Nghiên Cứu Mức Độ Thực Hiện Nguyên Tắc Thận Trọng Trong Kế Toán Của Các Doanh Nghiệp Niêm Yết Trên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

• Tác giả: Doãn Thùy Dương
• Người hướng dẫn: GS.TS Nguyễn Hữu Ánh
• Trường học: Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Nghiên Cứu Nguyên Tắc Thận Trọng Trong Kế Toán Doanh Nghiệp Niêm Yết Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM KẾT
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu
• 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu về mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 1.4. Tổng quan các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 1.5. Tổng quan các công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán tới giá trị cổ phiếu
• 1.6. Khoảng trống nghiên cứu
• 1.7. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.8. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.9. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.10. Phương pháp nghiên cứu
• 1.11. Thiết kế nghiên cứu
• 1.12. Kết cấu của luận án
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MỨC ĐỘ THỰC HIỆN THẬN TRỌNG TRONG KẾ TOÁN CỦA DOANH NGHIỆP
• 2.1. Những vấn đề cơ bản về nguyên tắc thận trọng
• 2.2. Định nghĩa và yêu cầu nguyên tắc thận trọng
• 2.3. Phân loại việc thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 2.4. Các lý thuyết vận dụng để nghiên cứu việc thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 2.5. Nghiên cứu thực chứng trong kế toán
• 2.5.1. Lý thuyết đại diện
• 2.5.2. Lý thuyết thông tin bất đối xứng
• 2.6. Các phương pháp đo lường việc thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 2.6.1. Mô hình Basu (1997) - Basu Asymmetric Timeliness Measure
• 2.6.2. Phương pháp tỷ lệ giá trị sổ sách so với giá trị thị trường (BTM) - Book to market based measures
• 2.6.3. Phương pháp giá trị dồn tích âm (Accrual based measures)
• 2.6.4. Phương pháp dòng tiền - Asymmetric Accrual to Cash flow Measure (AACF)
• 2.6.5. Mô hình Khan và Watts (2009) - mở rộng của mô hình Basu (1997)
• 2.7. Nhân tố ảnh hưởng tới nguyên tắc thận trọng của doanh nghiệp
• 2.7.1. Các nhân tố thuộc đặc điểm quản lý - kiểm soát
• 2.7.2. Các nhân tố cơ cấu sở hữu
• 2.7.3. Các nhân tố kiểm soát
• 2.8. Mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán và giá cổ phiếu của công ty
• 2.8.1. Một số khái niệm về cổ phiếu và giá cổ phiếu của các công ty niêm yết
• 2.8.2. Mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán và giá cổ phiếu
• 2.8.3. Nhân tố khác ảnh hưởng tới giá cổ phiếu
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG GIẢ THUYẾT KHOA HỌC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.1. Giả thuyết nghiên cứu lớp mô hình 1
• 3.1.2. Giả thuyết nghiên cứu lớp mô hình 2
• 3.2. Thiết kế nghiên cứu
• 3.3. Tính giá trị hệ số mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán - CScore
• 3.4. Xây dựng mô hình
• 3.5. Chọn mẫu và thu thập dữ liệu
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ TỚI MỨC ĐỘ THỰC HIỆN NGUYÊN TẮC THẬN TRỌNG TRONG KẾ TOÁN VÀ HỆ QUẢ CỦA NÓ TỚI GIÁ TRỊ CỔ PHIẾU TẠI CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
• 4.1. Đánh giá mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng trong kế toán
• 4.2. Đánh giá mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng (Cscore) tại các công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
• 4.3. Đánh giá mức độ thực hiện nguyên tắc thận trọng (Cscore) của các công ty theo sàn niêm yết và ngành nghề
• 4.4. Đánh giá sự sai lệch một số khoản mục trong Báo cáo tài chính của các công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
• 4.5. Thống kê mô tả và mối tương quan giữa các biến nghiên cứu
• 4.5.1. Thống kê mô tả các biến nghiên cứu
• 4.6. Kết quả kiểm định giả thuyết lớp mô hình 1
• 4.7. Kết quả hồi quy theo mô hình bình phương bé nhất OLS
• 4.8. Kết quả hồi quy theo mô hình tác động cố định FEM và mô hình tác động ngẫu nhiên REM
• 4.9. Kết quả kiểm định giả thuyết lớp mô hình 2
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, CÁC KHUYẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN
• 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu của mô hình được lựa chọn
• 5.1.1. Lớp mô hình 1
• 5.1.2. Lớp mô hình 2
• 5.2. Một số khuyến nghị
• 5.2.1. Khuyến nghị với cơ quan điều hành thị trường
• 5.2.2. Khuyến nghị đối với doanh nghiệp
• 5.2.3. Khuyến nghị cho nhà đầu tư
• 5.3. Những hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu trong tương lai
• 5.3.1. Hạn chế của luận án
• 5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 5
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tóm tắt

