Nhạc Lễ Trong Tế Đàn Xã Tắc: Luận Án Tiến Sĩ Âm Nhạc Học

LỜI CAM ĐOAN

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.3. Mục đích nghiên cứu

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.5. Phương pháp nghiên cứu

1.6. Ý nghĩa khoa học & thực tiễn

1.7. Những đóng góp mới của luận án

1.8. Bố cục của luận án

2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN

2.1. Khái niệm nhạc lễ, âm nhạc cung đình và Đàn tế Xã Tắc

2.2. Nhạc lễ theo điển sử Trung Quốc

2.3. Nhạc lễ theo sử liệu Việt Nam

2.4. Các khái niệm liên quan đến đàn Xã Tắc

2.5. Vị trí, vai trò của âm nhạc trong tế đàn Xã Tắc

2.5.1. Khái niệm liên quan

2.5.2. Đàn Xã Tắc và đàn Xã Tắc dưới triều Nguyễn ở Huế

2.5.3. Đàn Xã Tắc Trung Quốc

2.5.4. Đàn Xã Tắc Việt Nam trước thời Nguyễn

2.5.5. Đàn Xã Tắc trong thứ bậc tế tự dưới triều Nguyễn

2.5.6. Lập đàn Xã Tắc và cách tổ chức lễ tế Xã Tắc dưới triều Nguyễn

2.6. Vài nét về hệ thống nhạc lễ cung đình

2.6.1. Bài bản thuộc hệ thống Đại nhạc

2.6.2. Bài bản thuộc hệ thống Tiểu nhạc

2.7. Về thang âm điệu thức trong hệ thống Nhạc lễ cung đình Huế

2.8. Hiện trạng đàn Xã Tắc

2.8.1. Đàn Xã Tắc trước khi phục dựng năm 2008

2.8.2. Đàn Xã Tắc từ năm 2008 đến nay

2.9. Tiểu kết chương 1

3. CA CHƯƠNG VÀ HỆ THỐNG BÀI BẢN TRONG TẾ ĐÀN XÃ TẮC

3.1. Đặc điểm nghệ thuật của ca chương

3.2. Vài nét về Ca chương trong nhạc lễ cung đình Huế

3.3. Chức năng các bộ phận nhạc lễ và múa trong tế đàn Xã Tắc

3.4. Cấu trúc làn điệu, thang âm điệu thức

3.4.1. Về cấu trúc làn điệu

3.4.2. Về thang âm điệu thức

3.5. Đặc điểm chung

3.6. Về dàn nhạc đệm cho ca chương

3.7. Giá trị nghệ thuật của ca chương trong tế đàn Xã Tắc

3.7.1. Giá trị nghệ thuật

3.7.2. Hệ thống bài bản gắn với các lễ thức trong tế đàn Xã Tắc

3.7.3. Cấu trúc làn điệu, thủ pháp phát triển giai điệu một số bài bản Đại nhạc, Tiểu nhạc

3.7.3.1. Cấu trúc làn điệu một số bài bản Đại nhạc, Tiểu nhạc

3.7.3.2. Thang âm, điệu thức một số bài bản Đại nhạc, Tiểu nhạc

3.8. Tiểu kết chương 2

4. BIÊN CHẾ DÀN NHẠC, PHƯƠNG THỨC HÒA TẤU, GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ NHẠC KHÍ CUNG ĐÌNH HIỆN NAY

4.1. Biên chế các dàn nhạc trong tế Đàn Xã Tắc

4.2. Biên chế dàn Nhã nhạc (dàn nhạc Văn)

4.3. Biên chế dàn Nhạc huyền (dàn nhạc Văn)

4.4. Biên chế dàn Đại nhạc (dàn nhạc Võ)

4.5. Biên chế dàn Tế nhạc – Tiểu nhạc (dàn nhạc Văn)

4.6. Biên chế nhóm Ty Chung và Ty Khánh (xếp theo dàn nhạc Võ)

4.7. Biên chế nhóm Ty Cổ (xếp theo dàn nhạc Võ)

4.8. Phường Bát âm

4.9. Những kiểu kết hợp nhạc cụ và bài bản nhạc lễ trong tế đàn Xã Tắc

4.9.1. Các kiểu kết hợp trong hòa tấu nhạc lễ cung đình

4.9.2. Các kiểu kết hợp hòa tấu nhạc lễ trong tế đàn Xã Tắc

4.10. Giá trị nghệ thuật hòa tấu nhạc lễ trong tế Đàn Xã Tắc và một số vấn đề về nhạc khí cung đình hiện nay

4.10.1. Giá trị nghệ thuật hòa tấu nhạc lễ

4.10.2. Một số vấn đề về nhạc khí và bài bản nhạc lễ cung đình hiện nay

4.11. Bảo tồn và phát huy giá trị nhạc lễ trong tế đàn Xã Tắc

4.12. Tiểu kết chương 3

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan Nhạc Lễ Tế Đàn Xã Tắc Luận Án Âm Nhạc Học

