí, giáo dục), khả năng tiếp cận (ngoại vi và nội bộ), cộng đồng địa phương và các điểm tham quan ngoại vi. Các khái niệm chính bao gồm: du lịch sinh thái, phát triển bền vững, đa dạng sinh học, cộng đồng địa phương tham gia và quản lý tài nguyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo chuyên đề, hội thảo và các công trình khoa học liên quan đến du lịch sinh thái và quản lý khu bảo tồn. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 220 du khách tham quan Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông trong năm 2020-2021, cùng với phỏng vấn ngẫu nhiên 100 người dân địa phương tại hai xã vùng đệm.

Cỡ mẫu được xác định theo công thức của Hair và Slovin, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích định lượng và định tính, so sánh và phân tích chuỗi thời gian. Ngoài ra, nghiên cứu còn áp dụng phân tích SWOT và tham vấn ý kiến chuyên gia, Ban quản lý khu bảo tồn để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển du lịch sinh thái.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng đa dạng sinh học và cảnh quan: Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông có 1.452 loài thực vật và 333 loài động vật, trong đó nhiều loài quý hiếm và đặc hữu, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển du lịch sinh thái. Các điểm tham quan như thác Đỗ Quyên, hệ thống hang động và văn hóa dân tộc Vân Kiều, Pa Kô là những yếu tố hấp dẫn du khách.

  2. Thực trạng phát triển du lịch sinh thái còn hạn chế: Mặc dù có tiềm năng lớn, du lịch sinh thái tại Đakrông vẫn mang tính tự phát, chưa có quy hoạch bài bản. Khảo sát 220 du khách cho thấy mức độ hài lòng về cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch chỉ đạt khoảng 60-65%, trong khi các yếu tố về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa được đánh giá cao hơn, khoảng 75-80%.

  3. Nhận thức và tham gia của cộng đồng địa phương: Qua khảo sát 100 người dân vùng đệm, khoảng 70% đồng ý rằng phát triển du lịch sinh thái sẽ tạo việc làm và nâng cao thu nhập, nhưng chỉ 45% cho rằng họ được tham gia đầy đủ vào các hoạt động du lịch. Điều này cho thấy cần tăng cường sự tham gia và chia sẻ lợi ích cho cộng đồng.

  4. Ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của du lịch sinh thái: Du lịch sinh thái góp phần tăng nguồn thu cho khu bảo tồn và cải thiện đời sống người dân, nhưng cũng gây áp lực lên môi trường nếu không được quản lý chặt chẽ. Phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh là tài nguyên phong phú và văn hóa đặc sắc, điểm yếu là hạ tầng chưa phát triển và quản lý còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Đakrông còn nhiều thách thức, tương tự với các khu bảo tồn thiên nhiên khác ở Việt Nam. So sánh với Khu bảo tồn thiên nhiên Đất ngập nước Vân Long và Xuân Liên, Đakrông chưa khai thác hiệu quả các sản phẩm du lịch đặc trưng như homestay, du lịch cộng đồng và các hoạt động trải nghiệm văn hóa. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu chiến lược phát triển rõ ràng, hạn chế về hạ tầng và nguồn lực quản lý.

Việc nâng cao nhận thức và tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển bền vững. Các mô hình thành công tại Vân Long và Xuân Liên cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, ban quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng là nền tảng để phát triển du lịch sinh thái hiệu quả. Ngoài ra, việc đầu tư vào hạ tầng, quảng bá hình ảnh và xây dựng sản phẩm du lịch độc đáo sẽ giúp Đakrông thu hút khách du lịch hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của du khách theo các tiêu chí (tài nguyên thiên nhiên, văn hóa, hạ tầng, dịch vụ) và bảng phân tích SWOT chi tiết về điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của du lịch sinh thái tại Đakrông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược và quy hoạch phát triển du lịch sinh thái bài bản: UBND tỉnh Quảng Trị phối hợp với Ban quản lý khu bảo tồn và các sở ngành liên quan cần hoàn thiện chiến lược phát triển du lịch sinh thái Đakrông trong vòng 3-5 năm tới, tập trung vào bảo tồn tài nguyên và phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng.

