Tổng quan nghiên cứu
Kỹ năng nghe là một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong việc học ngoại ngữ, chiếm khoảng 40-50% thời gian giao tiếp thực tế. Tuy nhiên, tại các trường trung học phổ thông ở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, học sinh vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển kỹ năng này. Theo khảo sát với 326 học sinh lớp 10 và 16 giáo viên tiếng Anh tại 4 trường THPT trong huyện, phần lớn học sinh tự đánh giá khả năng nghe ở mức trung bình hoặc kém (chiếm gần 98%), trong khi giáo viên cũng nhận thấy việc dạy kỹ năng nghe còn nhiều hạn chế do thiếu các hoạt động hỗ trợ hiệu quả. Luận văn tập trung nghiên cứu nhận thức của giáo viên và học sinh về việc sử dụng các hoạt động tiền nghe (pre-listening activities) trong sách giáo khoa Tiếng Anh 10 (Global Success) nhằm nâng cao kỹ năng nghe. Mục tiêu chính là khảo sát quan điểm của hai nhóm đối tượng về hiệu quả và tần suất áp dụng các hoạt động tiền nghe, từ đó đề xuất giải pháp cải thiện phương pháp giảng dạy. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023 tại huyện Phù Mỹ, với phạm vi tập trung vào chương trình mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh, đặc biệt kỹ năng nghe, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết về nhận thức (perception) và kỹ năng nghe trong dạy học ngoại ngữ. Theo McShane và Von Glinow (2010), nhận thức là quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin từ môi trường xung quanh, ảnh hưởng đến thái độ và hành vi học tập. Về kỹ năng nghe, Rost (2001) và Underwood (1989) nhấn mạnh đây là quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp giữa xử lý từ dưới lên (bottom-up) và từ trên xuống (top-down). Các hoạt động tiền nghe được định nghĩa là các bài tập chuẩn bị giúp học sinh kích hoạt kiến thức nền tảng, dự đoán nội dung và làm quen với từ vựng, cấu trúc ngôn ngữ trước khi nghe. Các mô hình nghiên cứu tập trung vào ba giai đoạn dạy nghe: tiền nghe, trong khi nghe và sau khi nghe, trong đó tiền nghe đóng vai trò then chốt trong việc giảm áp lực và tăng sự tập trung của học sinh.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Nhận thức (Perception)
- Kỹ năng nghe (Listening skill)
- Xử lý từ dưới lên và từ trên xuống (Bottom-up and Top-down processing)
- Hoạt động tiền nghe (Pre-listening activities)
- Giai đoạn dạy nghe (Pre-listening, While-listening, Post-listening stages)
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp phân tích định lượng và định tính nhằm đảm bảo độ tin cậy và sâu sắc trong kết quả. Cỡ mẫu gồm 16 giáo viên tiếng Anh và 326 học sinh lớp 10 tại 4 trường THPT ở huyện Phù Mỹ, được chọn ngẫu nhiên. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi (questionnaire) và phỏng vấn bán cấu trúc (semi-structured interview). Bảng hỏi gồm 9 câu hỏi cho học sinh và 8 câu hỏi cho giáo viên, sử dụng thang đo Likert 5 mức để đánh giá nhận thức và thái độ. Phỏng vấn nhằm làm rõ quan điểm, kinh nghiệm và đề xuất của giáo viên và học sinh về hoạt động tiền nghe. Thời gian thu thập dữ liệu diễn ra trong tháng 4 năm 2023, sau kỳ thi học kỳ II năm học 2022-2023. Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm; dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích nội dung để rút ra các chủ đề chính.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của kỹ năng nghe:
Hơn 90% học sinh và giáo viên đồng thuận rằng kỹ năng nghe là yếu tố thiết yếu trong học tiếng Anh, tuy nhiên chỉ khoảng 3% học sinh tự đánh giá khả năng nghe của mình là tốt, trong khi gần 48% đánh giá ở mức kém và 49% ở mức trung bình.Tần suất sử dụng hoạt động tiền nghe:
Khoảng 75% giáo viên cho biết thường xuyên áp dụng các hoạt động tiền nghe trong bài giảng, trong khi chỉ 60% học sinh cảm nhận được sự xuất hiện của các hoạt động này trong lớp học. Điều này cho thấy sự khác biệt trong nhận thức về việc triển khai thực tế.Loại hoạt động tiền nghe được ưa chuộng:
Cả giáo viên và học sinh đều ưu tiên các hoạt động như giới thiệu từ vựng mới (85%), thảo luận nhóm về chủ đề nghe (78%), và dự đoán nội dung (70%). Các hoạt động như chơi trò chơi và sử dụng hình ảnh cũng được đánh giá cao nhưng ít được áp dụng hơn.Khó khăn khi sử dụng hoạt động tiền nghe:
65% giáo viên cho biết khó khăn lớn nhất là hạn chế về thời gian và số lượng học sinh đông (40-50 học sinh/lớp), gây khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động tương tác hiệu quả. Học sinh cũng phản ánh việc thiếu sự đa dạng trong các hoạt động tiền nghe khiến họ cảm thấy nhàm chán.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy nhận thức chung về vai trò quan trọng của hoạt động tiền nghe trong việc nâng cao kỹ năng nghe là rất tích cực. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa giáo viên và học sinh về tần suất và hiệu quả áp dụng phản ánh những hạn chế trong thực tiễn giảng dạy, đặc biệt là áp lực về sĩ số lớp học và thời gian. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với báo cáo của Elkhafaifi (2008) và Duc L. (2018) khi nhấn mạnh vai trò của tiền nghe trong việc kích hoạt kiến thức nền và giảm lo lắng cho học sinh. Việc ưu tiên giới thiệu từ vựng và thảo luận nhóm phù hợp với mô hình xử lý từ trên xuống, giúp học sinh dự đoán và hiểu nội dung tốt hơn. Tuy nhiên, hạn chế về đa dạng hoạt động và điều kiện lớp học cần được khắc phục để tăng hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các loại hoạt động tiền nghe được sử dụng và biểu đồ tròn so sánh nhận thức giữa giáo viên và học sinh.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đa dạng hóa hoạt động tiền nghe:
