Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm (ATTP) là một trong những vấn đề cấp thiết trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự gia tăng dân số toàn cầu. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Bắc Ninh, với khoảng 10 nghìn cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm, việc thực hiện pháp luật về ATTP đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và phát triển kinh tế xã hội. Từ năm 2019 đến 2023, công tác quản lý và thực thi pháp luật về ATTP tại Bắc Ninh đã được triển khai với nhiều nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và ý thức chấp hành của các chủ thể liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về ATTP trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh, vận chuyển và tiêu dùng thực phẩm trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2019-2023. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện khung pháp lý mà còn hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước trong việc kiểm soát chất lượng thực phẩm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Theo báo cáo của Ban chỉ đạo liên ngành về ATTP tỉnh Bắc Ninh năm 2020, có khoảng 80% số cơ sở được thanh tra, kiểm tra đạt tiêu chuẩn ATTP, trong đó tỷ lệ cơ sở đạt chuẩn tại cấp xã, phường là 83%, cấp huyện, thành phố là 78%, và cấp tỉnh là 86%. Những con số này phản ánh sự chuyển biến tích cực trong công tác quản lý và thực hiện pháp luật về ATTP tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết thực hiện pháp luật và lý thuyết quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm. Lý thuyết thực hiện pháp luật nhấn mạnh quá trình biến các quy định pháp luật thành hành vi thực tế của các chủ thể pháp luật, bao gồm tuân thủ, thi hành và áp dụng pháp luật. Lý thuyết quản lý nhà nước về ATTP tập trung vào vai trò của các cơ quan quản lý trong việc xây dựng, tổ chức thực hiện và giám sát các quy định pháp luật nhằm bảo đảm an toàn thực phẩm.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • An toàn thực phẩm (ATTP): Việc bảo đảm thực phẩm không gây hại cho sức khỏe con người trong quá trình sản xuất, chế biến, bảo quản và tiêu dùng.
  • Thực hiện pháp luật: Hoạt động có mục đích đưa các quy định pháp luật vào cuộc sống thông qua hành vi hợp pháp của các chủ thể.
  • Chủ thể thực hiện pháp luật: Bao gồm người sản xuất, kinh doanh, người tiêu dùng và các cơ quan quản lý nhà nước.
  • Yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật: Bao gồm yếu tố kinh tế - chính trị, văn hóa - lối sống, pháp lý - đạo đức, khoa học - kỹ thuật và tổ chức bộ máy chuyên môn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa khoa học xã hội và khoa học pháp lý. Cụ thể:

  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Đánh giá các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu và báo cáo thực trạng.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm, tỷ lệ cơ sở đạt chuẩn ATTP trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2019-2023.
  • Phương pháp nghiên cứu điển hình: Khảo sát nhận thức và thực tiễn thực hiện pháp luật của các chủ thể liên quan tại một số địa phương trong tỉnh.
  • Phương pháp so sánh hệ thống pháp luật: Đánh giá sự phù hợp và hiệu quả của các quy định pháp luật về ATTP so với các mô hình quản lý quốc tế.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 85 cán bộ, công chức, viên chức và người lao động thuộc Ban Quản lý An toàn thực phẩm tỉnh Bắc Ninh, cùng với khảo sát tại khoảng 500 cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2023, phù hợp với phạm vi thu thập số liệu và đánh giá thực trạng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ cơ sở đạt chuẩn ATTP cao nhưng chưa đồng đều: Theo báo cáo năm 2020, 80% cơ sở được thanh tra, kiểm tra đạt tiêu chuẩn ATTP. Tỷ lệ này ở cấp xã, phường là 83%, cấp huyện, thành phố là 78%, và cấp tỉnh là 86%. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa các cấp cho thấy còn tồn tại những điểm yếu trong quản lý và thực thi pháp luật tại các địa phương cấp thấp hơn.

  2. Ý thức chấp hành pháp luật của các chủ thể được nâng cao: Nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh đã chủ động đáp ứng các điều kiện bảo đảm ATTP, xây dựng chuỗi cửa hàng đạt chuẩn HACCP, ISO 22000:2005. Tỷ lệ các chợ thực hiện phân khu kinh doanh thực phẩm tăng lên, góp phần nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm trên thị trường.

  3. Hệ thống pháp luật về ATTP còn phân tán và chưa đồng bộ: Việc quản lý ATTP chịu sự điều chỉnh của nhiều Bộ, ngành như Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương, dẫn đến tình trạng chồng chéo, thiếu rõ ràng trong phân định trách nhiệm quản lý. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi pháp luật và công tác kiểm tra, giám sát.

