I. Tổng Quan Nhân Sinh Quan Phật Giáo Thời Trần Nghiên Cứu
Xây dựng nhân sinh quan cho con người Việt Nam là một vấn đề quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Nó góp phần đào tạo nên những con người Việt Nam phát triển toàn diện, là nhân tố quyết định trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Đảng Cộng sản Việt Nam luôn quan tâm đến giáo dục, bồi dưỡng nhân sinh quan cho mỗi con người Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xem trọng việc giáo dục cán bộ đảng viên, đặt nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện lên thành nhiệm vụ hàng đầu trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. "Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa" (Hồ Chí Minh, 2011). Tuy nhiên, trước sự tác động bởi mặt trái của nền kinh tế thị trường, quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và sự giao lưu văn hóa, đã ảnh hưởng đến con người và xã hội Việt Nam. Bên cạnh những con người Việt Nam chân chính, có lý tưởng và mục đích sống cao đẹp, vẫn còn những người có quan niệm sống không đúng đắn, lý tưởng sống lệch lạc, suy thoái về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống.
1.1. Bối Cảnh Lịch Sử và Xã Hội Hình Thành Triết Lý Nhân Sinh
Thời Trần là một trong những thời kỳ phát triển rực rỡ của lịch sử dân tộc Việt Nam. Đáp ứng yêu cầu lịch sử, thời Trần đã xây dựng nên một nhà nước Đại Việt độc lập, thống nhất, vững mạnh, cả về chính trị, kinh tế, quân sự; phát triển một nền văn hóa Đại Việt độc lập, tự chủ, tách dần văn hóa ngoại lai, trên cơ sở kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hóa của bên ngoài; đoàn kết và phát huy sức mạnh toàn dân tộc, nhằm tập trung mọi sức lực, trí tuệ của quân dân Đại Việt, ba lần đánh thắng quân Nguyên - Mông, một thế lực hùng mạnh nhất lúc bấy giờ. Từ những đặc điểm và yêu cầu của thực tiễn lịch sử - xã hội Việt Nam thế kỷ XIII - XIV, trên lĩnh vực đời sống tinh thần xã hội đã hình thành phát triển những nhà tư tưởng, những thiền phái triết học khá phong phú, nổi bật là tư tưởng triết học Phật giáo với nhân sinh quan hết sức đặc sắc, đã trở thành nền tảng tinh thần đạo đức xã hội, thu phục nhân tâm, cố kết lòng dân, “trùng hưng sự nghiệp” của dân tộc.
1.2. Giá Trị Truyền Thống Văn Hóa và Tiếp Thu Triết Học Phật Giáo
Nhân sinh quan Phật giáo thời Trần là sự kế thừa, phát huy giá trị truyền thống văn hóa dân tộc, tiếp thu có chọn lọc những quan điểm nhân sinh của Nho giáo, Lão giáo, lấy những giá trị cốt lõi trong triết lý nhân sinh của Phật giáo làm nòng cốt; nó không chỉ đề cao lẽ sống và các giá trị tốt đẹp con người, qua các chuẩn mực đạo đức con người, quan tâm đến đời sống con người, mà còn gắn chặt với yêu cầu phục vụ nhân dân và dân tộc thời kỳ này. Cho nên nó mang ý nghĩa lịch sử - xã hội sâu xa và rộng lớn hơn; nó gắn với vận mệnh và sự tồn vong của dân tộc, hưng suy của quốc gia và là sứ mệnh cao cả của mỗi người dân Đại Việt thời kỳ đó.