  2. Đầu tư nâng cấp hạ tầng và dịch vụ du lịch: Tăng cường đầu tư vào hệ thống đường giao thông, cơ sở lưu trú, trung tâm thông tin du lịch và các dịch vụ hỗ trợ nhằm nâng cao trải nghiệm du khách, đặt mục tiêu tăng mức độ hài lòng lên trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng hướng dẫn viên, quản lý du lịch và dịch vụ cộng đồng cho người dân vùng đệm, nhằm nâng cao năng lực phục vụ và tạo việc làm bền vững.

  4. Khuyến khích sự tham gia và chia sẻ lợi ích của cộng đồng địa phương: Xây dựng cơ chế hợp tác giữa Ban quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng để đảm bảo người dân được hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động du lịch, đồng thời tham gia vào công tác bảo tồn và quản lý tài nguyên.

  5. Tăng cường quảng bá và xúc tiến du lịch sinh thái: Phối hợp với các công ty lữ hành, truyền thông để quảng bá hình ảnh Đakrông, phát triển các sản phẩm du lịch đặc sắc như homestay, tour trải nghiệm văn hóa dân tộc, nhằm thu hút khách trong và ngoài nước trong vòng 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chiến lược phát triển du lịch sinh thái bền vững, giúp nâng cao hiệu quả quản lý khu bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Ban quản lý các khu bảo tồn thiên nhiên: Tham khảo các phân tích thực trạng, đánh giá tiềm năng và đề xuất giải pháp phát triển du lịch sinh thái, từ đó áp dụng vào công tác quản lý và phát triển dịch vụ tại các khu bảo tồn khác.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch sinh thái: Nghiên cứu cung cấp thông tin về tiềm năng thị trường, nhu cầu khách du lịch và các cơ hội đầu tư, giúp doanh nghiệp xây dựng sản phẩm du lịch phù hợp và hiệu quả.

  4. Cộng đồng nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, du lịch và bảo tồn môi trường: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Việt Nam, đặc biệt là khu vực miền Trung.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái khác gì so với du lịch thông thường?
    Du lịch sinh thái tập trung vào trải nghiệm thiên nhiên và văn hóa bản địa, đồng thời nhấn mạnh bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, trong khi du lịch thông thường có thể không quan tâm nhiều đến các yếu tố này.

  2. Tại sao Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông chưa phát triển du lịch sinh thái hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là thiếu quy hoạch bài bản, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng, quản lý còn hạn chế và sự tham gia của cộng đồng địa phương chưa đầy đủ.

  3. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia phát triển du lịch sinh thái?
    Thông qua đào tạo kỹ năng, tạo cơ chế chia sẻ lợi ích, khuyến khích người dân làm hướng dẫn viên, cung cấp dịch vụ lưu trú và sản phẩm thủ công, đồng thời tham gia bảo vệ tài nguyên.

  4. Các giải pháp nâng cao trải nghiệm du khách tại Đakrông là gì?
    Đầu tư hạ tầng, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, tăng cường dịch vụ hướng dẫn, quảng bá hình ảnh và tổ chức các hoạt động giáo dục môi trường.

  5. Du lịch sinh thái có tác động tích cực gì đến bảo tồn đa dạng sinh học?
    Du lịch sinh thái tạo nguồn thu tài chính hỗ trợ công tác bảo tồn, nâng cao nhận thức cộng đồng và du khách về giá trị tài nguyên, đồng thời giảm áp lực khai thác tự nhiên không bền vững.

Kết luận

  • Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông sở hữu tiềm năng đa dạng sinh học và cảnh quan phong phú, phù hợp phát triển du lịch sinh thái.
  • Thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Đakrông còn hạn chế, chưa khai thác hiệu quả các nguồn lực và chưa có quy hoạch bài bản.
  • Cộng đồng địa phương có nhận thức tích cực nhưng cần tăng cường tham gia và chia sẻ lợi ích trong hoạt động du lịch.
  • Đề xuất các giải pháp chiến lược, đầu tư hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực và quảng bá nhằm thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái bền vững.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng hỗ trợ quản lý, phát triển du lịch sinh thái tại Đakrông và các khu bảo tồn thiên nhiên khác.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả phát triển du lịch sinh thái trong các giai đoạn tiếp theo để đảm bảo sự phát triển bền vững và hài hòa giữa bảo tồn và phát triển kinh tế xã hội.