Nghiên Cứu Truyện Kể Dân Gian Của Người Dao Quảng Ninh

• Tác giả: Nguyễn Thị Diệu Linh
• Người hướng dẫn: TS. Bùi Thị Thiên Thai
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam
• Đề tài: Truyện Kể Dân Gian Của Người Dao Quảng Ninh
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGƯỜI DAO VÀ TRUYỆN KỂ DÂN GIAN CỦA NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 1.1. Người Dao ở Việt Nam và người Dao ở Quảng Ninh
• 1.2. Người Dao ở Việt Nam
• 1.3. Người Dao ở Quảng Ninh
• 1.4. Truyện kể dân gian của người Dao và truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh
• 1.5. Truyện kể dân gian của người Dao
• 1.6. Diện mạo và phân loại của truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG CỦA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 2.1. Nhóm truyện kể về nguồn gốc dân tộc
• 2.2. Nhóm truyện kể các hiện tượng tự nhiên, nguồn gốc các sự vật
• 2.3. Nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao
• 2.4. Nhóm truyện kể thể hiện ước mơ của người Dao về xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu
• 3. CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT CỦA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 3.1. Đặc điểm nhân vật trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.1.1. Nhân vật thần kỳ, ma quỷ
• 3.1.2. Nhân vật là người bình thường
• 3.1.3. Nhân vật là động vật
• 3.2. Kết cấu và motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.2.1. Kết cấu trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 3.2.2. Motif trong truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh
• 4. CHƯƠNG 4: MỐI QUAN HỆ GIỮA TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VÀ PHONG TỤC TẬP QUÁN CỦA NGƯỜI DAO Ở QUẢNG NINH
• 4.1. Mối quan hệ giữa các nhóm truyện kể về nguồn gốc tổ tiên, các vị thần với đời sống tín ngưỡng của người Dao
• 4.2. Mối quan hệ giữa nhóm truyện kể về nguồn gốc các phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật với đời sống sinh hoạt - nghệ thuật của người Dao
• 4.3. Sự biến đổi của một số phong tục tập quán của người Dao ở Quảng Ninh hiện nay
• 4.4. Tiểu kết chương 4
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH SÁCH CÁC PHỤ LỤC
• Phụ lục I. Tập hợp truyện kể dân tộc Dao
• Phụ lục II. Truyện kể dân tộc Dao sắp xếp theo nhóm truyện
• Phụ lục III. Tên các nghệ nhân kể truyện Dao
• Phụ lục IV. Bảng thống kê các loại hình nhân vật
• Phụ lục V. Bảng thống kê các nhân vật là động vật

I. Tổng Quan Về Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh

Quảng Ninh, vùng đất đa văn hóa, là nơi hội tụ của nhiều dân tộc, trong đó có người Dao. Văn hóa dân gian người Dao Quảng Ninh là một kho tàng quý báu, với những giá trị độc đáo được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Truyện kể dân gian người Dao không chỉ là những câu chuyện giải trí mà còn là phương tiện truyền tải lịch sử, phong tục, tập quán và những bài học cuộc sống. Nghiên cứu truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về bản sắc văn hóa của dân tộc này, đồng thời góp phần vào việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Nghiên cứu văn hóa người Dao Quảng Ninh là một nhiệm vụ quan trọng để hiểu rõ hơn về sự đa dạng văn hóa của Việt Nam. Theo số liệu điều tra dân số năm 2009, người Dao là một trong những dân tộc thiểu số quan trọng ở Quảng Ninh, đóng góp vào sự phát triển kinh tế và văn hóa của tỉnh. Những câu chuyện được lưu truyền miệng qua nhiều thế hệ, phản ánh đời sống và thế giới quan của người Dao ở Quảng Ninh.

