Tổng quan nghiên cứu

Thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như ung thư phổi, bệnh tim mạch, viêm phế quản mạn tính và các bệnh ung thư khác. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 890.000 ca tử vong sớm do hút thuốc thụ động trên toàn cầu. Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành vẫn ở mức cao, khoảng 45,3%, trong khi nhóm thanh thiếu niên từ 13-15 tuổi có tỷ lệ hút thuốc là 4%, nam chiếm 6,9% và nữ chiếm 1,3%. Đặc biệt, học viên tại các Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp – Giáo dục thường xuyên (GDNN-GDTX) là nhóm đối tượng có nguy cơ cao do thiếu sự kiểm soát từ gia đình và môi trường học tập.

Nghiên cứu này được thực hiện tại Trung tâm GDNN-GDTX thành phố Bến Tre năm 2020 nhằm khảo sát thực trạng hút thuốc lá, kiến thức và thái độ về tác hại của thuốc lá của học viên. Mục tiêu cụ thể là mô tả thực trạng hút thuốc lá, đánh giá kiến thức và thái độ của học viên, đồng thời xác định các yếu tố gia đình, môi trường và truyền thông ảnh hưởng đến nhận thức và thái độ của học viên về tác hại của thuốc lá. Nghiên cứu có phạm vi thời gian từ tháng 9/2019 đến tháng 9/2020, với đối tượng là 535 học viên các khối lớp 10, 11, 12 đang học tại Trung tâm.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chương trình phòng chống tác hại thuốc lá phù hợp, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi hút thuốc lá trong nhóm học viên GDNN-GDTX, từ đó giảm thiểu tác động tiêu cực của thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các khái niệm và lý thuyết về hành vi sức khỏe, trong đó có mô hình Hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior) và mô hình Truyền thông thay đổi hành vi (Communication for Behavioral Change). Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hút thuốc lá chủ động và thụ động: Hút thuốc chủ động là hành vi trực tiếp hút thuốc, trong khi hút thuốc thụ động là hít phải khói thuốc từ người khác hoặc điếu thuốc đang cháy.
  • Kiến thức về tác hại thuốc lá: Hiểu biết về các ảnh hưởng tiêu cực của thuốc lá đối với sức khỏe cá nhân và cộng đồng.
  • Thái độ về tác hại thuốc lá: Cảm nhận, quan điểm và phản ứng của học viên đối với việc hút thuốc và tác hại của thuốc lá.
  • Yếu tố gia đình, môi trường và truyền thông: Các tác động từ người thân, bạn bè, giáo viên, môi trường học tập và các phương tiện truyền thông ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi hút thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang với cỡ mẫu 535 học viên khối 10, 11, 12 tại Trung tâm GDNN-GDTX thành phố Bến Tre. Toàn bộ học viên đang học tại Trung tâm được chọn tham gia nhằm đảm bảo tính đại diện. Bộ câu hỏi tự điền được thiết kế dựa trên bộ công cụ của Điều tra toàn cầu về hút thuốc lá ở người trưởng thành (GATS), gồm các phần: thông tin chung, kiến thức, thái độ, thực trạng hút thuốc và các yếu tố liên quan.

Dữ liệu được thu thập trong giờ sinh hoạt lớp với sự hỗ trợ của điều tra viên đã được tập huấn. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 22, áp dụng kiểm định Chi-square và tính tỷ số Odds (OR) để đánh giá mối liên quan giữa các yếu tố với kiến thức và thái độ về tác hại thuốc lá. Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt, đảm bảo quyền lợi và sự đồng thuận của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hút thuốc lá: Tỷ lệ học viên hiện đang hút thuốc lá là 16,3%, trong đó nam chiếm 20,8% và nữ chiếm 10,1%. Lý do hút thuốc chủ yếu là do tò mò (67,8%), bạn bè rủ rê (21,8%) và muốn chứng tỏ bản thân (10,4%). Đa số học viên (82,8%) cho biết việc mua thuốc lá rất dễ dàng.

