Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần tạo nền tảng bền vững cho phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2008 nhằm mở rộng diện bao phủ cho người lao động khu vực phi chính thức. Tuy nhiên, đến năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn mới đạt khoảng 1.850 người, chiếm khoảng 0,48% lực lượng lao động trong độ tuổi, thấp hơn nhiều so với mục tiêu đề ra trong Nghị quyết số 28-NQ/TW của Bộ Chính trị. Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng phát triển đối tượng BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển chính sách này tại huyện Phong Điền.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu gồm hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về BHXH tự nguyện, đánh giá thực trạng công tác phát triển đối tượng tham gia, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm tăng tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Phong Điền trong giai đoạn 2019-2021, dựa trên số liệu thu thập từ Bảo hiểm xã hội huyện, các phòng ban liên quan và khảo sát trực tiếp người dân. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện, nâng cao nhận thức và mở rộng đối tượng tham gia, từ đó đảm bảo an sinh xã hội bền vững và giảm gánh nặng ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt tập trung vào BHXH tự nguyện với các khái niệm chính gồm:

  • Bảo hiểm xã hội (BHXH): Là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, dựa trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH.

  • BHXH tự nguyện: Là loại hình BHXH mà người lao động có quyền tự quyết định tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập, được Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng để hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.

  • Nguyên tắc BHXH tự nguyện: Bao gồm nguyên tắc chia sẻ rủi ro, mức hưởng dựa trên mức đóng và thời gian đóng, quản lý quỹ tập trung, minh bạch và bảo đảm quyền lợi người tham gia.

  • Vai trò BHXH tự nguyện: Tạo sự an tâm cho người lao động, tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước và người dân, thực hiện công bằng xã hội và hỗ trợ người lao động khu vực phi chính thức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm báo cáo tổng kết công tác phát triển BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020 của Bảo hiểm xã hội huyện Phong Điền và tỉnh Thừa Thiên Huế, số liệu điều tra lao động việc làm của các phòng ban liên quan, các văn bản pháp luật như Luật BHXH 2014, Nghị định 134/2015/NĐ-CP, và các tài liệu chuyên ngành.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp với 50 cán bộ, nhân viên đại lý thu BHXH tự nguyện, 85 người tham gia BHXH tự nguyện và 100 người chưa tham gia nhưng có khả năng tham gia, được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên thuận tiện không lặp.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thành bảng biểu và biểu đồ, so sánh các chỉ tiêu qua các năm để đánh giá sự biến động, đồng thời áp dụng phân tích kinh tế và phương pháp chuyên gia để giải thích kết quả.

  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm IBM SPSS 20 và Microsoft Excel 2010 để xử lý, phân tích và trình bày dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2018-2020, với khảo sát thực địa và thu thập số liệu sơ cấp trong năm 2020-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH tự nguyện: Từ năm 2018 đến 2020, số người tham gia tăng từ 357 lên 1.850 người, tương đương mức tăng 418%. Số thu BHXH tự nguyện năm 2020 đạt 130,59 tỷ đồng, tăng 5,75% so với năm trước và vượt 9,14% kế hoạch giao.

  2. Cơ cấu đối tượng tham gia: Phần lớn người tham gia là lao động khu vực nông thôn, nữ giới chiếm tỷ lệ cao hơn nam giới. Tỷ lệ người tham gia khu vực thành thị và nam giới còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng.

  3. Công tác tuyên truyền và hệ thống đại lý thu: Năm 2019, huyện tổ chức 25 hội nghị tuyên truyền với mỗi hội nghị thu hút khoảng 100 người, góp phần nâng số người tham gia lên 910 người. Hệ thống đại lý thu được mở rộng đến cấp xã, tuy nhiên vẫn còn khó khăn ở các xã vùng sâu, vùng xa do thiếu đội ngũ nhân viên đại lý.

  4. Những hạn chế và nguyên nhân: Người dân còn thiếu thói quen tự phòng ngừa rủi ro, nhận thức về BHXH tự nguyện chưa đầy đủ. Mức đóng tối thiểu 22% thu nhập được đánh giá là cao so với thu nhập của lao động tự do. Ngoài ra, dịch Covid-19 và thiên tai ảnh hưởng đến thu nhập và khả năng đóng góp của người dân.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy BHXH tự nguyện tại huyện Phong Điền đã có sự phát triển tích cực nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Việc tăng số lượng người tham gia giai đoạn 2018-2020 phản ánh hiệu quả của các hoạt động tuyên truyền và mở rộng đại lý thu. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ vẫn thấp so với mục tiêu 2,5% lực lượng lao động khu vực phi chính thức đến năm 2025 theo Nghị quyết số 28-NQ/TW.

So sánh với các địa phương khác như huyện Quảng Điền (tỷ lệ tăng 207,53%) và tỉnh Nghệ An (tỷ lệ bao phủ khoảng 32% trong tổng số người tham gia BHXH tự nguyện toàn tỉnh), Phong Điền cần tập trung cải thiện nhận thức và mở rộng đối tượng tham gia, đặc biệt là khu vực thành thị và nam giới. Các biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng số người tham gia và số thu BHXH tự nguyện qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng phát triển.

