Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Ban chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, tỷ lệ tăng dân số bình quân giai đoạn 2009 – 2019 tại TP. Hồ Chí Minh đạt 2,28%/năm, gấp đôi so với mức trung bình cả nước là 1,14%. Áp lực dân số tăng cao trong khi diện tích đất đô thị có hạn đã tạo ra thách thức lớn trong việc cân bằng phát triển kinh tế, an sinh xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái. Trong bối cảnh đó, không gian xanh công cộng (KGXCC) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống, đặc biệt là phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí của cư dân đô thị.

Luận văn tập trung nghiên cứu hiện trạng và nhu cầu sử dụng KGXCC phục vụ vui chơi giải trí của người dân tại các chung cư tái định cư ở TP. Hồ Chí Minh, với phạm vi nghiên cứu từ năm 2008 đến nay, tại 4 chung cư điển hình thuộc nội thành và ngoại thành. Mục tiêu cụ thể gồm: khảo sát thực trạng KGXCC tại các chung cư tái định cư, đánh giá nhu cầu sử dụng KGXCC phục vụ vui chơi giải trí của cư dân, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng không gian này.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, quy hoạch đô thị và cộng đồng cư dân nhằm phát triển không gian xanh bền vững, góp phần thực hiện các nghị quyết về phát triển nhà ở và nâng cao chất lượng sống đô thị. Các chỉ số như diện tích KGXCC, tỷ lệ cư dân sử dụng không gian xanh để vui chơi giải trí, cũng như mức độ hài lòng của cư dân được xem xét nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng không gian xanh trong bối cảnh đô thị hóa nhanh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng ba lý thuyết chính để phân tích và giải thích hiện tượng nghiên cứu:

  • Thuyết nhu cầu của Abraham Maslow: Phân loại nhu cầu con người theo hệ thống phân tầng từ nhu cầu cơ bản đến nhu cầu bậc cao như giải trí, giao lưu xã hội. Lý thuyết này giúp giải thích rằng nhu cầu vui chơi giải trí xuất hiện khi các nhu cầu cơ bản đã được đáp ứng tương đối ổn định.

  • Lý thuyết hành động xã hội của Max Weber: Giải thích hành vi con người dựa trên ba yếu tố: thực tế tình huống, nhu cầu chủ thể và sự đánh giá tình huống của chủ thể. Lý thuyết này giúp hiểu sự lựa chọn hình thức giải trí của cư dân dựa trên sự cân nhắc lợi ích cá nhân và các yếu tố xã hội.

  • Quan điểm của Jan Gehl về cấu trúc và quy hoạch đô thị ảnh hưởng đến hành vi con người: Nhấn mạnh vai trò của không gian vật chất trong việc định hình hành vi và tương tác xã hội, đặc biệt là trong không gian công cộng như KGXCC.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: không gian xanh công cộng (KGXCC), chung cư tái định cư, nhu cầu giải trí, lối sống đô thị, thời gian rảnh rỗi, mức sống, và hành vi sử dụng không gian.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, nghiên cứu trước đây; dữ liệu sơ cấp qua quan sát, khảo sát bảng hỏi và phỏng vấn sâu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, phân tích tương quan giữa các biến như nhu cầu sử dụng KGXCC với độ tuổi, giới tính, mức sống; phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tổng dân số 4 chung cư nghiên cứu là khoảng 7.680 người. Mẫu khảo sát gồm 400 người cho mỗi đợt khảo sát, được chọn theo phương pháp lấy mẫu định mức và ngẫu nhiên theo hộ gia đình, đảm bảo đa dạng về độ tuổi, giới tính và thu nhập.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 01/2020 đến tháng 11/2020, gồm các giai đoạn xây dựng thuyết minh, khảo sát sơ bộ, khảo sát chi tiết, phân tích dữ liệu và viết báo cáo tổng kết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng KGXCC tại chung cư tái định cư còn hạn chế: Khoảng 50% chung cư nghiên cứu có KGXCC nhưng diện tích và chất lượng không đáp ứng đầy đủ nhu cầu vui chơi giải trí. Ví dụ, chung cư Vĩnh Lộc B có diện tích KGXCC lớn hơn 30% so với chung cư Nguyễn Trãi không có KGXCC.

  2. Nhu cầu sử dụng KGXCC phục vụ vui chơi giải trí cao: Khoảng 70% cư dân tại các chung cư có KGXCC thường xuyên sử dụng không gian này để vui chơi giải trí, trong khi chỉ khoảng 35% cư dân tại chung cư không có KGXCC sử dụng các không gian xanh ngoài khu vực chung cư.

  3. Tương quan giữa nhu cầu sử dụng KGXCC và các yếu tố nhân khẩu học: Người cao tuổi và trẻ em có nhu cầu sử dụng KGXCC cao hơn, với tỷ lệ sử dụng đạt 80% và 75% tương ứng. Nữ giới có xu hướng sử dụng KGXCC ít hơn nam giới khoảng 15%.

  4. Ảnh hưởng của mức sống và thời gian rảnh rỗi: Cư dân có mức thu nhập trung bình trở lên có tỷ lệ sử dụng KGXCC cao hơn 20% so với nhóm thu nhập thấp. Thời gian rảnh trong ngày và tuần cũng có ảnh hưởng tích cực đến tần suất sử dụng KGXCC.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự thiếu hụt và chất lượng không gian xanh công cộng tại các chung cư tái định cư là nguyên nhân chính hạn chế khả năng đáp ứng nhu cầu vui chơi giải trí của cư dân. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng chung của các đô thị đang phát triển, nơi quỹ đất hạn chế và quy hoạch chưa tối ưu.