  2. Kiến thức về tác hại thuốc lá: 85,2% học viên có kiến thức đúng về tác hại của thuốc lá. Tuy nhiên, chỉ 7,9% hiểu đúng về hút thuốc lá thụ động. Đa số học viên nhận thức rõ hút thuốc lá chủ động gây hại sức khỏe (96,1%), ảnh hưởng đến môi trường (89,3%) và kinh tế gia đình (71,8%). Tỷ lệ biết về Luật Phòng chống tác hại thuốc lá là 58,9%.

  3. Thái độ về tác hại thuốc lá: 80,7% học viên có thái độ tích cực về tác hại thuốc lá. 61,7% cảm thấy khó chịu khi thấy người khác hút thuốc, 87,7% có ý định khuyên người thân, bạn bè từ bỏ thuốc lá. Khi được bạn bè mời hút thuốc, 83,2% chắc chắn không hút.

  4. Các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ: Học viên nữ có kiến thức đúng cao hơn 1,71 lần và thái độ tích cực cao hơn 4,10 lần so với nam. Học viên lớp 12 có kiến thức và thái độ tích cực hơn so với lớp 10 và 11. Trung tâm có hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá giúp học viên nhận thức đúng cao gấp 1,99 lần và thái độ tích cực cao gấp 3,06 lần. Truyền thông từ Sở Y tế và tuyên truyền về Luật Phòng chống tác hại thuốc lá cũng làm tăng nhận thức đúng và thái độ tích cực với OR từ 1,66 đến 3,87.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ học viên hút thuốc lá (16,3%) tương đương với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy vấn đề hút thuốc lá trong nhóm học viên GDNN-GDTX vẫn còn nghiêm trọng. Lý do hút thuốc chủ yếu do tò mò và ảnh hưởng bạn bè phù hợp với các mô hình hành vi xã hội, nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội trong việc hình thành thói quen hút thuốc.

Mặc dù kiến thức về tác hại thuốc lá chủ động cao, nhận thức về hút thuốc thụ động còn thấp, điều này cho thấy cần tăng cường giáo dục về tác hại của khói thuốc thụ động. Thái độ tích cực của học viên phản ánh sự nhạy cảm với tác hại thuốc lá, nhưng việc chưa thường xuyên nhắc nhở người khác hút thuốc cho thấy còn tồn tại sự e dè và thiếu quyết đoán trong hành vi phòng chống.

Các yếu tố gia đình, môi trường và truyền thông có ảnh hưởng rõ rệt đến kiến thức và thái độ của học viên. Việc trung tâm tổ chức các hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá và truyền thông từ Sở Y tế đã góp phần nâng cao nhận thức, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về hiệu quả của truyền thông sức khỏe. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hút thuốc theo giới tính, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố môi trường và kiến thức, thái độ để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục về tác hại thuốc lá: Trung tâm GDNN-GDTX cần tổ chức các buổi truyền thông, hội thảo nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, đặc biệt nhấn mạnh tác hại của hút thuốc thụ động. Mục tiêu tăng tỷ lệ học viên có kiến thức đúng lên trên 90% trong vòng 1 năm.

  2. Xây dựng và thực thi quy định nghiêm ngặt về cấm hút thuốc trong Trung tâm: Thiết lập các quy định rõ ràng, có chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với học viên vi phạm, nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc lá hiện tại từ 16,3% xuống dưới 10% trong 2 năm tới.

  3. Phối hợp với gia đình và cộng đồng: Tăng cường sự phối hợp giữa Trung tâm và gia đình học viên trong việc giám sát, hỗ trợ phòng chống hút thuốc. Tổ chức các buổi gặp gỡ, trao đổi với phụ huynh để nâng cao nhận thức và trách nhiệm.

