Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội trụ cột, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2008 nhằm mở rộng diện bao phủ, đặc biệt với lực lượng lao động phi chính thức. Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với dân số trên 66 nghìn người và lực lượng lao động chiếm hơn 63% dân số, có tiềm năng lớn phát triển BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, tính đến cuối năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện mới chỉ đạt 666 người, chiếm khoảng 1,73% lực lượng lao động thuộc diện tham gia, trong đó 60% là người từng tham gia BHXH bắt buộc trước đó. Điều này cho thấy phần lớn lao động tự do, nông dân vẫn chưa tham gia BHXH tự nguyện, gây ra thách thức lớn cho công tác phát triển chính sách an sinh xã hội tại địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã An Khê giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững đối tượng tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào người dân từ 15 tuổi trở lên không tham gia BHXH bắt buộc tại thị xã An Khê, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng mạng lưới an sinh xã hội, góp phần thực hiện các chỉ tiêu phát triển BHXH theo Nghị quyết số 21-NQ/TW và Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt là BHXH tự nguyện, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH và BHXH tự nguyện: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi người lao động mất hoặc giảm khả năng lao động do các rủi ro xã hội. BHXH tự nguyện là loại hình do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập và được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí đóng.

  • Nguyên tắc hoạt động BHXH tự nguyện: bao gồm nguyên tắc tự nguyện, nguyên tắc lấy số đông bù số ít, nguyên tắc mức hưởng tỷ lệ thuận với mức đóng góp, và nguyên tắc Nhà nước có trách nhiệm quản lý quỹ BHXH.

  • Khái niệm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: là quá trình mở rộng số lượng người tham gia, nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo tồn tăng trưởng quỹ BHXH.

Các khái niệm chính bao gồm: đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, chế độ BHXH tự nguyện (hưu trí và tử tuất), quỹ BHXH, và các nhân tố tác động đến phát triển BHXH tự nguyện như chính sách pháp luật, nhận thức người dân, điều kiện kinh tế xã hội, và chất lượng dịch vụ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của BHXH thị xã An Khê, các tài liệu pháp luật, báo cáo thống kê địa phương và các nghiên cứu liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua ba cuộc khảo sát trực tiếp với tổng cỡ mẫu 777 người, bao gồm: 123 người đang hưởng chế độ hưu trí BHXH tự nguyện, 255 người đang tham gia BHXH tự nguyện, và 399 người tiềm năng chưa tham gia BHXH tự nguyện.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin để xác định cỡ mẫu phù hợp với sai số 5%. Các điểm nghiên cứu được chọn gồm 3 phường và 4 xã đại diện cho các vùng có điều kiện kinh tế và địa hình khác nhau trên địa bàn thị xã An Khê.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý số liệu khảo sát, kết hợp phương pháp thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu qua các năm và phân tích chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu giai đoạn 2018-2020, phân tích và đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện: Từ 116 người năm 2018 lên 666 người năm 2020, tăng gần 5,7 lần, tương đương mức tăng trưởng hơn 200% trong giai đoạn này. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia mới chỉ đạt 1,73% lực lượng lao động thuộc diện tham gia, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 12% đến năm 2021 của địa phương.

  2. Cơ cấu lao động và tiềm năng phát triển: Lực lượng lao động trên địa bàn chiếm hơn 63% dân số, trong đó lao động phi chính thức (nông nghiệp, lao động tự do) chiếm khoảng 90%, là nhóm đối tượng tiềm năng lớn cho BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, nhận thức về chính sách còn hạn chế, thu nhập không ổn định và các rào cản về thủ tục hành chính làm giảm động lực tham gia.

  3. Chính sách hỗ trợ và mức đóng: Nhà nước hỗ trợ 30% mức đóng cho hộ nghèo, 25% cho hộ cận nghèo và 10% cho các đối tượng khác từ năm 2018. Mức đóng tối thiểu bằng chuẩn nghèo khu vực nông thôn, tối đa 20 lần lương cơ sở. Mức hỗ trợ này chưa đủ hấp dẫn để thúc đẩy tăng trưởng đột phá số người tham gia.

  4. Chế độ hưởng và quyền lợi: BHXH tự nguyện chỉ có hai chế độ dài hạn là hưu trí và tử tuất, không có các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản. Điều này làm giảm sức hấp dẫn đối với người lao động tự do, thu nhập thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù có sự tăng trưởng tích cực về số lượng người tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã An Khê, tỷ lệ bao phủ vẫn còn rất thấp so với tiềm năng. Nguyên nhân chủ yếu là do đặc thù kinh tế xã hội của địa phương với đa số lao động làm nông nghiệp, thu nhập không ổn định, nhận thức về BHXH tự nguyện còn hạn chế và chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh để thu hút người dân.