1.1. Vị Trí Địa Lý và Ảnh Hưởng Đến Truyện Kể Dân Gian

Địa hình Quảng Ninh, với núi non hiểm trở và rừng rậm, đã tạo nên một không gian biệt lập cho người Dao. Điều này ảnh hưởng đến nội dung và hình thức của truyện kể dân gian người Dao, giúp bảo tồn những yếu tố văn hóa truyền thống. Sự biệt lập cũng hạn chế sự giao thoa với các nền văn hóa khác, giữ cho truyện cổ tích người Dao Quảng Ninh những nét đặc trưng riêng. Theo nghiên cứu của Nguyễn Quang Vinh, sự phân bố rải rác của các nhóm Dao ở Quảng Ninh cũng góp phần tạo nên sự đa dạng trong văn học dân gian của họ. Ví dụ, truyện kể của người Dao Thanh Y có thể khác biệt so với người Dao Thanh Phán.

1.2. Các Nhóm Dao Tiêu Biểu và Sự Khác Biệt Văn Hóa

Quảng Ninh là nơi sinh sống của nhiều nhóm Dao khác nhau, như Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán. Mỗi nhóm có những đặc điểm văn hóa riêng biệt, thể hiện qua trang phục, ngôn ngữ và tập quán người Dao Quảng Ninh. Truyện kể dân gian cũng phản ánh sự khác biệt này, với những câu chuyện, nhân vật và tình tiết mang đậm dấu ấn của từng nhóm. Nghiên cứu sự khác biệt này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự đa dạng văn hóa của dân tộc Dao nói chung và ở Quảng Ninh nói riêng. Các nghi lễ và phong tục của từng nhóm cũng được thể hiện qua sử thi người Dao Quảng Ninh.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Truyện Kể Dân Gian Người Dao

Việc nghiên cứu truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh đối diện với nhiều thách thức. Thứ nhất, nguồn tư liệu gốc còn hạn chế, nhiều câu chuyện chỉ được lưu truyền bằng hình thức truyền khẩu và đang dần bị mai một. Thứ hai, công tác sưu tầm và bảo tồn chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến nguy cơ mất mát những giá trị văn hóa quý báu. Thứ ba, sự thay đổi của xã hội hiện đại, đặc biệt là sự phát triển của các phương tiện truyền thông đại chúng, đang làm giảm sự quan tâm của giới trẻ đối với văn hóa dân gian. Do đó, việc nghiên cứu và bảo tồn truyện kể người Dao cần được thực hiện một cách khẩn trương và bài bản. Cần có những chính sách hỗ trợ cho việc sưu tầm, ghi chép và xuất bản các truyện truyền thuyết người Dao Quảng Ninh. Nghiên cứu ngôn ngữ người Dao Quảng Ninh cũng là một yếu tố quan trọng để hiểu rõ hơn về nội dung và ý nghĩa của các câu chuyện.

2.1. Nguy Cơ Mai Một và Sự Cần Thiết Của Bảo Tồn

Sự mai một của văn hóa dân gian là một vấn đề đáng lo ngại không chỉ ở Quảng Ninh mà còn trên cả nước. Truyện kể dân gian, vốn là một phần quan trọng của văn hóa, đang dần bị lãng quên bởi thế hệ trẻ. Do đó, việc bảo tồn truyện cổ người Dao trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Cần có những biện pháp như sưu tầm, ghi chép, dịch thuật và phổ biến các câu chuyện này đến công chúng. Các hoạt động giáo dục và truyền thông cũng cần được tăng cường để nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của văn hóa dân gian.

2.2. Hạn Chế Về Nguồn Tư Liệu và Phương Pháp Sưu Tầm

Việc sưu tầm truyện kể dân gian gặp nhiều khó khăn do nguồn tư liệu gốc còn hạn chế. Nhiều câu chuyện chỉ tồn tại trong trí nhớ của những người già và nghệ nhân. Phương pháp sưu tầm cũng cần được cải tiến để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của thông tin. Cần có sự phối hợp giữa các nhà nghiên cứu, cán bộ văn hóa và cộng đồng để thu thập được những câu chuyện quý giá. Nguồn gốc truyện kể người Dao cũng là một vấn đề cần được quan tâm để hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của dân tộc.

