Tổng quan nghiên cứu

Phát triển du lịch là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống cộng đồng. Tại huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái, với hơn 90% dân số là đồng bào dân tộc Mông, du lịch cộng đồng được xem là hướng đi chiến lược nhằm khai thác tiềm năng tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa. Theo số liệu năm 2020, tỷ trọng ngành thương mại dịch vụ tại Mù Cang Chải mới đạt 34,5% trong cơ cấu kinh tế, cho thấy du lịch chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường sự tham gia này, góp phần phát triển du lịch bền vững, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 14 đơn vị hành chính của huyện Mù Cang Chải, với dữ liệu thu thập từ năm 2015 đến 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách phát triển du lịch gắn kết cộng đồng, bảo tồn văn hóa và tài nguyên thiên nhiên, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch, bao gồm:

  • Thang đo mức độ tham gia của Pretty (1995) với 7 bậc từ tham gia thụ động đến tham gia chủ động, giúp đánh giá chi tiết mức độ và hình thức tham gia của cộng đồng trong các hoạt động du lịch.
  • Thuyết trao đổi xã hội (Social Exchange Theory), giải thích sự ủng hộ và tham gia của cộng đồng dựa trên nhận thức về lợi ích và chi phí từ hoạt động du lịch.
  • Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng gồm hai nhóm chính: các yếu tố về tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch (chính sách hỗ trợ, chia sẻ lợi ích, vốn đầu tư, kỹ năng và nguồn nhân lực) và thái độ - nhận thức của cộng đồng (cơ hội việc làm, thu nhập, bảo tồn văn hóa, cải thiện chất lượng cuộc sống).

Các khái niệm chính bao gồm: cộng đồng địa phương, du lịch cộng đồng, sự tham gia của cộng đồng, các bên liên quan trong phát triển du lịch, và các mức độ tham gia.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu với các cán bộ quản lý, cộng đồng địa phương, khách du lịch và doanh nghiệp lữ hành. Tổng số mẫu khảo sát gồm 185 phiếu hợp lệ từ cộng đồng địa phương, 100 phiếu khách du lịch và 50 phiếu công ty lữ hành. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên đơn giản, đảm bảo đại diện cho tổng thể 12.099 hộ dân cư trên địa bàn.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm IBM SPSS Statistics 22 với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến, và phân tích hồi quy để xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. Thang đo Likert 5 điểm được áp dụng để đánh giá mức độ đồng ý của người tham gia với các biến quan sát. Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn: thu thập và phân tích dữ liệu định tính để xây dựng cơ sở lý luận và thiết kế bảng hỏi; sau đó tiến hành nghiên cứu định lượng để đánh giá thực trạng và kiểm định các giả thuyết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của cộng đồng trong các hoạt động du lịch:

    • 62% người dân tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường và tài nguyên du lịch với mức độ từ trung bình đến cao.
    • 55% tham gia cung ứng dịch vụ và lập kế hoạch phát triển dịch vụ du lịch.
    • 48% tham gia hoạt động quảng bá du lịch, cho thấy sự tham gia còn hạn chế ở khía cạnh truyền thông.

  2. Nhận thức và thái độ của cộng đồng:

    • 78% người dân đồng ý rằng du lịch tạo cơ hội việc làm và tăng thu nhập cho cộng đồng.
    • 70% nhận thức được vai trò của du lịch trong việc bảo tồn văn hóa dân tộc và cải thiện chất lượng cuộc sống.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia:

    • Các yếu tố về tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch như chính sách hỗ trợ, chia sẻ lợi ích và kỹ năng làm du lịch có ảnh hưởng tích cực với hệ số hồi quy β = 0.45 (p < 0.01).
    • Thái độ và nhận thức của cộng đồng cũng có tác động mạnh mẽ với hệ số β = 0.52 (p < 0.01).

  4. Sự khác biệt trong đánh giá yếu tố ảnh hưởng theo đặc điểm nhân khẩu học:

    • Nhóm có trình độ học vấn cao hơn đánh giá cao hơn về vai trò của chính sách hỗ trợ và kỹ năng làm du lịch (p < 0.05).
    • Người trẻ tuổi có xu hướng tham gia tích cực hơn trong các hoạt động quảng bá và cung ứng dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của cộng đồng tại Mù Cang Chải đang ở mức độ trung bình, đặc biệt trong các hoạt động bảo vệ môi trường và cung ứng dịch vụ, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về du lịch cộng đồng tại các vùng miền núi. Nhận thức tích cực về lợi ích kinh tế và văn hóa là động lực quan trọng thúc đẩy sự tham gia, đồng thời các yếu tố tổ chức như chính sách hỗ trợ và đào tạo kỹ năng đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cộng đồng. Sự khác biệt theo trình độ học vấn và độ tuổi phản ánh nhu cầu thiết kế các chương trình đào tạo và truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia theo từng hoạt động và bảng hồi quy đa biến minh họa mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khẳng định vai trò không thể thiếu của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững, đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục để nâng cao hiệu quả tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và thu hút sự tham gia của cộng đồng

    • Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo nâng cao nhận thức về lợi ích và vai trò của du lịch cộng đồng.
    • Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về du lịch lên trên 80% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Yên Bái.