So sánh với các địa phương khác như Hải Dương và Bắc Ninh, nơi có tỷ lệ phát triển BHXH tự nguyện cao hơn nhờ vào việc mở rộng đại lý thu, tăng cường tuyên truyền “bám làng, bám dân” và đa dạng hóa hình thức truyền thông, thị xã An Khê cần học hỏi kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả công tác phát triển đối tượng tham gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020, bảng phân tích cơ cấu lao động theo nhóm tuổi và biểu đồ tỷ lệ người dân mong muốn tham gia BHXH tự nguyện sau khi được tuyên truyền.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, tuyên truyền: Đẩy mạnh truyền thông đa dạng, sâu sát đến từng hộ gia đình, đặc biệt tại các vùng nông thôn, sử dụng phương pháp “đi từng ngõ, gõ từng nhà” nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết về quyền lợi BHXH tự nguyện. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân biết và mong muốn tham gia lên trên 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng đại lý thu: Phát triển mạng lưới đại lý thu tại các xã, phường, tăng cường đào tạo kỹ năng tư vấn, vận động cho nhân viên đại lý thu, đảm bảo mỗi đại lý thu vận động được ít nhất 1 người tham gia mới mỗi tháng. Thời gian thực hiện trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã và các đại lý thu.

  3. Điều chỉnh chính sách hỗ trợ và mức đóng: Đề xuất tăng mức hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện cho các nhóm đối tượng thu nhập thấp, giảm thời gian đóng để hưởng lương hưu, bổ sung thêm các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản nhằm tăng sức hấp dẫn. Thời gian đề xuất và trình cấp có thẩm quyền trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Sở Lao động Thương binh và Xã hội.

  4. Nâng cao chất lượng dịch vụ và cải cách thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian giải quyết chế độ, đơn giản hóa thủ tục tham gia và hưởng chế độ BHXH tự nguyện, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ người tham gia. Mục tiêu giảm thời gian giải quyết hồ sơ xuống dưới 15 ngày trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã, BHXH tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH và các cơ quan chính sách xã hội: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp phát triển BHXH tự nguyện tại địa phương, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế và An sinh xã hội: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH tự nguyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đại lý thu BHXH: Hỗ trợ nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện, phát triển mạng lưới đại lý thu.

  4. Người lao động tự do, nông dân và các nhóm đối tượng tiềm năng tham gia BHXH tự nguyện: Hiểu rõ quyền lợi, chính sách và các chế độ BHXH tự nguyện, từ đó chủ động tham gia bảo vệ quyền lợi bản thân.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, người dân tự nguyện tham gia và lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập. Đối tượng tham gia là công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, bao gồm lao động tự do, nông dân, người giúp việc gia đình.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được quy định như thế nào?
    Mức đóng hàng tháng là 22% mức thu nhập do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn và cao nhất không quá 20 lần mức lương cơ sở. Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí đóng cho các nhóm đối tượng như hộ nghèo và cận nghèo.

  3. Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng những chế độ gì?
    Chế độ chính gồm hưu trí và tử tuất. Người tham gia đủ điều kiện sẽ nhận lương hưu hàng tháng hoặc trợ cấp một lần nếu không đủ điều kiện hưởng lương hưu. Ngoài ra, người hưởng lương hưu cũng được hưởng bảo hiểm y tế.

  4. Tại sao tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện ở An Khê còn thấp?
    Nguyên nhân gồm thu nhập không ổn định, nhận thức về BHXH tự nguyện còn hạn chế, chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn, thủ tục hành chính phức tạp và thiếu mạng lưới đại lý thu hiệu quả.

  5. Làm thế nào để tăng tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện?
    Cần tăng cường truyền thông, mở rộng đại lý thu, cải cách thủ tục hành chính, điều chỉnh chính sách hỗ trợ và bổ sung các chế độ bảo hiểm ngắn hạn để tăng sức hấp dẫn, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ và tư vấn cho người dân.

Kết luận

  • BHXH tự nguyện tại thị xã An Khê có sự tăng trưởng tích cực về số lượng người tham gia giai đoạn 2018-2020, nhưng tỷ lệ bao phủ còn thấp, chỉ đạt khoảng 1,73% lực lượng lao động.
  • Đặc thù kinh tế xã hội với đa số lao động phi chính thức, thu nhập không ổn định và nhận thức hạn chế là những thách thức lớn trong phát triển BHXH tự nguyện.
  • Chính sách hỗ trợ hiện tại chưa đủ hấp dẫn, chế độ hưởng còn hạn chế, cần điều chỉnh để phù hợp hơn với nhu cầu người dân.
  • Các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường truyền thông, mở rộng đại lý thu, cải cách thủ tục và nâng cao chất lượng dịch vụ được đề xuất nhằm phát triển bền vững BHXH tự nguyện giai đoạn 2020-2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý, tổ chức chính trị - xã hội và người dân trong việc phát triển BHXH tự nguyện, góp phần thực hiện mục tiêu an sinh xã hội toàn diện tại địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá hiệu quả định kỳ, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện.

Call to action: Các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ, tăng cường truyền thông và cải tiến chính sách để nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững tại thị xã An Khê và các địa phương tương tự.