II. Phân Tích Vấn Đề Suy Thoái Đạo Đức và Nhân Sinh Quan
Đứng trước yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn xây dựng phát triển và bảo vệ đất nước, nhất là yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, hội nhập quốc tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong tình hình thế giới và khu vực diễn biến phức tạp, khó lường hiện nay, thì nhiệm vụ giáo dục, xây dựng một nhân sinh quan đúng đắn, nhằm đào tạo lớp người Việt Nam mới phát triển toàn diện vừa “hồng” vừa “chuyên”; xây dựng thành công một nước Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, là một nhiệm vụ được Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm. Để đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ trên, một mặt, chúng ta phải tiếp thu có chọn lọc những tư tưởng tốt đẹp, cao nhất của thời đại con người; mặt khác, chúng ta phải biết tiếp thu, kế thừa những giá trị văn hóa từ nguồn nội sinh của đất nước, trong đó có nhân sinh quan, biến nó thành sức mạnh to lớn của cả dân tộc Việt Nam, hoàn thành mục tiêu phát triển con người Việt Nam có năng lực trình độ, đạo đức. và xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, bình đẳng, giàu có, tốt đẹp.
2.1. Ảnh Hưởng Kinh Tế Thị Trường và Toàn Cầu Hóa đến Xã Hội
Trước sự tác động bởi mặt trái của nền kinh tế thị trường cùng với sự ảnh hưởng nhiều mặt của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và sự giao lưu, tiếp biến giữa các nền văn hóa trên thế giới, đã ảnh hưởng, tác động khá sâu rộng đến con người và xã hội Việt Nam. Bên cạnh những con người Việt Nam chân chính, có lý tưởng và mục đích sống cao đẹp, có tình yêu quê hương đất nước, có tinh thần dân tộc cao cả, có trách nhiệm đối với nhân dân và đất nước… thì vẫn còn những người có quan niệm sống không đúng đắn, lý tưởng sống lệch lạc, suy thoái về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống.
2.2. Thực Trạng Suy Thoái Tư Tưởng và Đạo Đức trong Xã Hội
Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân, “lợi ích nhóm”, bệnh lãng phí, vô cảm, bệnh thành tích ở một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi. Tất cả những điều đó đang làm xói mòn truyền thống đạo đức tốt đẹp, lối sống lành mạnh của dân tộc ta.
III. Cách Tiếp Cận Kế Thừa Phát Huy Nhân Sinh Quan
Có thể nói, xây dựng nhân sinh quan cao đẹp cho mỗi người Việt Nam, trên cơ sở kế thừa, phát huy di sản quá khứ là yêu cầu cần thiết và là quy luật phát triển tất yếu, nhằm biến sức mạnh truyền thống của dân tộc thành nguồn lực nội sinh mạnh mẽ của con người và đất nước Việt Nam hiện nay. Chính vì thế, tôi đã chọn đề tài: “Nhân sinh quan trong tư tưởng triết học Phật giáo thời Trần, đặc điểm và giá trị lịch sử”, làm luận án tiến sĩ của mình.
3.1. Giá Trị Lịch Sử của Nhân Sinh Quan Phật Giáo Thời Trần
Những giá trị quý báu của nhân sinh quan trong tư tưởng triết học Phật giáo thời Trần vẫn còn có giá trị lịch sử bổ ích đối với chúng ta trong việc xây dựng hoàn thiện nhân sinh quan, góp phần vào sự nghiệp giáo dục và đào tạo nên những con người mới Việt Nam hiện nay.
3.2. Sức Mạnh Truyền Thống và Nguồn Lực Nội Sinh của Dân Tộc
Xây dựng nhân sinh quan cao đẹp cho mỗi người Việt Nam, trên cơ sở kế thừa, phát huy di sản quá khứ là yêu cầu cần thiết và là quy luật phát triển tất yếu, nhằm biến sức mạnh truyền thống của dân tộc thành nguồn lực nội sinh mạnh mẽ của con người và đất nước Việt Nam hiện nay.
IV. Nghiên Cứu Chuyên Sâu Nhân Sinh Quan Phật Giáo Thời Trần
Thời Trần là một trong những thời kỳ phát triển rực rỡ nhất trong các triều đại phong kiến Việt Nam về tất cả các mặt như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, giáo dục, quân sự… trên cơ sở đó, đã hình thành nên các trào lưu và những nhà tư tưởng với các quan điểm khá phong phú, trong đó có vấn đề nhân sinh quan trong tư tưởng triết học Phật giáo. Vì thế, từ trước đến nay đã quan tâm thu hút các nhà khoa học, nghiên cứu với nhiều góc độ khác nhau.
