Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực ngày càng trở nên cấp thiết. Tại Việt Nam, đặc biệt trong giáo dục đại học ngành Kiến trúc Mỹ thuật, môn Vẽ Hình họa giữ vai trò nền tảng trong việc phát triển kỹ năng nhận thức thẩm mỹ và kỹ năng thực hành cho sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn này tại Khoa Kiến trúc Mỹ thuật, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh cho thấy sinh viên còn hạn chế về tính tích cực học tập, kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc. Mục tiêu nghiên cứu nhằm rèn luyện và phát triển hai kỹ năng then chốt này thông qua vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, bao gồm phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, kỹ thuật khăn trải bàn và sơ đồ tư duy. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2020 tại Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh với đối tượng là 100 sinh viên và 5 giảng viên của Khoa Kiến trúc Mỹ thuật. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện thái độ học tập, hành động học tập và kỹ năng chuyên môn của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển nghề nghiệp trong lĩnh vực kiến trúc và mỹ thuật.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dạy học tích cực, trong đó nhấn mạnh vai trò của người học là trung tâm, phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự giác trong quá trình học tập. Lý thuyết của Dewey về học tập qua trải nghiệm và giải quyết vấn đề được vận dụng để xây dựng phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề. Mô hình dạy học theo dự án được áp dụng nhằm tạo điều kiện cho sinh viên thực hành, hợp tác và phát triển kỹ năng thực tiễn. Các kỹ thuật dạy học như khăn trải bàn và sơ đồ tư duy được sử dụng để tổ chức hoạt động nhóm, kích thích tư duy sáng tạo và hệ thống hóa kiến thức. Ba khái niệm chính được tập trung gồm: tính tích cực trong học tập, kỹ năng miêu tả mẫu thật và kỹ năng phối hợp màu sắc trong môn Vẽ Hình họa. Tính tích cực được hiểu là trạng thái hoạt động chủ động, nỗ lực trí tuệ và ý chí của người học nhằm đạt mục tiêu học tập. Kỹ năng miêu tả mẫu thật là khả năng quan sát và tái hiện chính xác các đặc điểm hình thể của mẫu vật. Kỹ năng phối hợp màu sắc là khả năng sử dụng màu sắc hài hòa, biểu đạt hiệu quả trên mặt giấy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu khoa học trong và ngoài nước, khảo sát thực trạng qua bảng hỏi với 98 sinh viên, phỏng vấn 5 giảng viên, quan sát hoạt động dạy và học, thu thập sản phẩm học tập (bài vẽ khối cơ bản, tĩnh vật màu nước, chân dung). Phương pháp thực nghiệm sư phạm được tiến hành trên 100 sinh viên thuộc 4 lớp Vẽ Hình họa (2 lớp năm thứ nhất, 2 lớp năm thứ hai), chia thành lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả phần trăm để đánh giá thái độ, hành động học tập và kết quả kỹ năng trước và sau khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2018 đến tháng 4/2020, đảm bảo đủ thời gian khảo sát, thực nghiệm và đánh giá kết quả. Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên quy mô lớp học thực tế tại Khoa Kiến trúc Mỹ thuật nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng kiểm định giả thuyết khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ học tập của sinh viên được cải thiện rõ rệt: Sau khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tỷ lệ sinh viên có thái độ tích cực trong học tập môn Vẽ Hình họa tăng từ khoảng 45% lên trên 75%. Sinh viên chủ động tham gia phát biểu, thảo luận và thực hành nhiều hơn trong giờ học.

  2. Kỹ năng miêu tả mẫu thật được nâng cao: Kết quả kiểm tra kỹ năng miêu tả mẫu thật cho thấy điểm trung bình của lớp thực nghiệm tăng 30% so với lớp đối chứng. Tỷ lệ sinh viên đạt điểm giỏi trong bài vẽ khối cơ bản tăng từ 20% lên 50%.

  3. Kỹ năng phối hợp màu sắc có sự tiến bộ đáng kể: Qua bài vẽ tĩnh vật màu nước, sinh viên lớp thực nghiệm có kỹ năng phối hợp màu sắc tốt hơn với tỷ lệ đạt điểm khá và giỏi tăng từ 25% lên 60%. Mức độ phối hợp màu sắc hài hòa và sáng tạo được đánh giá cao hơn so với trước khi áp dụng phương pháp tích cực.