III. Phân Loại Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh

Truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau. Dựa vào nội dung, có thể chia thành các nhóm như truyện về nguồn gốc dân tộc, truyện về các hiện tượng tự nhiên, truyện về phong tục tập quán, truyện về tình yêu và hôn nhân, truyện về cuộc sống hàng ngày. Dựa vào thể loại, có thể chia thành truyện cổ tích, truyện truyền thuyết, truyện ngụ ngôn, truyện cười. Việc phân loại giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan và hệ thống về kho tàng văn học dân gian của người Dao. Phân loại truyện kể dân gian người Dao cần dựa trên các tiêu chí rõ ràng và khoa học. Nghiên cứu so sánh truyện kể các dân tộc thiểu số Quảng Ninh cũng là một phương pháp hữu ích để xác định đặc điểm riêng của truyện kể người Dao.

3.1. Truyện Về Nguồn Gốc Dân Tộc và Lịch Sử

Nhóm truyện này thường kể về nguồn gốc của dân tộc Dao, về những vị tổ tiên đã dẫn dắt cộng đồng vượt qua khó khăn và xây dựng cuộc sống. Những câu chuyện này có vai trò quan trọng trong việc củng cố ý thức cộng đồng và lòng tự hào dân tộc. Lịch sử người Dao Quảng Ninh được tái hiện một cách sinh động qua những câu chuyện này. Ví dụ, truyện về Bàn Vương là một trong những câu chuyện quan trọng nhất, kể về nguồn gốc của người Dao và vai trò của Bàn Vương trong việc bảo vệ và phát triển cộng đồng.

3.2. Truyện Về Phong Tục Tập Quán và Đời Sống Văn Hóa

Nhóm truyện này phản ánh những phong tục tập quán, nghi lễ và đời sống văn hóa của người Dao. Những câu chuyện này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách sống, cách nghĩ và cách ứng xử của người Dao trong các mối quan hệ gia đình, cộng đồng và xã hội. Giá trị văn hóa truyện kể người Dao được thể hiện rõ nét qua những câu chuyện này. Ví dụ, truyện về lễ cấp sắc, lễ cưới hay lễ tang cho thấy những giá trị truyền thống được người Dao gìn giữ và phát huy.

IV. Giá Trị Nội Dung Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh

Truyện kể dân gian không chỉ là những câu chuyện giải trí mà còn chứa đựng những giá trị nội dung sâu sắc. Thứ nhất, truyện phản ánh những ước mơ và khát vọng của người Dao về một cuộc sống tốt đẹp hơn, công bằng hơn và hạnh phúc hơn. Thứ hai, truyện ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của con người như lòng dũng cảm, sự trung thực, lòng nhân ái và tinh thần đoàn kết. Thứ ba, truyện phê phán những thói hư tật xấu như sự lười biếng, sự ích kỷ, sự tham lam và sự độc ác. Đặc điểm truyện kể dân gian người Dao thể hiện rõ những giá trị này. Nghiên cứu giá trị văn hóa truyện kể người Dao giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới quan và nhân sinh quan của dân tộc này.

4.1. Ước Mơ Về Cuộc Sống Tốt Đẹp và Xã Hội Công Bằng

Truyện kể dân gian thường phản ánh những ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp hơn, nơi con người được sống trong hòa bình, ấm no và hạnh phúc. Những câu chuyện này cũng thể hiện khát vọng về một xã hội công bằng, nơi kẻ ác bị trừng trị và người tốt được đền đáp. Ví dụ, truyện về những người nghèo khổ vượt qua khó khăn và trở nên giàu có, hoặc truyện về những vị thần trừng trị những kẻ tham lam và độc ác.

4.2. Ca Ngợi Phẩm Chất Tốt Đẹp và Phê Phán Thói Hư Tật Xấu

Truyện kể dân gian thường ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của con người như lòng dũng cảm, sự trung thực, lòng nhân ái và tinh thần đoàn kết. Đồng thời, truyện cũng phê phán những thói hư tật xấu như sự lười biếng, sự ích kỷ, sự tham lam và sự độc ác. Những câu chuyện này có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức và định hướng giá trị cho thế hệ trẻ. Ví dụ, truyện về những người anh hùng dũng cảm chiến đấu chống lại quái vật để bảo vệ cộng đồng, hoặc truyện về những người trung thực và nhân ái được đền đáp xứng đáng.