Luận án tiến sĩ Âm Nhạc Học về Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc là một công trình nghiên cứu chuyên sâu, khám phá các khía cạnh lịch sử, văn hóa và âm nhạc của nghi lễ cổ truyền Việt Nam. Nghiên cứu này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Văn Hóa Việt Nam đang ngày càng được chú trọng bảo tồn và phát huy. Nhạc Lễ, vốn là một phần không thể thiếu trong các nghi thức Tế Tự, thể hiện Giá Trị Văn Hóa sâu sắc và tinh thần Tín Ngưỡng Dân Gian của người Việt. Luận Án Tiến Sĩ này không chỉ góp phần vào việc bảo tồn Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể mà còn cung cấp cái nhìn sâu sắc về Lịch Sử Âm Nhạc Việt Nam. Tác giả luận án đã kế thừa và phát triển các nghiên cứu trước đó, đồng thời bổ sung những khía cạnh mới, chưa được khám phá về Nhạc Lễ. Mục tiêu là làm rõ các yếu tố như Nhạc Khí Cổ Truyền, Bài Bản Nhạc Lễ, và Kỹ Thuật Biểu Diễn trong Nghi Lễ Tế Tự.

1.1. Ý nghĩa văn hóa và lịch sử của Tế Đàn Xã Tắc

Tế Đàn Xã Tắc là một nghi lễ quan trọng trong lịch sử Việt Nam, thể hiện sự tôn kính đối với đất đai và mùa màng. Nghi lễ này có nguồn gốc từ Trung Quốc và đã được du nhập vào Việt Nam từ nhiều thế kỷ trước. Theo luận án, lễ tế Đàn Xã Tắc “Cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt”, một nghi lễ có từ lâu đời ở Trung Quốc và du nhập vào nước ta từ nhiều thế kỷ trước. Nghi lễ này có vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh và chính trị của các triều đại phong kiến Việt Nam. Nghi lễ này thể hiện rõ nét tín ngưỡng nông nghiệp của người Việt, cầu mong sự thịnh vượng và an lành cho quốc gia. Việc nghiên cứu về nghi lễ này giúp chúng ta hiểu sâu hơn về văn hóa và lịch sử của dân tộc.

1.2. Vai trò của Nhạc Lễ trong nghi thức Tế Tự truyền thống

Nhạc Lễ đóng vai trò trung tâm trong nghi thức Tế Tự, tạo nên không gian trang nghiêm và linh thiêng. Âm nhạc không chỉ là phần đệm cho các nghi thức mà còn là phương tiện để truyền tải thông điệp, thể hiện lòng thành kính của con người đối với thần linh. Nhạc cụ sử dụng trong Nhạc Lễ thường là các loại nhạc khí cổ truyền, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Các Bài Bản Nhạc Lễ được truyền từ đời này sang đời khác, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Nghiên cứu về vai trò của Nhạc Lễ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa âm nhạc và tín ngưỡng trong văn hóa Việt Nam.

II. Thách thức Nghiên cứu và Bảo tồn Nhạc Lễ Tế Đàn Xã Tắc

Mặc dù có giá trị văn hóa to lớn, việc nghiên cứu và bảo tồn Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc đối mặt với nhiều thách thức. Sự mai một của các Nhạc Quan và Nhạc Sư có kinh nghiệm, sự thiếu hụt Tư Liệu Âm Nhạc chính xác, và sự thay đổi của Phong Tục Tập Quán đã gây khó khăn cho việc tái tạo và bảo tồn nguyên vẹn các nghi lễ cổ truyền. Bên cạnh đó, việc thiếu nguồn lực tài chính và sự quan tâm đúng mức từ cộng đồng cũng là những rào cản lớn. Theo luận án, sự bào mòn khắc nghiệt của thời gian, nhất là những “Báu vật nhân văn sống” đang ngày càng thưa thớt dần. Do vậy, việc nghiên cứu chuyên sâu về Phương Pháp Nghiên Cứu Âm Nhạc và tìm kiếm các giải pháp bảo tồn hiệu quả là vô cùng cấp thiết. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà nghiên cứu, các nghệ nhân và cộng đồng để bảo vệ và phát huy giá trị của Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể này.