  4. Hoạt động học tập tích cực và hợp tác nhóm được phát triển: Kỹ thuật khăn trải bàn và sơ đồ tư duy giúp sinh viên làm việc nhóm hiệu quả, tăng cường khả năng trao đổi, phản biện và sáng tạo trong quá trình học. Tỷ lệ sinh viên tham gia hoạt động nhóm tăng lên khoảng 80%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự cải thiện này xuất phát từ việc các phương pháp dạy học tích cực tạo điều kiện cho sinh viên chủ động tiếp cận kiến thức, phát triển kỹ năng thực hành và tư duy phản biện. So với phương pháp dạy học truyền thống chủ yếu giảng dạy trực quan một chiều, phương pháp tích cực giúp sinh viên không chỉ tiếp nhận mà còn tự khám phá, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về hiệu quả của dạy học tích cực trong lĩnh vực nghệ thuật và giáo dục đại học. Việc sử dụng kỹ thuật sơ đồ tư duy giúp sinh viên hệ thống hóa kiến thức về hình khối và màu sắc, trong khi kỹ thuật khăn trải bàn thúc đẩy sự tương tác và hợp tác nhóm, góp phần nâng cao hiệu quả học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên đạt các mức điểm kỹ năng trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê thái độ học tập và mức độ tham gia hoạt động nhóm. Những kết quả này khẳng định giả thuyết khoa học của nghiên cứu về việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực sẽ cải thiện kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giảng viên về dạy học tích cực: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, kỹ thuật khăn trải bàn và sơ đồ tư duy nhằm nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng ứng dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu và phòng Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng và cập nhật giáo án tích hợp các phương pháp dạy học tích cực: Thiết kế giáo án chi tiết, linh hoạt phù hợp với đặc thù môn Vẽ Hình họa, tập trung phát triển kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc. Thời gian hoàn thiện trong 1 năm, do giảng viên bộ môn phối hợp với chuyên gia giáo dục.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ dạy học tích cực: Trang bị phòng học đầy đủ ánh sáng, mẫu vật đa dạng, máy chiếu, máy tính, phần mềm sơ đồ tư duy và công nghệ thực tế ảo để hỗ trợ giảng viên và sinh viên trong quá trình học tập. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do Ban Quản lý cơ sở vật chất và tài chính thực hiện.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và thực hành nhóm theo dự án: Khuyến khích sinh viên tham gia các dự án thực tế, triển lãm sản phẩm, workshop kỹ năng phối hợp màu sắc và miêu tả mẫu thật nhằm nâng cao trải nghiệm học tập và kỹ năng nghề nghiệp. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do Khoa Kiến trúc Mỹ thuật phối hợp với các đơn vị liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên ngành Kiến trúc Mỹ thuật và Mỹ thuật ứng dụng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vận dụng dạy học tích cực, giúp giảng viên nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Vẽ Hình họa, phát triển kỹ năng chuyên môn và phương pháp sư phạm.

  2. Sinh viên ngành Kiến trúc, Mỹ thuật và Thiết kế: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ vai trò của học tập tích cực, phát triển kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc, từ đó nâng cao năng lực thực hành và sáng tạo trong học tập và nghề nghiệp.

  3. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo đại học: Cung cấp thông tin về thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục đại học, hỗ trợ hoạch định chính sách và chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng phát triển.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực nghệ thuật, góp phần phát triển nghiên cứu và đổi mới chương trình đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích cực là gì và tại sao cần áp dụng trong môn Vẽ Hình họa?
    Dạy học tích cực là phương pháp tập trung phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học thông qua các hoạt động thực hành, giải quyết vấn đề và hợp tác nhóm. Trong môn Vẽ Hình họa, phương pháp này giúp sinh viên phát triển kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc hiệu quả hơn, tránh học thụ động và nâng cao chất lượng học tập.

  2. Các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực nào được áp dụng trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu áp dụng phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, kỹ thuật khăn trải bàn và sơ đồ tư duy. Những phương pháp này giúp sinh viên chủ động tìm hiểu, thực hành và hệ thống hóa kiến thức, đồng thời phát triển kỹ năng làm việc nhóm và tư duy sáng tạo.

  3. Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện kỹ năng của sinh viên như thế nào?
    Sau khi áp dụng các phương pháp tích cực, điểm trung bình kỹ năng miêu tả mẫu thật tăng khoảng 30%, tỷ lệ sinh viên đạt điểm giỏi trong kỹ năng phối hợp màu sắc tăng từ 25% lên 60%. Thái độ học tập tích cực và sự tham gia hoạt động nhóm cũng được cải thiện đáng kể.

  4. Làm thế nào để giảng viên có thể vận dụng hiệu quả các phương pháp này?
    Giảng viên cần được đào tạo bài bản về các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, xây dựng giáo án phù hợp, sử dụng công nghệ hỗ trợ và tổ chức các hoạt động học tập đa dạng, khuyến khích sinh viên tham gia tích cực và phản hồi thường xuyên để điều chỉnh phương pháp.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các môn học khác trong lĩnh vực nghệ thuật không?
    Có, các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực được nghiên cứu có tính linh hoạt và có thể áp dụng cho nhiều môn học nghệ thuật khác như thiết kế, hội họa, điêu khắc nhằm phát triển kỹ năng thực hành và tư duy sáng tạo của sinh viên.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã chứng minh việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực giúp cải thiện rõ rệt kỹ năng miêu tả mẫu thật và phối hợp màu sắc của sinh viên môn Vẽ Hình họa tại Khoa Kiến trúc Mỹ thuật, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh.
  • Thái độ học tập và hành động học tập của sinh viên được nâng cao, tạo môi trường học tập tích cực, chủ động và sáng tạo.
  • Các phương pháp như dạy học theo dự án, nêu và giải quyết vấn đề, kỹ thuật khăn trải bàn và sơ đồ tư duy phát huy hiệu quả trong việc phát triển kỹ năng chuyên môn và kỹ năng mềm.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo giảng viên, xây dựng giáo án, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động thực hành nhằm duy trì và phát triển kết quả nghiên cứu.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng dạy học tích cực cho các môn học khác trong lĩnh vực nghệ thuật và thiết kế, đồng thời theo dõi, đánh giá lâu dài hiệu quả đào tạo.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo cần triển khai các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Vẽ Hình họa, đồng thời khuyến khích giảng viên và sinh viên tích cực tham gia đổi mới phương pháp học tập.