Luận án tiến sĩ về truyện kể dân gian thần độc cước ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam

• Tác giả: Lường Thế Anh
• Người hướng dẫn: GS. Vũ Anh Tuấn
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học dân gian
• Đề tài: Truyện kể dân gian về thần Độc Cước ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.2. Các nguồn tư liệu cổ về thần Độc Cước
• 1.3. Các nghiên cứu về thần Độc Cước sau năm 1945
• 1.4. Những vấn đề còn bỏ ngỏ
• 1.5. Cơ sở lý thuyết và một số khái niệm liên quan
• 1.5.1. Các lý thuyết sử dụng trong luận án
• 1.5.2. Một số khái niệm liên quan
• 1.6. Khái quát về vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: KHẢO SÁT TƯ LIỆU VÀ NHẬN DIỆN TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THẦN ĐỘC CƯỚC
• 2.1. Lựa chọn hướng khảo sát
• 2.2. Khảo sát cốt truyện phổ biến
• 2.3. Nhận diện truyện kể về thần Độc Cước
• 2.4. Nhận diện thần Độc Cước trong đời sống văn hóa của cư dân Bắc Bộ và Bắc Trung bộ
• 2.5. Nhận diện thần Độc cước trong mối quan hệ đồng thời với quỷ biển, mưa giông
• 2.6. Nhận diện thần Độc Cước từ quan niệm lưỡng phân lưỡng hợp
• 2.7. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC MOTIF CƠ BẢN VÀ VAI TRÒ CỦA HÌNH TƯỢNG THẦN ĐỘC CƯỚC TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN
• 3.1. Các motif cơ bản trong truyện kể dân gian về thần Độc Cước
• 3.1.1. Motif về sự ra đời kỳ lạ
• 3.1.2. Motif chiến công phi thường
• 3.1.3. Motif xẻ thân
• 3.1.4. Motif thử tài
• 3.1.5. Motif tái sinh, bất tử
• 3.2. Vai trò của hình tượng thần Độc Cước
• 3.2.1. Thần Độc Cước trong vai trò người anh hùng văn hóa chinh phục tự nhiên
• 3.2.2. Thần Độc Cước trong vai trò bảo trợ nông nghiệp, ngư nghiệp
• 3.2.3. Thần Độc Cước trong vai trò của thủ lĩnh, bảo vệ địa bàn sinh sống
• 3.2.4. Thần Độc Cước trong vai trò là pháp sư trừ tà
• 3.3. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: CÁC DẠNG THỨC BIỂU HIỆN CỦA TÍN NGƯỠNG VÀ TÔN GIÁO TRONG TRUYỆN KỂ VỀ THẦN ĐỘC CƯỚC
• 4.1. Các dạng thức của tín ngưỡng dân gian trong truyện kể thần Độc Cước
• 4.1.1. Tín ngưỡng thờ đá
• 4.1.2. Tín ngưỡng thờ mặt trăng
• 4.2. Các dạng thức của tôn giáo trong truyện kể về thần Độc Cước
• 4.2.1. Dạng thức văn hóa Phật giáo
• 4.2.2. Dạng thức văn hóa Đạo giáo
• 4.3. Tiểu kết chương 4
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về thần Độc Cước

Thần Độc Cước là một nhân vật nổi bật trong truyền kể dân gian của miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng ven biển. Nhân vật này không chỉ mang tính chất huyền thoại mà còn phản ánh sâu sắc văn hóa dân gian và tín ngưỡng của cư dân nơi đây. Thần Độc Cước được tôn vinh như một người anh hùng văn hóa, người đã có công khai phá và bảo vệ những vùng đất mới. Theo thống kê, có gần 300 điểm thờ thần Độc Cước, trong đó Thanh Hóa là nơi tập trung nhiều nhất. Hình ảnh vết chân khổng lồ của thần đã trở thành biểu tượng cho sự hiện diện của vị thần này trong tâm thức cộng đồng. Nghiên cứu về thần Độc Cước không chỉ giúp hiểu rõ hơn về huyền thoại và tín ngưỡng dân gian, mà còn phản ánh những khát vọng và giá trị văn hóa của người dân Việt Nam.

II. Nội dung và nghệ thuật của truyện kể về thần Độc Cước

Các truyện kể dân gian về thần Độc Cước thường chứa đựng những motif đặc trưng như sự ra đời kỳ lạ, những chiến công phi thường, và các thử thách mà nhân vật phải vượt qua. Những câu chuyện này không chỉ mang tính giải trí mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc về lòng dũng cảm, sự kiên trì và tình yêu quê hương. Thần Độc Cước được xây dựng như một hình tượng đa chiều, thể hiện vai trò của một người bảo vệ nông nghiệp và ngư nghiệp. Những motif này không chỉ làm phong phú thêm nội dung của truyện mà còn tạo nên sự kết nối giữa các thế hệ, giúp bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc.

III. Tín ngưỡng và tôn giáo trong truyện kể về thần Độc Cước

Truyền thuyết về thần Độc Cước còn phản ánh sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và các tôn giáo khác như Phật giáo và Đạo giáo. Các dạng thức tín ngưỡng thờ đá, thờ mặt trăng trong truyện kể cho thấy sự đa dạng và phong phú của văn hóa tâm linh trong cộng đồng. Những lễ hội thờ thần Độc Cước không chỉ là dịp để tưởng nhớ và tri ân mà còn là cơ hội để các thế hệ trẻ hiểu và tiếp nối truyền thống văn hóa của ông cha. Việc nghiên cứu sâu về các dạng thức này giúp làm rõ hơn về vai trò của thần Độc Cước trong đời sống tâm linh của người dân miền Bắc Việt Nam.

IV. Ý nghĩa và giá trị thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu về truyền kể dân gian về thần Độc Cước không chỉ có giá trị về mặt lý thuyết mà còn mang lại nhiều ứng dụng thực tiễn. Việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa này giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản văn hóa, từ đó góp phần vào việc phát triển du lịch văn hóa và bảo vệ bản sắc dân tộc. Hơn nữa, nghiên cứu này còn tạo cơ sở cho các hoạt động giáo dục văn hóa, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về nguồn cội và giá trị văn hóa của dân tộc. Điều này không chỉ giúp gìn giữ những giá trị truyền thống mà còn khuyến khích sự sáng tạo trong việc phát triển văn hóa hiện đại.