Giáo viên nên áp dụng thêm các trò chơi, hình ảnh minh họa, và các hoạt động tương tác nhóm nhằm tăng sự hứng thú và kích thích tư duy của học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh hài lòng với hoạt động tiền nghe lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm học.Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên:
Các trường phối hợp với Sở Giáo dục tổ chức các khóa bồi dưỡng về phương pháp dạy nghe tích cực, kỹ thuật thiết kế hoạt động tiền nghe hiệu quả, đặc biệt trong điều kiện lớp đông. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học.Giảm sĩ số lớp học hoặc chia nhóm nhỏ:
Nhà trường cần xem xét điều chỉnh sĩ số lớp hoặc tổ chức học nhóm nhỏ để giáo viên dễ dàng quản lý và tổ chức các hoạt động tiền nghe tương tác. Mục tiêu giảm sĩ số xuống còn khoảng 25-30 học sinh/lớp trong 2 năm tới.Phát triển tài liệu hỗ trợ giảng dạy:
Biên soạn và cung cấp các tài liệu, bài tập tiền nghe phong phú, phù hợp với chương trình Tiếng Anh 10 (Global Success), giúp giáo viên có nguồn tham khảo đa dạng. Thời gian hoàn thiện tài liệu trong vòng 1 năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông:
Nhận được các kiến thức và phương pháp thực tiễn để cải thiện kỹ năng dạy nghe, đặc biệt là áp dụng hiệu quả các hoạt động tiền nghe trong lớp học.Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn:
Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, tổ chức tập huấn và điều chỉnh chương trình nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh.Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh:
Tài liệu tham khảo quý giá giúp hiểu rõ về lý thuyết và thực tiễn dạy kỹ năng nghe, cũng như các phương pháp giảng dạy hiện đại.Nhà nghiên cứu giáo dục ngôn ngữ:
Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về nhận thức của giáo viên và học sinh, góp phần phát triển nghiên cứu về phương pháp dạy học tiếng Anh tại Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
Hoạt động tiền nghe là gì và tại sao quan trọng?
Hoạt động tiền nghe là các bài tập chuẩn bị giúp học sinh kích hoạt kiến thức nền, dự đoán nội dung và làm quen với từ vựng trước khi nghe. Chúng giúp giảm lo lắng và tăng khả năng hiểu bài nghe, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.Giáo viên nên áp dụng những loại hoạt động tiền nghe nào?
Các hoạt động phổ biến gồm giới thiệu từ vựng mới, thảo luận nhóm về chủ đề, dự đoán nội dung, sử dụng hình ảnh minh họa và trò chơi. Việc đa dạng hóa hoạt động giúp tăng sự hứng thú và phát triển kỹ năng toàn diện.Làm thế nào để khắc phục khó khăn khi lớp học đông?
Giáo viên có thể chia lớp thành các nhóm nhỏ để tổ chức hoạt động tương tác, sử dụng các công cụ hỗ trợ trực quan và lên kế hoạch thời gian hợp lý để đảm bảo mọi học sinh đều tham gia hiệu quả.Học sinh có thể tự luyện kỹ năng nghe như thế nào?
Học sinh nên luyện nghe thường xuyên qua các nguồn đa dạng như phim, bài hát, podcast, đồng thời áp dụng các chiến lược tiền nghe như dự đoán nội dung, ghi chú từ khóa và luyện tập từ vựng liên quan.Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các cấp học khác không?
Mặc dù tập trung vào học sinh lớp 10, các kết quả và đề xuất có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các cấp học khác, đặc biệt trong việc thiết kế hoạt động tiền nghe phù hợp với trình độ và nhu cầu học sinh.
Kết luận
- Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động tiền nghe trong việc nâng cao kỹ năng nghe cho học sinh lớp 10 tại huyện Phù Mỹ.
- Giáo viên và học sinh đều có nhận thức tích cực nhưng còn tồn tại sự khác biệt về tần suất và hiệu quả áp dụng.
- Các hoạt động tiền nghe phổ biến gồm giới thiệu từ vựng, thảo luận nhóm và dự đoán nội dung, tuy nhiên cần đa dạng hóa hơn nữa.
- Hạn chế lớn nhất là sĩ số lớp đông và thiếu tài liệu hỗ trợ phù hợp, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện phương pháp dạy nghe, tăng cường đào tạo giáo viên và điều chỉnh điều kiện học tập trong thời gian tới.
Luận văn mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về việc phát triển tài liệu và phương pháp dạy nghe tích hợp công nghệ, đồng thời kêu gọi các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cùng hành động để nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh tại các trường phổ thông.