Tổng quan nghiên cứu

Du lịch cộng đồng (DLCĐ) là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp khoảng 9% GDP toàn cầu và tạo ra nhiều cơ hội việc làm, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tính đến năm 2019, Việt Nam đón gần 18 triệu lượt khách quốc tế, tăng 16,2% so với năm trước, với tổng thu từ du lịch đạt 755 nghìn tỷ đồng, tương đương 9,2% GDP. Huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, với đa dạng các dân tộc thiểu số (DTTS) như dân tộc Thái chiếm gần 49% dân số, sở hữu nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc và tiềm năng phát triển DLCĐ gắn với xây dựng nông thôn mới (XD NTM). Đến cuối năm 2020, huyện đã có 15/21 xã đạt chuẩn hoặc cơ bản đạt chuẩn NTM, chiếm 41% số xã đạt chuẩn của tỉnh, với bình quân 16,6 tiêu chí/xã.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên, phân tích sự tham gia của người dân và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững cho giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn văn hóa, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương và góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 3 xã có tiềm năng phát triển DLCĐ là Thanh Luông, Núa Ngam và Thanh Nưa, với số liệu thu thập từ năm 2019 đến 2021.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết vốn xã hội và cộng đồng: Cộng đồng được xem là nguồn vốn xã hội quan trọng, dựa trên sự gắn kết, mạng lưới xã hội và ý thức trách nhiệm chung, tạo điều kiện cho sự tham gia phát triển du lịch.
  • Mô hình phát triển du lịch cộng đồng bền vững: Tập trung vào sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quản lý, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời đảm bảo lợi ích kinh tế và xã hội.
  • Khái niệm xây dựng nông thôn mới (NTM): Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, với sự tham gia chủ động của cộng đồng dân cư, nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần.

Các khái niệm chính bao gồm: du lịch cộng đồng, văn hóa truyền thống, dân tộc thiểu số, xây dựng nông thôn mới, sự tham gia của người dân, và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ như sức hấp dẫn điểm đến, khả năng tiếp cận, dịch vụ hạ tầng, kiến thức kỹ năng của người dân và sự hỗ trợ bên ngoài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản chính sách, thống kê phát triển DLCĐ giai đoạn 2016-2021; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 120 hộ dân tham gia DLCĐ và 100 khách du lịch tại 3 xã Thanh Luông, Núa Ngam, Thanh Nưa; phỏng vấn sâu 10 chuyên gia, cán bộ quản lý và doanh nghiệp du lịch.
  • Phương pháp chọn mẫu: Phương pháp phân tầng có chủ đích, chọn 3 xã đặc trưng về DLCĐ, với cỡ mẫu 120 hộ theo công thức Slovin, đảm bảo độ tin cậy 95%.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, phân tích nhân tố, so sánh tỷ lệ phần trăm, kết hợp phân tích nội dung phỏng vấn sâu để đánh giá thực trạng, sự tham gia của người dân và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp năm 2021, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên rất lớn: Huyện có 5/9 bản văn hóa được tỉnh chọn xây dựng điểm du lịch cộng đồng, tập trung chủ yếu ở dân tộc Thái chiếm 52,89% dân số. Các bản như Co Mỵ, Ten, Mển, Pe Luông, Uva giữ được nét văn hóa truyền thống đặc sắc với nhà sàn, trang phục thổ cẩm, lễ hội dân gian.
  2. Thực trạng xây dựng NTM đạt nhiều kết quả tích cực: Đến cuối 2020, 15/21 xã đạt chuẩn hoặc cơ bản đạt chuẩn NTM, bình quân 16,6 tiêu chí/xã, trong đó 2 tiêu chí thuộc lĩnh vực văn hóa, cho thấy vai trò quan trọng của văn hóa trong XD NTM.
  3. Sự tham gia của người dân trong DLCĐ còn hạn chế ở mức độ chức năng: 120 hộ khảo sát cho thấy người dân chủ yếu tham gia các nhóm quản lý, văn nghệ, ẩm thực, hướng dẫn và sản xuất đặc sản dưới sự giám sát của chính quyền hoặc tổ chức bên ngoài, chưa thực sự chủ động và làm chủ các hoạt động du lịch.
  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ:
    • Sức hấp dẫn điểm đến được đánh giá cao với các giá trị văn hóa truyền thống, cảnh quan thiên nhiên và các hoạt động trải nghiệm.
    • Khả năng tiếp cận điểm đến còn hạn chế do địa hình hiểm trở, giao thông chưa thuận tiện.
    • Dịch vụ và hạ tầng hỗ trợ điểm du lịch chưa đồng bộ, thiếu các tiện nghi như nhà vệ sinh công cộng, bảng chỉ dẫn, dịch vụ y tế.
    • Kiến thức và kỹ năng du lịch của người dân còn thấp, hạn chế khả năng phục vụ và quản lý du lịch.
    • Sự hỗ trợ bên ngoài từ các tổ chức, doanh nghiệp còn chưa phát huy hết tiềm năng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS tại huyện Điện Biên là rất lớn, phù hợp với xu hướng phát triển du lịch bền vững và XD NTM. Tuy nhiên, sự tham gia của người dân mới dừng lại ở mức độ chức năng, chưa phát huy được vai trò chủ thể trong quản lý và phát triển du lịch. Điều này tương đồng với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Quản Bạ (Hà Giang) và Lâm Bình (Tuyên Quang), nơi mà sự tham gia chủ động của cộng đồng được xem là yếu tố then chốt để phát triển DLCĐ bền vững.