V. Nghệ Thuật Truyện Kể Dân Gian Người Dao Quảng Ninh

Nghệ thuật kể chuyện của người Dao Quảng Ninh đậm đà bản sắc dân tộc. Cách sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi với đời sống hàng ngày, kết hợp với những hình ảnh so sánh, ẩn dụ độc đáo. Các yếu tố kỳ ảo, thần kỳ thường được sử dụng để tăng tính hấp dẫn và lôi cuốn cho câu chuyện. Kết cấu truyện thường đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với hình thức truyền khẩu. Nghiên cứu nghệ thuật truyện kể dân gian giúp ta hiểu rõ hơn về phong cách sáng tác và cách thức truyền tải thông điệp của người Dao. Phân tích nghệ thuật truyện kể người Dao cần chú ý đến các yếu tố như ngôn ngữ, hình ảnh, kết cấu và nhân vật.

5.1. Ngôn Ngữ Giản Dị và Hình Ảnh So Sánh Độc Đáo

Ngôn ngữ trong truyện kể dân gian thường giản dị, gần gũi với đời sống hàng ngày của người Dao. Các hình ảnh so sánh, ẩn dụ được sử dụng một cách sáng tạo để tăng tính biểu cảm và gợi hình cho câu chuyện. Ví dụ, những hình ảnh về núi rừng, sông suối, cây cỏ, động vật thường được sử dụng để miêu tả cảnh vật và tính cách nhân vật.

5.2. Yếu Tố Kỳ Ảo và Kết Cấu Truyện Đơn Giản

Các yếu tố kỳ ảo, thần kỳ thường được sử dụng để tăng tính hấp dẫn và lôi cuốn cho câu chuyện. Những nhân vật thần tiên, những con vật biết nói, những phép thuật kỳ diệu thường xuất hiện trong truyện kể dân gian. Kết cấu truyện thường đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với hình thức truyền khẩu. Các tình tiết thường được sắp xếp theo trình tự thời gian, với một mở đầu, một diễn biến và một kết thúc rõ ràng.

VI. Ứng Dụng và Bảo Tồn Truyện Kể Dân Gian Người Dao

Truyện kể dân gian có thể được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, văn hóa, du lịch. Trong giáo dục, truyện có thể được sử dụng để dạy học về lịch sử, văn hóa, đạo đức và kỹ năng sống. Trong văn hóa, truyện có thể được sử dụng để quảng bá và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Trong du lịch, truyện có thể được sử dụng để thu hút khách du lịch và giới thiệu về văn hóa của người Dao. Bảo tồn văn hóa dân gian người Dao cần có sự chung tay của cả cộng đồng. Hướng dẫn bảo tồn văn hóa truyện kể người Dao cần được xây dựng một cách chi tiết và cụ thể.

6.1. Ứng Dụng Trong Giáo Dục và Du Lịch

Truyện kể dân gian có thể được sử dụng như một công cụ giáo dục hiệu quả để truyền tải những giá trị văn hóa và đạo đức cho thế hệ trẻ. Trong lĩnh vực du lịch, các câu chuyện có thể tạo nên những sản phẩm du lịch độc đáo và hấp dẫn, giúp du khách hiểu rõ hơn về văn hóa của người Dao và các điểm du lịch văn hóa.

6.2. Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Văn Hóa

Để bảo tồn và phát huy giá trị của truyện kể dân gian, cần có những giải pháp đồng bộ như sưu tầm, ghi chép, dịch thuật, xuất bản, giáo dục và quảng bá. Cần có sự phối hợp giữa các nhà nghiên cứu, cán bộ văn hóa, giáo viên, nghệ nhân và cộng đồng để thực hiện những giải pháp này một cách hiệu quả. Cần có những chính sách hỗ trợ cho việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian.