  4. Yếu tố văn hóa, lối sống và nhận thức pháp luật còn hạn chế: Phần lớn người dân vẫn giữ thói quen mua bán thực phẩm tại các chợ truyền thống, nơi kiểm soát chất lượng còn hạn chế. Ý thức tuân thủ pháp luật và nhận thức về ATTP của một bộ phận người sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng chưa cao, gây khó khăn cho công tác quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Về mặt pháp lý, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về ATTP còn rời rạc, chưa tạo thành một khung pháp lý thống nhất, dẫn đến khó khăn trong việc phối hợp quản lý giữa các cơ quan chức năng. Về mặt kinh tế - xã hội, sự phát triển không đồng đều của các địa phương và quy mô sản xuất nhỏ lẻ làm tăng rủi ro về ATTP.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại Bắc Ninh tương đồng với thực trạng chung của Việt Nam, nơi mà việc thực hiện pháp luật về ATTP còn nhiều thách thức do đặc điểm sản xuất nhỏ lẻ, nhận thức pháp luật chưa đồng đều và sự phân tán quản lý nhà nước. Việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như HACCP và ISO đã góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm, tuy nhiên cần có sự hỗ trợ và kiểm soát chặt chẽ hơn từ các cơ quan quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cơ sở đạt chuẩn ATTP theo cấp xã, huyện, tỉnh và bảng tổng hợp các văn bản pháp luật liên quan đến ATTP, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về ATTP: Đề xuất xây dựng khung pháp lý đồng bộ, rõ ràng, phân định trách nhiệm quản lý giữa các Bộ, ngành nhằm tránh chồng chéo và nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Bộ Tư pháp phối hợp với các Bộ liên quan chủ trì.

  2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Đẩy mạnh hoạt động thanh tra chuyên ngành, áp dụng mức xử phạt nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm pháp luật về ATTP, nhằm nâng cao tính răn đe. Chủ thể thực hiện là Ban Quản lý An toàn thực phẩm tỉnh Bắc Ninh và các cơ quan chức năng, thực hiện liên tục hàng năm.

  3. Nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của các chủ thể: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền pháp luật về ATTP cho người sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng, đặc biệt tại các vùng nông thôn và chợ truyền thống. Thời gian triển khai trong 1-3 năm, do Sở Y tế và Sở Nông nghiệp phối hợp thực hiện.

  4. Ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin trong quản lý ATTP: Xây dựng hệ thống giám sát, truy xuất nguồn gốc thực phẩm, áp dụng công nghệ kiểm soát chất lượng hiện đại nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả quản lý. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp, triển khai trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ATTP.

  2. Doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm: Giúp hiểu rõ quyền và nghĩa vụ pháp lý, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ và cải thiện chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành luật, quản lý nhà nước: Cung cấp tài liệu tham khảo có hệ thống về thực hiện pháp luật trong lĩnh vực ATTP, phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

  4. Người tiêu dùng và tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Nâng cao nhận thức về quyền lợi, nghĩa vụ và cách thức bảo vệ quyền lợi trong lĩnh vực ATTP, góp phần xây dựng cộng đồng tiêu dùng an toàn và văn minh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hiện pháp luật về ATTP là gì?
    Thực hiện pháp luật về ATTP là quá trình biến các quy định pháp luật thành hành vi thực tế của các chủ thể như người sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng nhằm bảo đảm thực phẩm an toàn, không gây hại cho sức khỏe.

  2. Ai là chủ thể thực hiện pháp luật về ATTP?
    Chủ thể bao gồm người sản xuất, kinh doanh thực phẩm, người tiêu dùng và các cơ quan quản lý nhà nước như Ban Quản lý An toàn thực phẩm, Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Bộ Công Thương.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về ATTP?
    Bao gồm yếu tố kinh tế - chính trị, văn hóa - lối sống, pháp lý - đạo đức, khoa học - kỹ thuật và tổ chức bộ máy chuyên môn. Ví dụ, nhận thức pháp luật thấp và quy mô sản xuất nhỏ lẻ làm giảm hiệu quả thực thi.

  4. Tỷ lệ cơ sở đạt chuẩn ATTP tại Bắc Ninh hiện nay như thế nào?
    Theo báo cáo năm 2020, khoảng 80% cơ sở được thanh tra, kiểm tra đạt tiêu chuẩn ATTP, trong đó cấp xã, phường đạt 83%, cấp huyện, thành phố đạt 78%, và cấp tỉnh đạt 86%.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về ATTP?
    Bao gồm hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường thanh tra, kiểm tra, nâng cao nhận thức của các chủ thể và ứng dụng khoa học kỹ thuật trong quản lý ATTP.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng thực hiện pháp luật về an toàn thực phẩm trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2019-2023, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác quản lý.
  • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực thi pháp luật, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và ý thức chấp hành pháp luật của các chủ thể.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện khung pháp lý và hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện và giám sát công tác ATTP.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể với lộ trình thực hiện rõ ràng, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh và xu hướng hội nhập quốc tế.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và người tiêu dùng cùng phối hợp để xây dựng môi trường thực phẩm an toàn, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Độc giả và các bên liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn quản lý và kinh doanh thực phẩm.