  4. Đẩy mạnh truyền thông từ các cơ quan y tế và luật pháp: Sở Y tế và các cơ quan chức năng cần tăng cường truyền thông về Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, đảm bảo trên 80% học viên được tiếp cận thông tin trong vòng 1 năm. Đồng thời, kiểm soát chặt chẽ việc bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và Trung tâm GDNN-GDTX: Để xây dựng chính sách, chương trình phòng chống tác hại thuốc lá phù hợp với đặc điểm học viên, nâng cao hiệu quả quản lý và giáo dục sức khỏe.

  2. Cán bộ y tế công cộng và truyền thông sức khỏe: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chiến dịch truyền thông, can thiệp hành vi nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong nhóm thanh thiếu niên.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, xã hội học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về hành vi sức khỏe và phòng chống tác hại thuốc lá.

  4. Phụ huynh và cộng đồng địa phương: Hiểu rõ tác hại của thuốc lá và vai trò của gia đình trong việc phòng chống hút thuốc lá ở thanh thiếu niên, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường và các tổ chức xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tỷ lệ học viên hút thuốc lá hiện nay là bao nhiêu?
    Tỷ lệ học viên hiện đang hút thuốc lá là 16,3%, trong đó nam chiếm 20,8% và nữ chiếm 10,1%. Đây là mức tương đương với các nghiên cứu trong nước, phản ánh thực trạng đáng lo ngại trong nhóm học viên GDNN-GDTX.

  2. Kiến thức của học viên về tác hại thuốc lá có tốt không?
    85,2% học viên có kiến thức đúng về tác hại thuốc lá chủ động, tuy nhiên chỉ 7,9% hiểu đúng về hút thuốc thụ động. Điều này cho thấy cần tăng cường giáo dục về tác hại của khói thuốc thụ động.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến kiến thức và thái độ của học viên?
    Các yếu tố môi trường như hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá tại Trung tâm, truyền thông từ Sở Y tế và tuyên truyền về Luật Phòng chống tác hại thuốc lá có ảnh hưởng tích cực rõ rệt, giúp tăng nhận thức đúng và thái độ tích cực của học viên.

  4. Học viên có thái độ như thế nào khi thấy người khác hút thuốc?
    61,7% học viên cảm thấy khó chịu khi thấy người khác hút thuốc, 22,1% không chấp nhận được hành vi này. Tuy nhiên, chỉ 16,8% thường xuyên nhắc nhở người khác khi hút thuốc, cho thấy còn tồn tại sự e dè trong hành động phòng chống.

  5. Làm thế nào để giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong nhóm học viên này?
    Cần kết hợp các biện pháp như tăng cường truyền thông giáo dục, xây dựng quy định nghiêm ngặt tại Trung tâm, phối hợp với gia đình và cộng đồng, đồng thời kiểm soát việc bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi để giảm tỷ lệ hút thuốc hiệu quả.

Kết luận

  • Tỷ lệ học viên hút thuốc lá tại Trung tâm GDNN-GDTX thành phố Bến Tre là 16,3%, với nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn nữ giới.
  • Kiến thức về tác hại thuốc lá chủ động của học viên đạt 85,2%, nhưng nhận thức về hút thuốc thụ động còn rất thấp (7,9%).
  • Thái độ tích cực về tác hại thuốc lá chiếm 80,7%, tuy nhiên hành vi nhắc nhở người khác hút thuốc còn hạn chế.
  • Các yếu tố gia đình, môi trường học tập và truyền thông có ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thái độ của học viên.
  • Đề xuất tăng cường truyền thông, xây dựng quy định nghiêm ngặt và phối hợp gia đình để giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong nhóm học viên.

Next steps: Trung tâm GDNN-GDTX cần triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe chuyên sâu, phối hợp với Sở Y tế đẩy mạnh truyền thông và giám sát thực thi Luật Phòng chống tác hại thuốc lá. Các nhà nghiên cứu có thể tiếp tục khảo sát hiệu quả các can thiệp này trong tương lai.

Call to action: Các cơ quan quản lý giáo dục, y tế và cộng đồng hãy cùng chung tay thực hiện các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá nhằm bảo vệ sức khỏe thế hệ trẻ và xây dựng môi trường học tập lành mạnh.