Tổng quan nghiên cứu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 8 triệu người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó khoảng 1,2 triệu ca tử vong do hút thuốc lá thụ động. Ở các nước thu nhập thấp và trung bình, tỷ lệ người hút thuốc lá chiếm khoảng 80% trong tổng số 1,1 tỷ người hút thuốc trên toàn cầu. Tại Lào, năm 2013 có khoảng 4.807 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, tương đương khoảng 13 người tử vong mỗi ngày. Đáng chú ý, tỷ lệ nam giới từ 13 đến 15 tuổi sử dụng thuốc lá tăng từ 13,2% năm 2007 lên 18,7% năm 2011, trong khi nữ giới cùng độ tuổi tăng từ 4,9% lên 6%. Hơn 50% thanh thiếu niên trong độ tuổi này tiếp xúc với khói thuốc tại nhà và 64% tiếp xúc tại nơi công cộng.

Nghiên cứu được thực hiện tại trường Trung học phổ thông Êraphap, huyện Xayabouly, tỉnh Xayabouly, Lào trong năm 2020 nhằm đánh giá kiến thức, thái độ về tác hại của thuốc lá và hành vi hút thuốc lá của học sinh. Mục tiêu cụ thể gồm mô tả kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc lá của học sinh, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ về thuốc lá. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực trạng và cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả, góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong nhóm thanh thiếu niên tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình sinh thái, trong đó các yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc lá của học sinh được phân thành ba nhóm chính: yếu tố cá nhân (tuổi, giới, học lực, tiền tiêu vặt), yếu tố gia đình (gia đình có người hút thuốc, trình độ học vấn của bố mẹ, sự nhắc nhở về tác hại thuốc lá) và yếu tố môi trường (bạn bè, thầy cô hút thuốc, khả năng tiếp cận thuốc lá, truyền thông). Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử, thuốc lá không khói, khói thuốc lá thụ động, kiến thức về tác hại thuốc lá, thái độ về thuốc lá và hành vi hút thuốc lá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang phân tích với cỡ mẫu 288 học sinh lớp 10, 11 và 12 trường THPT Êraphap, được chọn theo phương pháp chọn mẫu cụm lớp. Dữ liệu được thu thập bằng bộ câu hỏi tự điền khuyết danh, bao gồm các biến số về thông tin cá nhân, gia đình, môi trường, kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc lá. Thời gian nghiên cứu từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2020.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS với các phương pháp thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ phần trăm) và phân tích đa biến (hồi quy logistic) để xác định các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ về thuốc lá. Mức ý nghĩa thống kê được đặt ở 5%. Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức nghiên cứu y sinh học Trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt, đảm bảo tính bảo mật và tự nguyện của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức về tác hại thuốc lá: 61,1% học sinh đạt kiến thức chung về thuốc lá, trong đó nữ giới đạt cao hơn nam giới (64,7% so với 56,2%). Chỉ 2,4% học sinh biết nicotine là thành phần chính gây nghiện trong thuốc lá. 82,3% học sinh nhận thức thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, 80,2% biết khói thuốc lá thụ động cũng gây hại. Tuy nhiên, chỉ 33% biết cấm hút thuốc lá có tác dụng bảo vệ sức khỏe.

  2. Thái độ về thuốc lá: 96,2% học sinh không đồng ý sử dụng thuốc lá khi được bạn mời, 72,9% đồng ý hút thuốc lá có hại cho sức khỏe, 74,3% đồng ý nên bỏ thuốc lá ngay nếu đang hút. 79,9% đồng ý cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, 87,8% đồng ý cấm hút thuốc ở khu vực công cộng. Tuy nhiên, chỉ 44,8% đồng ý bỏ thuốc lá là thói quen tốt cho sức khỏe.

  3. Hành vi hút thuốc lá: 7,6% học sinh từng hút thuốc lá, chủ yếu là thuốc lá điếu hoặc tự cuốn (68,2%). 6,9% học sinh sử dụng thuốc lá trong vòng 30 ngày qua. Tuổi bắt đầu hút thuốc trung bình khoảng 13-15 tuổi.

