Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định cuộc sống người lao động khi gặp rủi ro về sức khỏe, thất nghiệp hoặc hết tuổi lao động. Tại Việt Nam, Luật BHXH được Quốc hội thông qua năm 2006 và có hiệu lực từ năm 2007, trong đó BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2008 nhằm mở rộng đối tượng tham gia, đặc biệt là lao động khu vực phi chính thức. Theo Nghị quyết số 28-NQ/TW năm 2018, mục tiêu đến năm 2021 là đạt khoảng 35% lực lượng lao động tham gia BHXH, trong đó lao động nông nghiệp và phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 1%. Tuy nhiên, đến năm 2019, tỷ lệ tham gia BHXH trên địa bàn thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế chỉ đạt 13,33%, trong đó số người tham gia BHXH tự nguyện là 930 người, chiếm 13% tổng số người tham gia BHXH. Lao động nông nghiệp chiếm 29% trong số này, thấp so với tiềm năng phát triển.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn Thị xã Hương Trà trong giai đoạn 2017-2019, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững đến năm 2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và ổn định đời sống người lao động khu vực phi chính thức tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội và phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH và BHXH tự nguyện: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết. BHXH tự nguyện là loại hình do Nhà nước tổ chức, người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập và được hưởng chế độ hưu trí, tử tuất.

  • Nguyên tắc và đặc điểm BHXH tự nguyện: Dựa trên nguyên tắc chia sẻ rủi ro, quỹ BHXH tự nguyện được quản lý tập trung, minh bạch, người tham gia đóng góp tự nguyện với mức đóng do mình lựa chọn trong khung quy định.

  • Lý thuyết phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: Phát triển thể hiện sự gia tăng số lượng người tham gia, mở rộng cơ cấu đối tượng, nâng cao chất lượng dịch vụ và cải thiện chính sách để đảm bảo bền vững.

  • Các chỉ tiêu đánh giá phát triển BHXH tự nguyện: Tỷ lệ tham gia, tốc độ tăng số người tham gia, tốc độ tăng thu, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu, cùng các chỉ tiêu về chất lượng dịch vụ và nhận thức người dân.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo tổng kết của BHXH tỉnh và thị xã Hương Trà, số liệu điều tra lao động-việc làm của Phòng LĐTB&XH và Phòng Thống kê thị xã, các văn bản pháp luật liên quan như Luật BHXH 2014, Nghị định, Thông tư hướng dẫn, cùng các tài liệu học thuật và báo chí chuyên ngành.
    • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát ý kiến người dân trong độ tuổi tham gia BHXH tự nguyện, cán bộ BHXH và đại lý thu trên địa bàn thị xã.

  • Phương pháp chọn mẫu:

    • Sử dụng phương pháp chọn mẫu phân tầng cân xứng với cỡ mẫu 90 người tham gia BHXH tự nguyện và 100 người chưa tham gia, được xác định theo công thức Slovin với sai số 10%.
    • Khảo sát trực tiếp qua phỏng vấn tại 16 xã, phường trên địa bàn.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thành bảng biểu, biểu đồ theo tiêu chí nghiên cứu.
    • So sánh kết quả giữa các năm 2017-2019 để đánh giá sự biến động và hiệu quả phát triển.
    • Phân tích định tính qua thảo luận nhóm với cán bộ BHXH và đại lý thu để làm rõ thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập dữ liệu sơ cấp trong 10 ngày (05/3/2020 - 14/3/2020).
    • Phân tích và tổng hợp dữ liệu trong suốt quá trình làm luận văn từ 2018 đến 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH tự nguyện:

    • Năm 2017, số người tham gia BHXH tự nguyện là 125 người, tăng lên 463 người năm 2018 và đạt 930 người năm 2019.
    • Tỷ lệ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2017-2019 đạt 185,63%, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng của BHXH bắt buộc (5,09%).
    • Tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện so với lực lượng lao động trên địa bàn tăng từ 0,26% năm 2017 lên 2% năm 2019.

  2. Cơ cấu đối tượng tham gia:

    • Lao động nông nghiệp chiếm 29% trong số người tham gia BHXH tự nguyện, thấp so với tỷ lệ lao động nông nghiệp trên địa bàn (trên 46%).
    • Phần lớn người tham gia là nam giới và tập trung ở khu vực thành thị.

  3. Chất lượng dịch vụ và công tác tuyên truyền:

    • Công tác tuyên truyền chưa được thực hiện thường xuyên và sâu rộng, dẫn đến nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện còn hạn chế.
    • Hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện đã được phát triển ổn định, góp phần tăng số người tham gia.

  4. Thu nhập và khả năng đóng góp:

    • Mức đóng tối thiểu bằng 22% mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn, tương đương khoảng 154.000 đồng/tháng, là mức đóng còn cao đối với người lao động tự do và khu vực nông thôn.
    • Nhà nước hỗ trợ tiền đóng cho các nhóm đối tượng thuộc hộ nghèo (30%), hộ cận nghèo (25%) và các đối tượng khác (10%).

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng nhanh về số lượng người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Hương Trà phản ánh hiệu quả bước đầu của các chính sách và công tác vận động. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ vẫn còn thấp so với mục tiêu Nghị quyết 28-NQ/TW đề ra, đặc biệt là trong nhóm lao động nông nghiệp và khu vực phi chính thức. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện còn hạn chế, mức đóng còn cao so với thu nhập thực tế, và công tác tuyên truyền chưa đủ sâu rộng.