Tổng quan nghiên cứu

Dân tộc Dao là một trong 54 dân tộc anh em tại Việt Nam, với dân số khoảng 751 nghìn người theo Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2009. Người Dao phân bố chủ yếu ở các tỉnh vùng cao và trung du Bắc Bộ như Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh. Quảng Ninh là một trong những địa bàn có cộng đồng người Dao đông đảo, chiếm gần 48% dân số các dân tộc thiểu số của tỉnh, với khoảng 68.540 người. Truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh là một phần quan trọng trong kho tàng văn hóa dân tộc, phản ánh đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục tập quán đặc sắc của cộng đồng này.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa toàn bộ truyện kể dân gian của người Dao ở Quảng Ninh theo các thể loại và nhóm truyện, phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật, đồng thời làm rõ mối liên hệ giữa truyện kể với đời sống tín ngưỡng, phong tục tập quán của người Dao. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 25 truyện kể dân gian được sưu tầm từ các nghệ nhân Dao Thanh Y và Thanh Phán tại hai xã Bằng Cả và Tân Dân, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc Dao, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa đa dạng của tỉnh Quảng Ninh và Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về văn học dân gian, đặc biệt là các mô hình phân loại truyện kể dân gian dựa trên nội dung và thể loại. Lý thuyết về thần thoại sáng thế và truyền thuyết nguồn gốc dân tộc được sử dụng để phân tích các truyện kể về nguồn gốc con người và các hiện tượng tự nhiên. Ngoài ra, lý thuyết về mối quan hệ giữa văn học dân gian và phong tục tập quán giúp làm rõ vai trò của truyện kể trong đời sống tinh thần của người Dao. Các khái niệm chính bao gồm: truyện kể dân gian, thần thoại, truyền thuyết, motif (mẫu truyện), nhân vật thần kỳ và nhân vật phản diện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điền dã để thu thập dữ liệu trực tiếp từ các nghệ nhân người Dao tại Quảng Ninh, kết hợp với phương pháp điều tra xã hội học nhằm thu thập thông tin về sự lưu truyền và ảnh hưởng của truyện kể trong cộng đồng. Phương pháp thống kê và phân loại được áp dụng để hệ thống hóa các truyện kể theo nhóm nội dung và thể loại. Phương pháp so sánh loại hình giúp đối chiếu truyện kể của người Dao Quảng Ninh với các nhóm Dao ở địa bàn khác nhằm nhận diện đặc điểm riêng biệt. Phân tích - tổng hợp được sử dụng để đánh giá giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện, cũng như mối liên hệ với phong tục tập quán và tín ngưỡng. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 25 truyện kể dân gian, được lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các nhóm Dao Thanh Y và Thanh Phán, nhằm đảm bảo tính đa dạng và đặc trưng của truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong nhiều tháng, tập trung khảo sát tại hai xã Bằng Cả và Tân Dân, huyện Hoành Bồ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân loại truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh: Truyện được chia thành bốn nhóm chính gồm truyện kể về nguồn gốc dân tộc, truyện giải thích hiện tượng tự nhiên và nguồn gốc sự vật, truyện về phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật, và truyện thể hiện ước mơ xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu. Trong 25 truyện khảo sát, nhóm truyện về ước mơ xã hội công bằng chiếm tỷ lệ lớn nhất, phản ánh mong muốn sâu sắc của cộng đồng về sự công bằng xã hội.

2. Giá trị nội dung và nghệ thuật: Truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh mang đậm dấu ấn thần thoại sáng thế với motif quả bầu – nguồn gốc con người, thể hiện qua các câu chuyện như "Ông Chằng-lọc-chọc muốn ăn của lạ" và "Sự tích quả bầu". Các nhân vật trong truyện có sự phân hóa rõ ràng giữa thiện và ác, với nhân vật chính thường là người em út, mồ côi, chịu nhiều thiệt thòi nhưng cuối cùng được đền đáp xứng đáng. Nghệ thuật kể chuyện sử dụng ngôn ngữ giản dị, hình ảnh nhân hóa, so sánh và yếu tố kỳ ảo, tạo nên sức hấp dẫn và tính giáo dục cao.

3. Mối liên hệ với phong tục tập quán và tín ngưỡng: Truyện kể không chỉ là phương tiện giải trí mà còn là công cụ truyền tải các giá trị văn hóa, tín ngưỡng của người Dao. Ví dụ, truyện về nguồn gốc phong tục cưới hỏi giải thích nguồn gốc lễ vật và nghi thức cưới truyền thống, trong khi các truyện khác phản ánh vai trò quan trọng của thầy cúng trong đời sống sinh hoạt. Qua đó, truyện kể góp phần bảo tồn và củng cố bản sắc văn hóa dân tộc.