Nguyên nhân hạn chế chủ yếu liên quan đến thu nhập thấp, nhận thức chưa đầy đủ và khó khăn trong công tác vận động tại các vùng sâu, vùng xa. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong ngành về ảnh hưởng của yếu tố kinh tế xã hội và truyền thông đến việc tham gia BHXH tự nguyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông như hội nghị, mạng xã hội, video ngắn để nâng cao nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH tự nguyện. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận thức đúng về BHXH tự nguyện lên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội huyện phối hợp với các cơ quan truyền thông và chính quyền địa phương.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng hệ thống đại lý thu: Đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho cán bộ đại lý thu, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa để đảm bảo phủ kín và thuận tiện cho người dân tham gia. Mục tiêu tăng số đại lý thu lên 120% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội huyện và UBND các xã.

  3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính: Đề xuất điều chỉnh mức hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện, mở rộng đối tượng được hỗ trợ nhằm giảm gánh nặng tài chính cho người lao động có thu nhập thấp. Mục tiêu tăng số người được hỗ trợ lên 50% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội tỉnh phối hợp với các cơ quan chức năng.

  4. Đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai giao dịch điện tử, đơn giản hóa thủ tục đăng ký và đóng BHXH tự nguyện để tạo thuận lợi tối đa cho người tham gia. Mục tiêu 100% thủ tục được thực hiện trực tuyến trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội huyện và tỉnh.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát: Thường xuyên kiểm tra, giám sát hoạt động thu, chi BHXH tự nguyện, xử lý kịp thời các sai phạm để đảm bảo quyền lợi người tham gia và uy tín của chính sách. Chủ thể thực hiện: Bảo hiểm xã hội tỉnh và huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Bảo hiểm xã hội: Nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng giúp cải thiện công tác vận động, thu hút người tham gia BHXH tự nguyện.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Thông tin chi tiết về các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển BHXH tự nguyện hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp, hiệu quả.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và học thuật trong lĩnh vực kinh tế và an sinh xã hội: Cung cấp tài liệu tham khảo về mô hình phát triển BHXH tự nguyện tại địa phương, góp phần mở rộng nghiên cứu so sánh.

  4. Người lao động và cộng đồng dân cư: Giúp nâng cao nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm khi tham gia BHXH tự nguyện, từ đó thúc đẩy sự tham gia tích cực hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập. Đối tượng tham gia là công dân từ đủ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, bao gồm lao động tự do, nông dân, người làm việc không hưởng lương.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính như thế nào?
    Mức đóng hàng tháng bằng 22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở. Người tham gia có thể chọn đóng theo nhiều phương thức như hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng hoặc một lần cho nhiều năm.

  3. Quyền lợi khi tham gia BHXH tự nguyện gồm những gì?
    Người tham gia được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất theo quy định, được cấp sổ BHXH, thẻ BHYT miễn phí khi hưởng lương hưu, đồng thời được Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng.

  4. Tại sao tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện ở Phong Điền còn thấp?
    Nguyên nhân chính là thu nhập thấp, nhận thức hạn chế về BHXH tự nguyện, khó khăn trong công tác tuyên truyền và vận động, cùng với ảnh hưởng của dịch bệnh và thiên tai làm giảm khả năng đóng góp của người dân.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để tăng số người tham gia BHXH tự nguyện?
    Tăng cường truyền thông đa dạng, mở rộng hệ thống đại lý thu, hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính, cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin là những giải pháp thiết thực đã được đề xuất và chứng minh hiệu quả qua thực tiễn.

Kết luận

  • BHXH tự nguyện tại huyện Phong Điền đã có sự phát triển tích cực với số người tham gia tăng gấp hơn 5 lần trong giai đoạn 2018-2020.
  • Cơ cấu người tham gia chủ yếu là lao động nông thôn và nữ giới, còn hạn chế ở khu vực thành thị và nam giới.
  • Công tác tuyên truyền và hệ thống đại lý thu đóng vai trò then chốt trong việc mở rộng đối tượng tham gia.
  • Các khó khăn chính gồm thu nhập thấp, nhận thức hạn chế và ảnh hưởng của dịch bệnh, thiên tai.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về truyền thông, chính sách hỗ trợ, cải cách hành chính và kiểm tra giám sát nhằm nâng cao hiệu quả phát triển BHXH tự nguyện.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi sát sao tiến độ và hiệu quả thực hiện trong vòng 3-5 năm tới để đạt mục tiêu bao phủ BHXH tự nguyện theo kế hoạch quốc gia. Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan được khuyến khích phối hợp chặt chẽ nhằm tạo sự đồng thuận và phát triển bền vững chính sách an sinh xã hội này.