  4. Yếu tố liên quan: Kiến thức và thái độ về thuốc lá chịu ảnh hưởng lớn bởi yếu tố môi trường và truyền thông. Học sinh từng được học về thuốc lá, có bố hoặc bạn bè hút thuốc, hoặc đã tiếp xúc thông tin về thuốc lá trong 30 ngày qua có kiến thức và thái độ tốt hơn. Trình độ học vấn của bố mẹ và sự nhắc nhở trong gia đình cũng có liên quan tích cực đến thái độ của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thái độ về tác hại thuốc lá của học sinh trường THPT Êraphap còn nhiều hạn chế, đặc biệt là nhận thức về nicotine và hiệu quả của các biện pháp kiểm soát thuốc lá. Tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh tương đối thấp so với một số quốc gia trong khu vực, nhưng vẫn đáng lo ngại khi tuổi bắt đầu hút thuốc khá sớm. Các yếu tố môi trường như bạn bè, gia đình và truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kiến thức và thái độ của học sinh, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ kiến thức đạt theo giới tính, biểu đồ tỷ lệ học sinh hút thuốc theo độ tuổi, và bảng phân tích các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ. So sánh với các nghiên cứu tại Trung Quốc, Thái Lan và Mỹ, kết quả nghiên cứu tại Lào phản ánh thực trạng tương tự về ảnh hưởng của môi trường và truyền thông đến hành vi hút thuốc của thanh thiếu niên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục về tác hại thuốc lá trong trường học: Lồng ghép nội dung phòng chống tác hại thuốc lá vào chương trình giáo dục chính khóa và ngoại khóa, tập trung nâng cao nhận thức về nicotine và các biện pháp kiểm soát thuốc lá. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên trường THPT Êraphap.

  2. Xây dựng môi trường học đường không khói thuốc: Thực hiện nghiêm túc Luật phòng chống tác hại thuốc lá, cấm hút thuốc trong khuôn viên trường, kiểm tra và xử lý vi phạm. Thời gian: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các cơ quan chức năng địa phương.

  3. Tăng cường truyền thông đa kênh: Sử dụng mạng xã hội, truyền hình, báo chí để cung cấp thông tin dễ hiểu, hấp dẫn về tác hại thuốc lá, nhắm đến nhóm học sinh và phụ huynh. Thời gian: liên tục trong năm. Chủ thể: Sở Y tế, Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

  4. Hỗ trợ gia đình trong việc phòng chống thuốc lá: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho phụ huynh về tác hại thuốc lá và cách nhắc nhở con em không hút thuốc. Thời gian: 6 tháng đầu năm. Chủ thể: Nhà trường, các tổ chức cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và y tế công cộng: Để xây dựng chính sách và chương trình phòng chống tác hại thuốc lá phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả can thiệp.

  2. Giáo viên và cán bộ trường học: Làm cơ sở để thiết kế các hoạt động giáo dục sức khỏe, truyền thông phòng chống thuốc lá trong trường học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tế và các phân tích liên quan đến kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc lá ở thanh thiếu niên.

  4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để triển khai các chương trình can thiệp, truyền thông và hỗ trợ gia đình trong phòng chống thuốc lá.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kiến thức về nicotine lại thấp ở học sinh?
    Kiến thức về nicotine thấp do thiếu các chương trình giáo dục chuyên sâu và truyền thông chưa tập trung vào thành phần gây nghiện của thuốc lá. Ví dụ, chỉ 2,4% học sinh biết nicotine là chất gây nghiện chính.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến hành vi hút thuốc của học sinh?
    Yếu tố môi trường như bạn bè và gia đình hút thuốc, cùng với khả năng tiếp cận thuốc lá và truyền thông là những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc.

  3. Làm thế nào để nâng cao thái độ tích cực về phòng chống thuốc lá?
    Tăng cường giáo dục, truyền thông hiệu quả và sự hỗ trợ từ gia đình giúp học sinh nhận thức đúng đắn về tác hại thuốc lá, từ đó hình thành thái độ tích cực.

  4. Tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh Êraphap so với các nước khác thế nào?
    Tỷ lệ 7,6% học sinh từng hút thuốc lá tại Êraphap thấp hơn một số quốc gia Đông Nam Á như Thái Lan (khoảng 10-11%) nhưng vẫn cần quan tâm do tuổi bắt đầu hút sớm.

  5. Nhà trường có thể làm gì để giảm tỷ lệ hút thuốc lá?
    Nhà trường cần thực hiện nghiêm Luật phòng chống tác hại thuốc lá, tổ chức các chương trình giáo dục, tạo môi trường không khói thuốc và phối hợp với gia đình, cộng đồng để hỗ trợ học sinh.

Kết luận

  • 61,1% học sinh trường THPT Êraphap đạt kiến thức chung về tác hại thuốc lá, nữ giới có kiến thức tốt hơn nam giới.
  • 7,6% học sinh từng hút thuốc lá, chủ yếu là thuốc lá điếu hoặc tự cuốn, với 6,9% sử dụng trong 30 ngày qua.
  • Kiến thức và thái độ về thuốc lá chịu ảnh hưởng lớn bởi yếu tố môi trường và truyền thông, đặc biệt là sự tiếp xúc với thông tin và người thân hút thuốc.
  • Nhà trường cần tăng cường giáo dục, xây dựng môi trường học đường không khói thuốc và phối hợp với gia đình, cộng đồng để phòng chống thuốc lá hiệu quả.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình giáo dục, kiểm tra thực thi Luật phòng chống tác hại thuốc lá và đánh giá hiệu quả can thiệp trong thời gian tới.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe thế hệ trẻ và giảm thiểu tác hại của thuốc lá trong cộng đồng!