Khả năng tiếp cận và hạ tầng dịch vụ là những rào cản lớn, do địa hình miền núi hiểm trở và hạn chế về nguồn lực đầu tư. Việc nâng cao kiến thức, kỹ năng du lịch cho người dân là cần thiết để họ có thể tham gia hiệu quả hơn, giảm sự phụ thuộc vào các tổ chức bên ngoài. Các biểu đồ so sánh mức độ tham gia của người dân, đánh giá sức hấp dẫn điểm đến và chất lượng dịch vụ có thể minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển DLCĐ

    • Xây dựng chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn cho các hộ gia đình và doanh nghiệp tham gia DLCĐ.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2025.
    • Chủ thể: UBND huyện, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh.

  2. Nâng cao sự tham gia chủ động của người dân

    • Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng quản lý và phục vụ du lịch cho cộng đồng.
    • Khuyến khích người dân tham gia vào các nhóm quản lý, lập kế hoạch và phát triển sản phẩm du lịch.
    • Thời gian: 2022-2024.
    • Chủ thể: Trung tâm đào tạo nghề, các tổ chức phi chính phủ.

  3. Cải thiện quản lý điểm đến và kiểm soát chất lượng dịch vụ

    • Thiết lập hệ thống quản lý điểm đến du lịch cộng đồng, xây dựng tiêu chuẩn dịch vụ và kiểm tra định kỳ.
    • Thời gian: 2023-2025.
    • Chủ thể: Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, Ban quản lý các bản du lịch.

  4. Phát triển hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ điểm du lịch

    • Đầu tư nâng cấp giao thông, xây dựng nhà vệ sinh công cộng, bảng chỉ dẫn, khu vực nghỉ ngơi và các dịch vụ y tế, an ninh.
    • Thời gian: 2022-2025.
    • Chủ thể: UBND huyện, Sở Giao thông vận tải, các nhà đầu tư.

  5. Tăng cường truyền thông, quảng bá và kết nối hỗ trợ bên ngoài

    • Xây dựng chiến lược truyền thông đa kênh, quảng bá hình ảnh DLCĐ Điện Biên trên các nền tảng số và sự kiện du lịch.
    • Kết nối với các doanh nghiệp lữ hành, tổ chức phi chính phủ để hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.
    • Thời gian: 2022-2025.
    • Chủ thể: Trung tâm xúc tiến du lịch tỉnh, các doanh nghiệp du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về du lịch và phát triển nông thôn

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển DLCĐ gắn với XD NTM.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng tại các huyện miền núi.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành kinh tế nông nghiệp, du lịch và phát triển cộng đồng

    • Tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, bài giảng về phát triển bền vững và du lịch cộng đồng.
    • Use case: Phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu chuyên sâu về DLCĐ.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch

    • Đánh giá tiềm năng, cơ hội đầu tư phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng tại Điện Biên.
    • Use case: Xây dựng mô hình kinh doanh homestay, tour du lịch văn hóa.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức phi chính phủ

    • Nâng cao nhận thức, kỹ năng và tham gia phát triển du lịch cộng đồng bền vững.
    • Use case: Tổ chức các hoạt động đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và quảng bá sản phẩm du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch cộng đồng là gì và có vai trò như thế nào trong xây dựng nông thôn mới?
    Du lịch cộng đồng là hình thức du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời tạo thu nhập cho người dân. Trong xây dựng nông thôn mới, DLCĐ góp phần nâng cao đời sống, bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Tại sao văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS lại quan trọng trong phát triển DLCĐ?
    Văn hóa truyền thống là tài nguyên đặc sắc, tạo nên sự khác biệt và sức hấp dẫn cho điểm đến du lịch. Việc khai thác văn hóa giúp bảo tồn giá trị bản sắc, thu hút khách du lịch và nâng cao thu nhập cho cộng đồng.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên là gì?
    Khó khăn gồm địa hình hiểm trở, giao thông chưa thuận tiện, hạ tầng dịch vụ thiếu đồng bộ, trình độ nhận thức và kỹ năng du lịch của người dân còn hạn chế, cùng với sự hỗ trợ bên ngoài chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ?
    Cần tổ chức đào tạo nâng cao kiến thức, kỹ năng, tạo điều kiện cho người dân tham gia quản lý, lập kế hoạch và kinh doanh du lịch, đồng thời xây dựng chính sách khuyến khích và hỗ trợ phù hợp.

  5. Các giải pháp chính để phát triển DLCĐ bền vững tại Điện Biên là gì?
    Bao gồm hoàn thiện chính sách khuyến khích, nâng cao sự tham gia của người dân, cải thiện quản lý điểm đến, phát triển hạ tầng dịch vụ, tăng cường truyền thông quảng bá và kết nối hỗ trợ bên ngoài.

Kết luận

  • Huyện Điện Biên có tiềm năng lớn phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS, góp phần quan trọng trong xây dựng nông thôn mới.
  • Sự tham gia của người dân hiện nay chủ yếu ở mức độ chức năng, cần nâng cao vai trò chủ thể và năng lực quản lý, phục vụ du lịch.
  • Các yếu tố như sức hấp dẫn điểm đến, khả năng tiếp cận, dịch vụ hạ tầng và hỗ trợ bên ngoài ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển DLCĐ.
  • Đề xuất 6 nhóm giải pháp trọng tâm nhằm phát triển DLCĐ bền vững, nâng cao thu nhập và bảo tồn văn hóa địa phương.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030, đồng thời kêu gọi sự phối hợp của các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư để phát huy hiệu quả.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại huyện Điện Biên!