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Nguyên Tắc Thận Trọng Kế Toán

Nguyên tắc thận trọng là một trụ cột trong kế toán, đòi hỏi sự cẩn trọng và bảo thủ khi ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế. Nguyên tắc này yêu cầu kế toán phải đánh giá rủi ro và không phóng đại tài sản hoặc thu nhập, đồng thời không giảm nhẹ nợ phải trả hoặc chi phí. Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng ảnh hưởng trực tiếp đến tính trung thực và đáng tin cậy của báo cáo tài chính. Tuy nhiên, việc áp dụng quá mức bảo thủ kế toán có thể dẫn đến thông tin sai lệch và ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư. Theo nghiên cứu của Doãn Thùy Dương, việc thực hiện nguyên tắc thận trọng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo tính khách quan và phù hợp.

1.1. Định Nghĩa và Vai Trò của Thận Trọng Kế Toán

Nguyên tắc thận trọng kế toán đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch thông tin và độ tin cậy của báo cáo tài chính. Nó yêu cầu kế toán viên phải thận trọng trong việc ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế, đặc biệt là khi có sự không chắc chắn. Ví dụ, khi đánh giá dự phòng rủi ro hoặc đánh giá tài sản, kế toán cần xem xét các yếu tố rủi ro tiềm ẩn. Điều này giúp ngăn ngừa việc đánh giá quá cao tài sản hoặc thu nhập, và đánh giá quá thấp nợ phải trả hoặc chi phí.

1.2. Ảnh Hưởng của Nguyên Tắc Thận Trọng Đến Quyết Định Đầu Tư

Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Nếu báo cáo tài chính quá bảo thủ, nhà đầu tư có thể đánh giá thấp giá trị thực của doanh nghiệp và bỏ lỡ cơ hội đầu tư tốt. Ngược lại, nếu báo cáo tài chính quá lạc quan, nhà đầu tư có thể overestimate giá trị doanh nghiệp và đưa ra quyết định sai lầm. Sự cân bằng giữa bảo thủ và minh bạch là rất quan trọng.

II. Thách Thức Trong Áp Dụng Nguyên Tắc Thận Trọng Tại VN

Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng trong môi trường kinh doanh tại Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức. Sự khác biệt giữa VAS và IFRS về nguyên tắc thận trọng tạo ra sự phức tạp cho các doanh nghiệp niêm yết. Môi trường pháp lý kế toán chưa hoàn thiện và sự can thiệp của chính phủ có thể ảnh hưởng đến việc áp dụng khách quan nguyên tắc thận trọng. Bên cạnh đó, áp lực về lợi nhuận và thiếu hụt nguồn nhân lực kế toán có trình độ cũng là những rào cản lớn. Theo Doãn Thùy Dương, cần có sự đồng bộ và minh bạch hơn trong các quy định kế toán để đảm bảo tính nhất quán và hiệu quả của nguyên tắc thận trọng.