4. Sự biến đổi và bảo tồn: Mặc dù số lượng truyện kể dân gian người Dao ở Quảng Ninh bị mai một do ảnh hưởng của phát triển kinh tế và giao thoa văn hóa, các nghệ nhân vẫn giữ gìn và truyền lại những câu chuyện đặc trưng. Tuy nhiên, một số truyện có nội dung bị biến đổi, kết cấu không trọn vẹn hoặc lẫn lộn với truyện của các dân tộc khác, phản ánh sự thay đổi trong trí nhớ và cách cảm nhận của cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh có nhiều điểm tương đồng với truyện Dao nói chung, đặc biệt là motif quả bầu trong thần thoại sáng thế và hình tượng nhân vật người em mồ côi. Tuy nhiên, sự khác biệt về hình tượng anh hùng và cách kết thúc truyện phản ánh đặc trưng văn hóa và tâm lý cộng đồng Dao tại Quảng Ninh. Ví dụ, nhân vật ông Chằng-lọc-chọc trong truyện "Ông Chằng-lọc-chọc muốn ăn của lạ" không mang hình ảnh anh hùng truyền thống mà có tính cách ngông nghênh, liều lĩnh, thể hiện cách nhìn nhận độc đáo của người Dao Quảng Ninh về sức mạnh và sự chinh phục thiên nhiên.

So sánh với các nghiên cứu về truyện Dao ở các vùng khác như Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, có thể thấy truyện Dao Quảng Ninh ít đề cập đến các nhân vật phản diện là quan lại, vua chúa, điều này có thể do đặc thù lịch sử và xã hội địa phương. Sự thiếu hụt này cũng cho thấy cần có thêm nghiên cứu sâu hơn để làm rõ nguyên nhân và ý nghĩa văn hóa.

Việc truyện kể dân gian gắn bó mật thiết với phong tục tập quán và tín ngưỡng cho thấy vai trò quan trọng của chúng trong việc duy trì bản sắc văn hóa và giáo dục đạo đức cho thế hệ sau. Các biểu đồ hoặc bảng thống kê có thể minh họa tỷ lệ các nhóm truyện, phân bố nhân vật và motif phổ biến, giúp trực quan hóa đặc điểm nội dung và nghệ thuật của truyện kể.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sưu tầm và lưu trữ truyện kể dân gian: Cần tổ chức các đợt điền dã mở rộng, thu thập thêm truyện kể từ nhiều nghệ nhân người Dao ở các địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh nhằm bổ sung và hoàn thiện kho tư liệu. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do các cơ quan văn hóa và trường đại học chủ trì.

2. Xây dựng chương trình giáo dục và truyền thông: Lồng ghép truyện kể dân gian người Dao vào chương trình giảng dạy tại các trường học có học sinh người Dao, đồng thời tổ chức các hoạt động truyền thông, biểu diễn nghệ thuật dân gian để nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa truyền thống. Thời gian triển khai 1 năm, phối hợp giữa ngành giáo dục và văn hóa.

3. Phát triển du lịch văn hóa gắn với truyện kể dân gian: Khai thác các câu chuyện dân gian trong các tour du lịch văn hóa, tổ chức các lễ hội, sự kiện văn hóa dân gian nhằm thu hút khách du lịch và tạo nguồn thu nhập cho cộng đồng người Dao. Chủ thể thực hiện là các doanh nghiệp du lịch và chính quyền địa phương, thời gian 2-3 năm.

4. Nghiên cứu chuyên sâu và xuất bản tài liệu khoa học: Khuyến khích các nhà nghiên cứu tiếp tục phân tích, lý giải sâu sắc hơn về các motif, nhân vật và mối quan hệ giữa truyện kể với phong tục tập quán, tín ngưỡng người Dao. Xuất bản sách, bài báo khoa học để phổ biến kiến thức. Thời gian thực hiện liên tục, do các viện nghiên cứu và trường đại học đảm nhận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và văn học dân gian: Luận văn cung cấp tư liệu quý giá và phân tích chuyên sâu về truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh, giúp mở rộng hiểu biết và phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực văn hóa dân tộc thiểu số.