2.1. Tình trạng mai một của Nhạc Quan và Nhạc Sư am hiểu Nhạc Lễ

Một trong những thách thức lớn nhất trong việc bảo tồn Nhạc Lễ là sự suy giảm số lượng Nhạc Quan và Nhạc Sư có kiến thức sâu rộng về nghi lễ và âm nhạc. Những nghệ nhân này là những người nắm giữ bí quyết diễn tấu, phương thức hòa âm và ý nghĩa tượng trưng của từng bài bản. Khi thế hệ nghệ nhân này qua đi, nguy cơ thất truyền những kiến thức và kỹ năng quý báu là rất lớn. Cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng để truyền lại kiến thức cho thế hệ trẻ, đảm bảo sự tiếp nối của truyền thống.

2.2. Sự thiếu hụt tư liệu âm nhạc và tài liệu lịch sử liên quan

Việc thiếu hụt tư liệu âm nhạc và tài liệu lịch sử là một rào cản lớn trong việc nghiên cứu và phục dựng Nhạc Lễ. Nhiều bài bản, ca chương và nghi thức đã bị thất truyền hoặc chỉ còn được lưu giữ một cách rời rạc. Các Tư Liệu Âm Nhạc còn sót lại thường không đầy đủ hoặc khó giải mã. Việc tìm kiếm, sưu tầm và hệ thống hóa các tài liệu cổ là vô cùng quan trọng để tái tạo lại bức tranh toàn cảnh về Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc.

III. Phương pháp Phân Tích Âm Nhạc Cung Đình Trong Tế Đàn Xã Tắc

Luận án sử dụng nhiều Phương Pháp Nghiên Cứu Âm Nhạc khác nhau để Phân Tích Âm Nhạc trong Tế Đàn Xã Tắc. Việc nghiên cứu Bối Cảnh Lịch Sử và Ý Nghĩa Tượng Trưng của Nhạc Lễ là bước quan trọng để hiểu sâu hơn về Giá Trị Văn Hóa của nó. Bên cạnh đó, việc phân tích cấu trúc âm nhạc, giai điệu, tiết tấu và hòa âm của các Bài Bản Nhạc Lễ cũng giúp làm rõ đặc điểm và giá trị nghệ thuật của âm nhạc cung đình. Theo luận án, việc kế thừa thành quả nghiên cứu cùng hướng của các tác giả đi trước và tiếp tục bổ sung các lĩnh vực chưa hoàn thiện của nhạc lễ trong tế đàn Xã Tắc như: kỹ thuật diễn tấu, phương thức hòa đàn, lối tiến hành giai điệu của một số bài bản Đại nhạc, Tiểu nhạc, Ca chương và khái niệm các tổ chức dàn nhạc, các bộ phận nhạc và múa trong tế Đàn Xã Tắc. Ngoài ra, việc so sánh Nhạc Lễ với các loại hình âm nhạc khác cũng cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về vị trí và vai trò của nó trong Văn Hóa Việt Nam.

3.1. Phân tích cấu trúc và giai điệu của Bài Bản Nhạc Lễ

Việc phân tích cấu trúc và giai điệu của Bài Bản Nhạc Lễ là một bước quan trọng trong việc hiểu sâu hơn về đặc điểm và giá trị nghệ thuật của âm nhạc cung đình. Nghiên cứu này giúp xác định các yếu tố như thang âm, điệu thức, hình thức và mối quan hệ giữa các phần của bài nhạc. Việc so sánh cấu trúc và giai điệu của các bài bản khác nhau cũng cho phép chúng ta nhận ra những đặc điểm chung và riêng biệt của từng loại hình Nhạc Lễ. Phân tích cấu trúc và giai điệu giúp ta hiểu được bản chất thẩm mỹ của Nhạc Lễ.

3.2. Nghiên cứu Bối Cảnh Lịch Sử và Ý Nghĩa Tượng Trưng của Nhạc Lễ

Để hiểu sâu sắc về Giá Trị Văn Hóa của Nhạc Lễ, cần phải nghiên cứu Bối Cảnh Lịch Sử và Ý Nghĩa Tượng Trưng của nó. Nghiên cứu này giúp làm rõ vai trò của Nhạc Lễ trong các nghi lễ cung đình, mối quan hệ giữa âm nhạc và quyền lực, và những thông điệp mà âm nhạc muốn truyền tải. Việc tìm hiểu về Phong Tục Tập Quán và Tín Ngưỡng Dân Gian liên quan đến Tế Đàn Xã Tắc cũng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa của âm nhạc trong đời sống tâm linh của người Việt.