2.1. So Sánh VAS và IFRS Về Nguyên Tắc Thận Trọng

VAS (Chuẩn mực kế toán Việt Nam) và IFRS (Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế) có sự khác biệt trong cách tiếp cận nguyên tắc thận trọng. IFRS nhấn mạnh tính trung lập và không cho phép áp dụng quá mức nguyên tắc thận trọng, trong khi VAS có thể linh hoạt hơn. Sự khác biệt này có thể dẫn đến sự không nhất quán trong báo cáo tài chính và gây khó khăn cho việc so sánh giữa các doanh nghiệp.

2.2. Môi Trường Pháp Lý Kế Toán và Nguyên Tắc Thận Trọng

Môi trường pháp lý kế toán tại Việt Nam chưa hoàn thiện có thể ảnh hưởng đến việc áp dụng nguyên tắc thận trọng. Các quy định kế toán có thể không rõ ràng hoặc không đầy đủ, dẫn đến sự tùy tiện trong việc áp dụng nguyên tắc thận trọng. Sự can thiệp của chính phủ vào hoạt động kế toán cũng có thể làm giảm tính khách quan của việc áp dụng nguyên tắc thận trọng.

2.3. Áp Lực Lợi Nhuận và Nguyên Tắc Thận Trọng

Áp lực về lợi nhuận có thể khiến các doanh nghiệp bỏ qua nguyên tắc thận trọng. Để đạt được mục tiêu lợi nhuận, các nhà quản lý có thể cố gắng phóng đại doanh thu hoặc giảm chi phí, điều này vi phạm nguyên tắc thận trọng. Việc này có thể dẫn đến việc báo cáo tài chính không chính xác và gây ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư.

III. Phương Pháp Đánh Giá Mức Độ Thận Trọng Trong Kế Toán

Có nhiều phương pháp để đánh giá mức độ thận trọng trong kế toán. Mô hình Basu (1997) là một trong những phương pháp phổ biến nhất, đo lường sự khác biệt trong việc ghi nhận tin tốt và tin xấu. Phương pháp tỷ lệ giá trị sổ sách so với giá trị thị trường (BTM) và phương pháp giá trị dồn tích âm (Accrual based measures) cũng được sử dụng rộng rãi. Theo Doãn Thùy Dương, mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng, và việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu và đặc điểm của thị trường.

3.1. Mô Hình Basu 1997 Ưu Điểm và Hạn Chế

Mô hình Basu (1997) đo lường mức độ thận trọng bằng cách so sánh tốc độ phản ứng của lợi nhuận đối với tin tốt và tin xấu. Ưu điểm của mô hình này là đơn giản và dễ áp dụng. Tuy nhiên, mô hình này có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác ngoài nguyên tắc thận trọng, chẳng hạn như chất lượng quản trị doanh nghiệp và môi trường pháp lý.

3.2. Phương Pháp Tỷ Lệ Giá Trị Sổ Sách Thị Trường BTM

Phương pháp BTM đo lường mức độ thận trọng bằng cách so sánh giá trị sổ sách của tài sản với giá trị thị trường. Doanh nghiệp có tỷ lệ BTM cao thường được coi là thận trọng hơn. Tuy nhiên, phương pháp này có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác, chẳng hạn như kỳ vọng tăng trưởng và rủi ro thị trường.

IV. Ứng Dụng Nguyên Tắc Thận Trọng Nghiên Cứu Thực Nghiệm tại VN

Nghiên cứu thực nghiệm về nguyên tắc thận trọng tại Việt Nam cho thấy có sự khác biệt đáng kể giữa các doanh nghiệp. Các yếu tố như quy mô doanh nghiệp, cấu trúc sở hữu, và chất lượng kiểm toán ảnh hưởng đến mức độ thận trọng. Theo Doãn Thùy Dương, các doanh nghiệp có quy mô lớn hơn và được kiểm toán bởi các công ty kiểm toán uy tín thường có xu hướng thận trọng hơn trong việc ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế. Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến nguyên tắc thận trọng trong bối cảnh Việt Nam.

