Tổng quan nghiên cứu

Việc lựa chọn trường đại học của học sinh lớp 12 là một vấn đề quan trọng không chỉ đối với bản thân các em mà còn với gia đình, nhà trường và xã hội. Theo số liệu thống kê năm 2016, Việt Nam có hơn 2,4 triệu học sinh phổ thông và 2,3 triệu sinh viên, trong đó tỷ lệ tốt nghiệp THPT luôn duy trì trên 97%. Tỉnh Kiên Giang với đặc thù địa lý gồm nhiều huyện vùng sâu, vùng xa và hải đảo, có 54 trường đại học, tạo điều kiện đa dạng cho học sinh lựa chọn. Tuy nhiên, ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh còn chưa cao, nhiều em lo ngại về thất nghiệp hoặc chọn ngành không phù hợp sở thích.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 tại Kiên Giang, từ đó đề xuất các giải pháp tư vấn tuyển sinh hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2017, tập trung khảo sát 250 học sinh lớp 12 tại 4 trường THPT đại diện cho 3 cụm địa lý của tỉnh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc giúp học sinh, gia đình và các cơ quan giáo dục có cơ sở khoa học để định hướng chọn trường phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên thuyết lựa chọn duy lý (Rational Choice Theory) của Homans (1961), theo đó cá nhân hành động có chủ đích nhằm tối đa hóa lợi ích với chi phí tối thiểu. Công thức mô tả là $C = P \times V = \max$, trong đó $P$ là xác suất thành công và $V$ là giá trị phần thưởng. Ngoài ra, các khái niệm chính bao gồm:

  • Năng lực và tài chính: Khả năng học tập và điều kiện kinh tế gia đình ảnh hưởng đến quyết định chọn trường.
  • Tư vấn tuyển sinh: Thông tin và hoạt động truyền thông của trường đại học tác động đến nhận thức và lựa chọn của học sinh.
  • Định hướng nghề nghiệp: Ảnh hưởng từ gia đình, thầy cô, bạn bè và chuyên gia tư vấn.
  • Cơ hội trúng tuyển: Tỷ lệ chọi, điểm chuẩn và phương thức xét tuyển của trường.
  • Cơ hội tương lai: Triển vọng việc làm, thu nhập và kỹ năng được trang bị sau khi tốt nghiệp.

Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm 5 nhân tố độc lập tác động đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 tại Kiên Giang.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành qua hai giai đoạn: định tính và định lượng. Giai đoạn định tính sử dụng thảo luận nhóm để xác định các nhân tố ảnh hưởng và điều chỉnh bảng câu hỏi. Giai đoạn định lượng khảo sát 250 học sinh lớp 12 tại 4 trường THPT đại diện cho 3 cụm địa lý của tỉnh Kiên Giang, sử dụng thang đo Likert 5 điểm với 21 biến quan sát.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0, bao gồm:

  • Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (tất cả các thang đo đều đạt trên 0,7).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến và xác định cấu trúc nhân tố.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến ý định chọn trường đại học.
  • Kiểm định các giả định hồi quy như đa cộng tuyến, phân phối chuẩn của phần dư, và tính độc lập của sai số.

Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp là tháng 10 năm 2017, dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các nghiên cứu trong giai đoạn 2006-2014.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của cơ hội trúng tuyển: Đây là nhân tố có tác động mạnh nhất đến ý định chọn trường đại học với hệ số hồi quy cao nhất trong mô hình. Học sinh có xu hướng chọn trường có tỷ lệ chọi phù hợp, điểm chuẩn vừa sức và nhiều lựa chọn ngành học xét tuyển.

  2. Năng lực và tài chính: Yếu tố này cũng có ảnh hưởng tích cực rõ rệt. Học phí phù hợp, vị trí trường thuận lợi và ngành học phù hợp sở thích làm tăng ý định chọn trường. Khoảng 41,2% học sinh có học lực khá, 45,6% trung bình, điều này ảnh hưởng đến khả năng lựa chọn trường phù hợp.

  3. Tư vấn tuyển sinh: Các hoạt động truyền thông, tư vấn tại trường THPT và thông tin qua website giúp học sinh tiếp cận thông tin chính xác, từ đó nâng cao ý định chọn trường đại học.

  4. Cơ hội tương lai: Triển vọng việc làm, thu nhập cao và kỹ năng đáp ứng nhu cầu xã hội cũng là động lực quan trọng thúc đẩy học sinh quyết định chọn trường đại học.

Theo khảo sát, 51,2% học sinh nữ có xu hướng chọn ngành khoa học xã hội, trong khi 48,8% học sinh nam thiên về khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Đa số học sinh (43,2%) ưu tiên ngành kinh tế, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế địa phương và quốc gia.