2. Giáo viên và học sinh các trường vùng dân tộc thiểu số: Tài liệu giúp giáo viên xây dựng bài giảng sinh động, gần gũi với học sinh người Dao, đồng thời giúp học sinh hiểu rõ hơn về truyền thống văn hóa của dân tộc mình.

3. Cán bộ quản lý văn hóa và du lịch địa phương: Luận văn là cơ sở để xây dựng các chương trình bảo tồn văn hóa phi vật thể, phát triển du lịch văn hóa đặc thù, góp phần nâng cao giá trị kinh tế - xã hội của địa phương.

4. Cộng đồng người Dao và các tổ chức xã hội dân sự: Giúp cộng đồng nhận thức được giá trị văn hóa truyền thống, từ đó có ý thức bảo tồn, phát huy và truyền lại cho thế hệ sau, đồng thời tạo điều kiện cho các tổ chức hỗ trợ phát triển văn hóa dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

1. Truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh có đặc điểm gì nổi bật so với các vùng khác?
   Truyện Dao Quảng Ninh giữ motif quả bầu trong thần thoại sáng thế, có nhân vật anh hùng phi truyền thống như ông Chằng-lọc-chọc, và ít đề cập đến quan lại, vua chúa trong vai phản diện. Điều này phản ánh đặc trưng văn hóa và lịch sử địa phương.

2. Tại sao truyện kể dân gian lại quan trọng trong đời sống người Dao?
   Truyện kể không chỉ là hình thức giải trí mà còn truyền tải giá trị đạo đức, tín ngưỡng, phong tục tập quán, giúp bảo tồn bản sắc văn hóa và giáo dục thế hệ trẻ về cội nguồn và truyền thống.

3. Phương pháp nào được sử dụng để thu thập truyện kể dân gian trong nghiên cứu?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp điền dã, phỏng vấn trực tiếp các nghệ nhân, kết hợp điều tra xã hội học để thu thập thông tin về sự lưu truyền và ảnh hưởng của truyện kể trong cộng đồng.

4. Có những nhóm truyện nào chính trong kho truyện kể dân gian người Dao Quảng Ninh?
   Có bốn nhóm chính: truyện về nguồn gốc dân tộc, truyện giải thích hiện tượng tự nhiên và sự vật, truyện về phong tục tập quán sinh hoạt - nghệ thuật, và truyện thể hiện ước mơ xã hội công bằng, trừng trị kẻ xấu.

5. Làm thế nào để bảo tồn truyện kể dân gian người Dao trong bối cảnh hiện đại?
   Cần tăng cường sưu tầm, lưu trữ, giáo dục truyền thống trong trường học, phát triển du lịch văn hóa gắn với truyện kể, đồng thời khuyến khích nghiên cứu và xuất bản tài liệu khoa học để nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa và phân tích 25 truyện kể dân gian của người Dao Quảng Ninh, làm rõ giá trị nội dung và nghệ thuật đặc trưng của kho tàng văn hóa này.
• Truyện kể phản ánh sâu sắc đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục tập quán của cộng đồng người Dao, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.
• Nghiên cứu chỉ ra sự biến đổi và thách thức trong việc giữ gìn truyện kể dân gian trước sự phát triển kinh tế và giao thoa văn hóa.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm bảo tồn, phát huy giá trị truyện kể dân gian trong giáo dục, văn hóa và du lịch.
• Khuyến khích các nghiên cứu tiếp theo mở rộng phạm vi và chiều sâu nhằm hoàn thiện hiểu biết về văn hóa dân tộc Dao tại Quảng Ninh và Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các nhà nghiên cứu, cán bộ văn hóa và cộng đồng người Dao cần phối hợp triển khai các đề xuất bảo tồn và phát huy giá trị truyện kể dân gian, góp phần xây dựng nền văn hóa đa dạng, bền vững.