4.1. Quy Mô Doanh Nghiệp và Mức Độ Thận Trọng Kế Toán

Quy mô doanh nghiệp có thể ảnh hưởng đến mức độ thận trọng. Các doanh nghiệp lớn thường có nhiều nguồn lực hơn để đầu tư vào hệ thống kiểm soát nội bộ và tuân thủ các quy định kế toán. Điều này có thể dẫn đến việc áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách nhất quán hơn.

4.2. Ảnh Hưởng của Kiểm Toán Đến Nguyên Tắc Thận Trọng

Chất lượng kiểm toán có thể ảnh hưởng đến việc áp dụng nguyên tắc thận trọng. Các công ty kiểm toán uy tín thường có các quy trình kiểm toán chặt chẽ hơn, điều này giúp phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm nguyên tắc thận trọng. Sự giám sát từ kiểm toán viên độc lập thúc đẩy tính trung thực của BCTC.

V. Nguyên Tắc Thận Trọng và Giá Cổ Phiếu Phân Tích Tác Động

Mối quan hệ giữa nguyên tắc thận trọng và giá cổ phiếu là một vấn đề phức tạp. Một số nghiên cứu cho thấy rằng nguyên tắc thận trọng có thể làm giảm giá cổ phiếu, vì nó làm giảm lợi nhuận báo cáo. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác cho thấy rằng nguyên tắc thận trọng có thể làm tăng giá cổ phiếu, vì nó làm giảm rủi ro và tăng tính minh bạch của báo cáo tài chính. Theo Doãn Thùy Dương, tác động của nguyên tắc thận trọng đến giá cổ phiếu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ tin cậy của thị trường và kỳ vọng của nhà đầu tư.

5.1. Thận Trọng Kế Toán và Rủi Ro Của Doanh Nghiệp

Áp dụng nguyên tắc thận trọng giúp giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp. Thông qua việc dự phòng các khoản phải thu khó đòi hoặc khấu hao tài sản cố định nhanh hơn, doanh nghiệp có thể phản ánh chính xác hơn giá trị tài sản và nợ phải trả. Điều này giúp nhà đầu tư có cái nhìn rõ ràng hơn về tình hình tài chính của doanh nghiệp.

5.2. Kỳ Vọng Của Nhà Đầu Tư và Nguyên Tắc Thận Trọng

Kỳ vọng của nhà đầu tư đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tác động của nguyên tắc thận trọng đến giá cổ phiếu. Nếu nhà đầu tư đánh giá cao tính minh bạch và an toàn, họ có thể sẵn sàng trả giá cao hơn cho cổ phiếu của các doanh nghiệp thận trọng. Ngược lại, nếu nhà đầu tư tập trung vào tăng trưởng lợi nhuận, họ có thể không thích nguyên tắc thận trọng.

VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Thận Trọng Kế Toán

Nghiên cứu về nguyên tắc thận trọng trong kế toán vẫn là một lĩnh vực quan trọng và đầy tiềm năng. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc phát triển các phương pháp đo lường mức độ thận trọng chính xác hơn, cũng như khám phá các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến nguyên tắc thận trọng. Theo Doãn Thùy Dương, việc hiểu rõ hơn về nguyên tắc thận trọng sẽ giúp các doanh nghiệp cải thiện chất lượng báo cáo tài chính và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư.

6.1. Đề Xuất Cho Cơ Quan Quản Lý và Doanh Nghiệp

Cơ quan quản lý nên tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý kế toán, đảm bảo tính minh bạch và rõ ràng. Doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả và tăng cường đào tạo nhân lực kế toán. Cần có sự hợp tác giữa các bên liên quan để thúc đẩy việc áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách nhất quán và hiệu quả.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Nguyên Tắc Thận Trọng

Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của nguyên tắc thận trọng đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Nên có thêm nghiên cứu về ảnh hưởng của văn hóa và các yếu tố thể chế đến nguyên tắc thận trọng trong kế toán. Việc so sánh mức độ thận trọng giữa các quốc gia khác nhau cũng là một hướng nghiên cứu thú vị.