IV. Ứng dụng Nghiên cứu Nhạc Lễ Bảo tồn và Phát Huy Giá Trị

Nghiên cứu về Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc không chỉ có ý nghĩa về mặt học thuật mà còn có giá trị ứng dụng thực tiễn cao trong việc Bảo Tồn và Phát Huy Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình giáo dục, đào tạo và biểu diễn nhằm giới thiệu Nhạc Lễ đến công chúng. Bên cạnh đó, việc phục dựng các nghi lễ Tế Tự và Nhạc Cung Đình cũng góp phần làm sống lại những giá trị văn hóa truyền thống và thúc đẩy du lịch văn hóa. Theo luận án, việc nghiên cứu toàn diện và chuyên sâu trên lĩnh vực Âm nhạc học về nhạc lễ trong tế đàn Xã Tắc và các yếu tố liên quan đến lễ tế đàn Xã Tắc là việc làm hết sức cấp bách hiện nay. Việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông cũng có thể giúp quảng bá Nhạc Lễ đến đông đảo khán giả trong và ngoài nước.

4.1. Phát triển các chương trình giáo dục và đào tạo về Nhạc Lễ

Để bảo tồn và phát huy giá trị của Nhạc Lễ, cần phát triển các chương trình giáo dục và đào tạo nhằm truyền lại kiến thức và kỹ năng cho thế hệ trẻ. Các chương trình này có thể được triển khai trong các trường học, các trung tâm văn hóa và các câu lạc bộ âm nhạc. Nội dung giảng dạy cần bao gồm lịch sử, lý thuyết, kỹ thuật diễn tấu và ý nghĩa văn hóa của Nhạc Lễ. Việc tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên tiếp cận và thực hành Nhạc Lễ sẽ giúp nuôi dưỡng tình yêu và lòng tự hào về văn hóa dân tộc.

4.2. Phục dựng nghi lễ Tế Tự và Nhạc Cung Đình phục vụ du lịch

Việc phục dựng các nghi lễ Tế Tự và Nhạc Cung Đình là một giải pháp hiệu quả để bảo tồn và quảng bá Nhạc Lễ đến công chúng. Các nghi lễ này có thể được tổ chức tại các di tích lịch sử, các đền thờ và các trung tâm văn hóa. Việc biểu diễn Nhạc Lễ kết hợp với các hoạt động du lịch sẽ thu hút sự quan tâm của du khách trong và ngoài nước, góp phần thúc đẩy du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức về Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể của Việt Nam.

V. Kết luận Giá trị Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc và tương lai

Luận án tiến sĩ Âm Nhạc Học về Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc đã góp phần làm sáng tỏ những giá trị văn hóa và nghệ thuật của nghi lễ cổ truyền Việt Nam. Nghiên cứu này không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về Lịch Sử Âm Nhạc Việt Nam mà còn đưa ra những giải pháp thiết thực để Bảo Tồn và Phát Huy Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể. Trong tương lai, cần có sự quan tâm và đầu tư hơn nữa từ nhà nước, các tổ chức văn hóa và cộng đồng để Nhạc Lễ tiếp tục được duy trì và phát triển, trở thành một phần quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Luận án khẳng định rằng Nhạc Lễ không chỉ là một loại hình âm nhạc mà còn là một biểu tượng của bản sắc văn hóa và niềm tự hào dân tộc.

5.1. Tầm quan trọng của việc tiếp tục nghiên cứu Nhạc Lễ

Nghiên cứu về Nhạc Lễ trong Tế Đàn Xã Tắc cần được tiếp tục và mở rộng để khám phá thêm những khía cạnh chưa được biết đến. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phân tích chi tiết hơn về cấu trúc âm nhạc, kỹ thuật diễn tấu và ý nghĩa tượng trưng của các Bài Bản Nhạc Lễ. Bên cạnh đó, cần có sự hợp tác quốc tế để so sánh Nhạc Lễ Việt Nam với các loại hình âm nhạc tế lễ khác trên thế giới, từ đó làm nổi bật giá trị độc đáo của Di Sản Văn Hóa Việt Nam.

5.2. Cơ hội và thách thức trong việc phát triển Nhạc Lễ trong tương lai

Việc phát triển Nhạc Lễ trong tương lai mang đến nhiều cơ hội và thách thức. Cơ hội nằm ở sự quan tâm ngày càng tăng của công chúng đối với văn hóa truyền thống, sự phát triển của công nghệ thông tin và truyền thông, và sự hỗ trợ từ nhà nước và các tổ chức văn hóa. Tuy nhiên, cũng có những thách thức như sự mai một của nghệ nhân, sự thiếu hụt nguồn lực tài chính và sự cạnh tranh từ các loại hình giải trí khác. Để vượt qua những thách thức này, cần có chiến lược phát triển toàn diện và sự nỗ lực chung của toàn xã hội.

NHẠC LỄ TRONG TẾ ĐÀN XÃ TẮC