4.1. Điều Kiện và Tiền Đề Hình Thành Triết Lý Nhân Sinh Phật Giáo
Các công trình nghiên cứu có liên quan đến điều kiện, tiền đề hình thành nhân sinh quan trong tư tưởng triết học Phật giáo thời Trần. Những công trình nghiên cứu này cho chúng ta hiểu rõ hơn về tư tưởng thời Trần đã được ra đời trong những điều kiện lịch sử, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,… như thế nào. Tiêu biểu về chủ đề này, trước hết là tác phẩm Đại Việt sử ký toàn thư, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1998.
4.2. Đánh Giá Tác Động và Ảnh Hưởng của Tư Tưởng Phật Giáo
Những tác phẩm đã nêu trên cho chúng ta có một cách nhìn tổng thể và bao quát về lịch sử, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội phong kiến Việt Nam nói chung. Trước nhất là tác phẩm Đại Việt sử ký toàn thư, đó là một nguồn tư liệu rất quý giá về mặt sử học; nó đã thu thập và trình bày một cách hết sức có hệ thống, qua từng giai đoạn, thời kỳ phát triển lịch sử của các triều đại phong kiến Việt Nam.
V. Phương Pháp Giải Quyết Kế Thừa và Phát Triển Triết Học
Trong bối cảnh hiện nay, việc nghiên cứu và kế thừa những giá trị của nhân sinh quan Phật giáo thời Trần có ý nghĩa quan trọng. Cần có sự tiếp thu chọn lọc và sáng tạo để những giá trị này phù hợp với xã hội hiện đại, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực của các nhà nghiên cứu, nhà giáo dục và toàn xã hội.
5.1. Ứng Dụng Triết Học Phật Giáo Vào Giáo Dục và Đời Sống
Những bài học về nhân sinh từ triết học Phật giáo thời Trần có thể áp dụng trong cuộc sống hiện đại. Cần chú trọng giáo dục về đạo đức, lối sống lành mạnh, ý thức trách nhiệm đối với xã hội và cộng đồng. Đồng thời, cần tạo điều kiện để mọi người có thể tiếp cận và thực hành những giá trị tốt đẹp của Phật giáo.
5.2. Kết Hợp Giá Trị Truyền Thống và Hiện Đại trong Nhân Sinh Quan
Cần có sự kết hợp hài hòa giữa những giá trị truyền thống của dân tộc và những giá trị tiến bộ của thời đại. Điều này giúp chúng ta xây dựng một nhân sinh quan vừa giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa đáp ứng yêu cầu của sự phát triển xã hội.
VI. Hướng Đến Tương Lai Giá Trị Triết Học Phật Giáo
Tiếp tục nghiên cứu sâu rộng về nhân sinh quan Phật giáo thời Trần để khám phá thêm những giá trị tiềm ẩn. Nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò và ý nghĩa của nhân sinh quan trong đời sống. Khuyến khích sự sáng tạo và ứng dụng nhân sinh quan vào các lĩnh vực khác nhau của xã hội.
6.1. Phát Huy Giá Trị Nhân Văn và Đạo Đức trong Xã Hội
Giá trị của tư tưởng từ bi, hỷ xả trong nhân sinh quan Phật giáo thời Trần cần được phát huy để xây dựng một xã hội nhân văn, yêu thương và sẻ chia. Cần tạo môi trường để mọi người có thể sống và làm việc một cách hạnh phúc và ý nghĩa.
6.2. Đóng Góp vào Sự Phát Triển Văn Hóa và Tinh Thần Dân Tộc
Nhân sinh quan Phật giáo thời Trần có đóng góp quan trọng vào sự hình thành bản sắc văn hóa Việt Nam. Cần tiếp tục bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa này để xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