So sánh với các địa phương khác như huyện Phong Điền (tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện đạt 8,07% lực lượng lao động) hay tỉnh Nghệ An (tỷ lệ tham gia đạt khoảng 30% tổng số người tham gia BHXH tự nguyện), thị xã Hương Trà còn nhiều tiềm năng để phát triển. Việc phát triển hệ thống đại lý thu và cải cách thủ tục hành chính đã tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận dịch vụ, tuy nhiên cần tiếp tục nâng cao chất lượng dịch vụ và mở rộng đối tượng tham gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2017-2019, bảng phân tích cơ cấu đối tượng theo ngành nghề và khu vực, cùng bảng đánh giá mức độ hài lòng về công tác tuyên truyền và dịch vụ BHXH tự nguyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Triển khai, mở rộng, nâng cao.
    • Mục tiêu: Nâng cao nhận thức và hiểu biết của người dân về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH tự nguyện.
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ năm 2021 đến 2023.
    • Chủ thể: BHXH thị xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, UBND các xã, phường.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Phát triển, đào tạo, giám sát.
    • Mục tiêu: Đảm bảo đại lý thu phủ kín địa bàn, nâng cao năng lực cán bộ đại lý thu, tạo thuận lợi cho người dân tham gia.
    • Timeline: Đào tạo định kỳ hàng năm, mở rộng đại lý đến năm 2023.
    • Chủ thể: BHXH thị xã, Bưu điện, các tổ chức xã hội.

  3. Điều chỉnh chính sách hỗ trợ mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập người lao động

    • Động từ hành động: Rà soát, đề xuất, áp dụng.
    • Mục tiêu: Giảm gánh nặng tài chính cho người lao động tự do và khu vực nông thôn, tăng khả năng tham gia BHXH tự nguyện.
    • Timeline: Nghiên cứu và đề xuất trong năm 2021, áp dụng từ năm 2022.
    • Chủ thể: BHXH tỉnh, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, UBND thị xã.

  4. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Đơn giản hóa, số hóa, nâng cao.
    • Mục tiêu: Rút ngắn thời gian, giảm chi phí cho người tham gia, nâng cao hiệu quả quản lý.
    • Timeline: Triển khai từ năm 2021 đến 2023.
    • Chủ thể: BHXH thị xã, BHXH tỉnh.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành để tạo việc làm và ổn định thu nhập cho người lao động

    • Động từ hành động: Phối hợp, hỗ trợ, thúc đẩy.
    • Mục tiêu: Tạo điều kiện để người lao động có thu nhập ổn định, từ đó tăng khả năng tham gia BHXH tự nguyện.
    • Timeline: Liên tục trong giai đoạn 2021-2023.
    • Chủ thể: UBND thị xã, các sở ngành liên quan, tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Bảo hiểm xã hội các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển BHXH tự nguyện để nâng cao hiệu quả công tác vận động và quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Lãnh đạo và chuyên viên các cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của BHXH tự nguyện trong chính sách an sinh xã hội, từ đó phối hợp hiệu quả trong công tác tuyên truyền và hỗ trợ người dân.
    • Use case: Phối hợp triển khai các chương trình phát triển BHXH tự nguyện gắn với phát triển kinh tế xã hội địa phương.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Lợi ích: Nắm bắt các khó khăn, thuận lợi và nhu cầu đào tạo để nâng cao năng lực vận động, tư vấn cho người dân tham gia BHXH tự nguyện.
    • Use case: Tổ chức các khóa đào tạo, chiến dịch tuyên truyền hiệu quả, mở rộng mạng lưới đại lý thu.

  4. Người lao động, đặc biệt là lao động tự do, nông dân và khu vực phi chính thức

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách hỗ trợ khi tham gia BHXH tự nguyện, từ đó chủ động tham gia để đảm bảo an sinh lâu dài.
    • Use case: Lựa chọn phương thức đóng phù hợp, tham gia BHXH tự nguyện để hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, cho phép người lao động tự do, nông dân và các đối tượng không thuộc BHXH bắt buộc tự nguyện tham gia. Người tham gia được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được quy định như thế nào?
    Mức đóng hàng tháng bằng 22% mức thu nhập do người tham gia lựa chọn, thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở. Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng cho các nhóm đối tượng thuộc hộ nghèo và cận nghèo.

  3. Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng những chế độ gì?
    Người tham gia được hưởng hai chế độ chính là hưu trí và tử tuất. Điều kiện hưởng lương hưu là đủ tuổi (nam 60 tuổi, nữ 55 tuổi) và có ít nhất 20 năm đóng BHXH.

  4. Làm thế nào để đăng ký tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã Hương Trà?
    Người dân có thể đăng ký tại cơ quan BHXH thị xã hoặc qua các đại lý thu BHXH tự nguyện trên địa bàn. Việc đăng ký được thực hiện đơn giản, thuận tiện với nhiều phương thức đóng linh hoạt.

  5. Những khó khăn chính trong phát triển BHXH tự nguyện tại thị xã Hương Trà là gì?
    Chủ yếu là nhận thức của người dân còn hạn chế, mức đóng còn cao so với thu nhập, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, đặc biệt ở khu vực nông thôn.

Kết luận

  • Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã Hương Trà tăng nhanh giai đoạn 2017-2019, đạt 930 người, nhưng vẫn thấp so với tiềm năng và mục tiêu đề ra.
  • Công tác tuyên truyền và phát triển đại lý thu đã góp phần nâng cao nhận thức và tạo thuận lợi cho người dân tham gia.
  • Mức đóng BHXH tự nguyện hiện nay còn cao so với thu nhập của nhiều lao động tự do và nông dân, ảnh hưởng đến khả năng tham gia.
  • Cần tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả phát triển BHXH tự nguyện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển bền vững đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn đến năm 2023.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, tổ chức chính trị - xã hội và người dân cần phối hợp chặt chẽ để mở rộng và nâng cao chất lượng BHXH tự nguyện, góp phần đảm bảo an sinh xã hội bền vững tại thị xã Hương Trà.