Thảo luận kết quả

Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, như nghiên cứu của Chapman (1981) và Đỗ Thị Ngọc Thu (2014), khi cơ hội trúng tuyển và năng lực tài chính được xác định là các nhân tố quan trọng. Sự khác biệt về giới tính và lĩnh vực yêu thích cũng phản ánh xu hướng lựa chọn ngành nghề đa dạng và phù hợp với năng lực cá nhân.

Việc gia đình và nhà trường đóng vai trò tư vấn hướng nghiệp góp phần làm rõ hơn các lựa chọn của học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều học sinh chưa có ý định chọn trường đại học do lo ngại thất nghiệp hoặc chọn ngành không đúng sở thích, cho thấy cần tăng cường công tác tư vấn và truyền thông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh theo giới tính, lĩnh vực yêu thích và biểu đồ đường thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến ý định chọn trường đại học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tư vấn tuyển sinh tại trường THPT: Triển khai các chương trình tư vấn hướng nghiệp chuyên sâu, cung cấp thông tin chi tiết về ngành nghề, trường học và cơ hội việc làm nhằm nâng cao nhận thức và ý định chọn trường đại học. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT.

  2. Hỗ trợ tài chính và học phí phù hợp: Các trường đại học cần xây dựng chính sách học phí linh hoạt, học bổng và hỗ trợ tài chính nhằm giảm bớt gánh nặng cho học sinh có năng lực nhưng điều kiện kinh tế hạn chế. Thời gian: trong 2 năm tới. Chủ thể: Các trường đại học và cơ quan quản lý giáo dục.

  3. Nâng cao truyền thông và tiếp thị tuyển sinh: Tăng cường hoạt động truyền thông đa kênh, đặc biệt là qua internet và mạng xã hội, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận thông tin tuyển sinh chính xác và kịp thời. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Các trường đại học và các tổ chức giáo dục.

  4. Phát triển kỹ năng và định hướng nghề nghiệp cho học sinh: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng mềm, kỹ năng nghề nghiệp và các buổi trải nghiệm thực tế nhằm giúp học sinh hiểu rõ hơn về ngành nghề và cơ hội tương lai. Thời gian: triển khai trong năm học tiếp theo. Chủ thể: Nhà trường, các tổ chức xã hội và doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Học sinh lớp 12 và phụ huynh: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn trường đại học, từ đó có quyết định phù hợp với năng lực và điều kiện gia đình.

  2. Nhà quản lý giáo dục và Sở Giáo dục và Đào tạo: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách tư vấn tuyển sinh và phân luồng học sinh hiệu quả.

  3. Các trường đại học và cao đẳng: Hỗ trợ trong việc thiết kế chiến lược tuyển sinh, truyền thông và phát triển chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu học sinh.

  4. Các chuyên gia tư vấn hướng nghiệp và nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo để phát triển các mô hình tư vấn và nghiên cứu sâu hơn về hành vi lựa chọn ngành nghề và trường học của học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12?
    Cơ hội trúng tuyển và năng lực tài chính là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo kết quả phân tích hồi quy với hệ số tác động cao nhất.

  2. Giới tính có ảnh hưởng đến lựa chọn ngành nghề và trường đại học không?
    Có, học sinh nữ thường ưu tiên ngành khoa học xã hội, trong khi nam giới thiên về khoa học tự nhiên và kỹ thuật, ảnh hưởng đến lựa chọn trường phù hợp.

  3. Tư vấn tuyển sinh có vai trò như thế nào trong quyết định chọn trường?
    Tư vấn tuyển sinh giúp học sinh tiếp cận thông tin chính xác, rõ ràng về trường và ngành học, từ đó nâng cao ý định chọn trường đại học.

  4. Làm thế nào để giảm bớt lo ngại về thất nghiệp khi chọn trường đại học?
    Cần tăng cường truyền thông về cơ hội việc làm, kỹ năng thực tế và hỗ trợ học sinh trong việc lựa chọn ngành nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng, trong đó phân tích hồi quy tuyến tính bội được áp dụng để xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 4 nhân tố chính ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 tại Kiên Giang: năng lực và tài chính, tư vấn tuyển sinh, cơ hội trúng tuyển và cơ hội tương lai.
  • Cơ hội trúng tuyển là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, chi phối quyết định của học sinh.
  • Học sinh có xu hướng chọn ngành kinh tế nhiều nhất, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế địa phương.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp tư vấn tuyển sinh và hỗ trợ học sinh lựa chọn trường đại học phù hợp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp tư vấn, hỗ trợ tài chính và nâng cao truyền thông tuyển sinh nhằm nâng cao hiệu quả lựa chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang.

Hãy áp dụng những kiến thức và giải pháp từ nghiên cứu này để hỗ trợ học sinh có quyết định chọn trường đại học sáng suốt, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cho địa phương và đất nước.