  2. Bồi dưỡng kiến thức và tập huấn kỹ năng cho cộng đồng

    • Xây dựng các khóa đào tạo về kỹ năng phục vụ du lịch, quản lý dịch vụ, quảng bá điểm đến.
    • Mục tiêu đào tạo ít nhất 300 người dân trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm đào tạo nghề du lịch, các tổ chức phi chính phủ.

  3. Hỗ trợ tài chính và cơ chế chính sách, cải thiện cơ sở vật chất kỹ thuật

    • Cung cấp các gói hỗ trợ vốn vay ưu đãi cho hộ gia đình và doanh nghiệp du lịch cộng đồng.
    • Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch như đường giao thông, nhà nghỉ cộng đồng.
    • Mục tiêu tăng nguồn vốn hỗ trợ lên 20% hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, UBND huyện.

  4. Xây dựng Ban quản lý du lịch cộng đồng và gắn kết các bên liên quan

    • Thành lập Ban quản lý du lịch cộng đồng tại các xã trọng điểm, đảm bảo sự phối hợp giữa chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp.
    • Tổ chức các diễn đàn đối thoại định kỳ để giải quyết các vấn đề phát sinh.
    • Mục tiêu hoàn thành trong 1 năm và duy trì hoạt động liên tục.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển du lịch vùng miền núi.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phát triển cộng đồng

    • Thiết kế chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho cộng đồng địa phương.
    • Use case: Triển khai dự án du lịch cộng đồng tại các điểm đến mới.

  3. Doanh nghiệp du lịch và công ty lữ hành

    • Hiểu rõ vai trò và nhu cầu của cộng đồng trong phát triển sản phẩm du lịch, tăng cường hợp tác bền vững.
    • Use case: Phát triển tour du lịch cộng đồng gắn với văn hóa bản địa.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành du lịch, phát triển cộng đồng

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình lý thuyết và kết quả thực tiễn về sự tham gia của cộng đồng.
    • Use case: Thực hiện các đề tài nghiên cứu liên quan đến du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của cộng đồng lại quan trọng trong phát triển du lịch?
    Sự tham gia của cộng đồng giúp bảo tồn văn hóa, bảo vệ tài nguyên và phân phối lợi ích công bằng, từ đó tạo nền tảng phát triển du lịch bền vững và nâng cao đời sống người dân.

  2. Các mức độ tham gia của cộng đồng được phân loại như thế nào?
    Theo thang đo Pretty (1995), có 7 mức độ từ tham gia thụ động đến tham gia chủ động, phản ánh mức độ quyền lực và trách nhiệm của cộng đồng trong các hoạt động du lịch.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến sự tham gia của cộng đồng?
    Thái độ và nhận thức về lợi ích du lịch cùng với các yếu tố tổ chức như chính sách hỗ trợ, kỹ năng và nguồn lực là những nhân tố quyết định mức độ tham gia của cộng đồng.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cho cộng đồng tham gia du lịch?
    Thông qua các khóa đào tạo kỹ năng, tập huấn quản lý dịch vụ, hỗ trợ tài chính và xây dựng cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan.

  5. Du lịch cộng đồng có thể giúp giảm nghèo như thế nào?
    Bằng cách tạo ra việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương, đồng thời phát huy giá trị văn hóa và tài nguyên thiên nhiên, góp phần cải thiện điều kiện sống và phát triển kinh tế xã hội.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định mức độ tham gia của cộng đồng tại Mù Cang Chải đang ở mức trung bình, với sự tham gia tích cực nhất trong bảo vệ môi trường và cung ứng dịch vụ.
  • Thái độ tích cực và nhận thức về lợi ích du lịch cùng các yếu tố tổ chức kinh doanh du lịch là nhân tố chính ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng.
  • Có sự khác biệt về đánh giá yếu tố ảnh hưởng theo đặc điểm nhân khẩu học như độ tuổi và trình độ học vấn.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ tài chính và xây dựng cơ chế quản lý nhằm tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển du lịch bền vững tại Mù Cang Chải, hướng tới mục tiêu nâng cao đời sống cộng đồng và bảo tồn tài nguyên.

Hành động tiếp theo: Triển khai các chương trình đào tạo và hỗ trợ cộng đồng trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời xây dựng Ban quản lý du lịch cộng đồng để đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan. Các nhà quản lý và doanh nghiệp du lịch được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển sản phẩm du lịch phù hợp, bền vững.