Việc nhu cầu sử dụng KGXCC cao ở nhóm người cao tuổi và trẻ em phản ánh vai trò quan trọng của không gian xanh trong việc nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời tạo điều kiện giao lưu cộng đồng. Sự khác biệt về giới tính và mức sống trong việc sử dụng KGXCC cũng phù hợp với lý thuyết hành động xã hội, khi các yếu tố cá nhân và xã hội ảnh hưởng đến lựa chọn hành vi giải trí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng KGXCC theo nhóm tuổi, giới tính và mức thu nhập, cũng như bảng so sánh diện tích và chất lượng KGXCC giữa các chung cư nghiên cứu. Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải tạo và phát triển KGXCC phù hợp với đặc điểm cư dân và điều kiện địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch và phát triển KGXCC tại các chung cư tái định cư: Đề nghị các cơ quan quản lý đô thị ưu tiên dành quỹ đất và nguồn lực để xây dựng hoặc cải tạo KGXCC với diện tích tối thiểu đạt chuẩn quy định, nhằm nâng tỷ lệ cư dân sử dụng không gian xanh lên ít nhất 70% trong vòng 3 năm tới.

  2. Thiết kế không gian xanh đa chức năng, thân thiện với mọi đối tượng: Khuyến khích thiết kế các khu vui chơi giải trí phù hợp với trẻ em, người cao tuổi và người khuyết tật, đảm bảo an toàn, tiện nghi và đa dạng hoạt động nhằm tăng mức độ hài lòng và sử dụng thường xuyên.

  3. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức chính trị - xã hội: Khuyến khích cư dân và các tổ chức địa phương tham gia quản lý, bảo trì và tổ chức các hoạt động vui chơi giải trí tại KGXCC, nhằm nâng cao ý thức sử dụng và bảo vệ không gian xanh trong vòng 1-2 năm.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ và ưu đãi cho các dự án phát triển không gian xanh: Đề xuất chính quyền địa phương áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ tài chính cho các chủ đầu tư dự án chung cư tích hợp KGXCC chất lượng, nhằm thúc đẩy phát triển bền vững trong 5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách đô thị: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách phát triển không gian xanh công cộng phù hợp với nhu cầu thực tế của cư dân, góp phần nâng cao chất lượng sống đô thị.

  2. Các nhà quy hoạch và kiến trúc sư đô thị: Áp dụng các khuyến nghị về thiết kế không gian xanh đa chức năng, thân thiện với người sử dụng nhằm tạo ra các khu chung cư tái định cư có môi trường sống tốt hơn.

  3. Ban quản lý các khu chung cư và cộng đồng cư dân: Tham khảo để tổ chức các hoạt động vui chơi giải trí phù hợp, đồng thời phối hợp với các bên liên quan trong việc bảo trì và phát triển không gian xanh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành đô thị học, xã hội học, kiến trúc: Tài liệu tham khảo quý giá về mối quan hệ giữa không gian xanh công cộng và hành vi vui chơi giải trí của cư dân đô thị, cũng như các phương pháp nghiên cứu hỗn hợp trong lĩnh vực này.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao không gian xanh công cộng lại quan trọng đối với cư dân chung cư tái định cư?
    Không gian xanh công cộng giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, tạo môi trường giao lưu cộng đồng và đáp ứng nhu cầu vui chơi giải trí thiết yếu, đặc biệt trong các khu chung cư tái định cư có mật độ dân cư cao.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc sử dụng không gian xanh công cộng của cư dân?
    Bao gồm độ tuổi, giới tính, mức sống, thời gian rảnh, chất lượng và diện tích không gian xanh, cũng như sự thuận tiện trong tiếp cận và an toàn khi sử dụng.

  3. Làm thế nào để cải thiện hiệu quả sử dụng không gian xanh công cộng tại các chung cư?
    Cần thiết kế không gian đa chức năng, thân thiện với mọi đối tượng, tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và tổ chức hoạt động, đồng thời đảm bảo các chính sách hỗ trợ phát triển không gian xanh.

  4. Có những khó khăn gì trong việc phát triển không gian xanh công cộng ở TP. Hồ Chí Minh?
    Khó khăn chính gồm hạn chế quỹ đất, thiếu nguồn vốn đầu tư, quản lý chưa hiệu quả và sự thiếu đồng thuận trong cộng đồng cư dân về việc sử dụng và bảo vệ không gian xanh.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các đô thị khác không?
    Có, các kết quả và giải pháp đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp với đặc điểm từng đô thị đang phát triển, đặc biệt là các thành phố có áp lực dân số và phát triển nhà ở cao tầng tương tự.

Kết luận

  • Nhu cầu sử dụng không gian xanh công cộng phục vụ vui chơi giải trí của cư dân tại các chung cư tái định cư TP. Hồ Chí Minh là rất cao, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi và trẻ em.
  • Thực trạng không gian xanh công cộng tại các chung cư còn nhiều hạn chế về diện tích và chất lượng, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của cư dân.
  • Các yếu tố nhân khẩu học, mức sống và thời gian rảnh có ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi sử dụng không gian xanh công cộng.
  • Giải pháp phát triển không gian xanh đa chức năng, tăng cường sự tham gia cộng đồng và chính sách hỗ trợ là cần thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng không gian xanh.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, quy hoạch và cộng đồng cư dân trong việc phát triển đô thị bền vững, hướng tới nâng cao chất lượng sống.

Next steps: Triển khai các đề xuất cải tạo KGXCC tại các chung cư nghiên cứu điển hình trong vòng 1-3 năm, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các khu vực đô thị khác để hoàn thiện mô hình phát triển không gian xanh công cộng.

Call to action: Các nhà quản lý đô thị, kiến trúc sư và cộng đồng cư dân cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp phát triển không gian xanh, góp phần xây dựng TP. Hồ Chí Minh trở thành đô thị xanh, thân thiện và bền vững.