Tổng quan nghiên cứu

Ngành chăn nuôi gia cầm tại Việt Nam, đặc biệt là chăn nuôi gà, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp và cung cấp nguồn thực phẩm thiết yếu cho người dân. Tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, chăn nuôi gà theo quy mô trang trại đang phát triển mạnh mẽ, góp phần nâng cao giá trị sản xuất và thu nhập cho người dân. Giai đoạn 2016-2018, tổng đàn gia cầm của thành phố đạt khoảng 764.000 con, với giá trị sản xuất ngành chăn nuôi gia cầm tăng từ 117 tỷ đồng năm 2016 lên 166,78 tỷ đồng năm 2018, chiếm tỷ lệ 55-60% trong lĩnh vực nông nghiệp địa phương. Tuy nhiên, chăn nuôi gia cầm vẫn còn nhiều hạn chế như quy mô nhỏ lẻ, thiếu liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và khả năng mở rộng thị trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chuỗi giá trị trong ngành chăn nuôi gà, đánh giá thực trạng chuỗi giá trị gà theo quy mô trang trại tại thành phố Sông Công, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững chuỗi giá trị này. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018 với khảo sát thực địa năm 2019, nhằm cung cấp thông tin chính xác, kịp thời cho các tác nhân trong chuỗi giá trị và các nhà quản lý địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế, thúc đẩy liên kết chuỗi, đồng thời góp phần phát triển ngành chăn nuôi gà theo hướng bền vững, phù hợp với xu thế hội nhập thị trường trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter (1985), trong đó chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, mỗi hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm cuối cùng. Chuỗi giá trị được phân thành các hoạt động sơ cấp (sản xuất, chế biến, phân phối) và hoạt động hỗ trợ (quản lý, nghiên cứu, phát triển). Ngoài ra, khái niệm chuỗi giá trị còn được mở rộng theo Kaplinsky và Morris (2001), bao gồm toàn bộ các giai đoạn từ nguyên liệu thô đến người tiêu dùng cuối cùng, nhấn mạnh vai trò của các tác nhân và mối quan hệ giữa họ trong việc tạo ra giá trị.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: chuỗi cung ứng, ngành hàng, tác nhân trong chuỗi giá trị, bản đồ chuỗi giá trị, chi phí và lợi nhuận trong chuỗi, quản trị chuỗi giá trị. Phân tích chuỗi giá trị giúp nhận diện các nút thắt, phân tích chi phí - lợi nhuận của từng tác nhân, đánh giá hiệu quả kinh tế và đề xuất các giải pháp nâng cao giá trị gia tăng. Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các mô hình liên kết chuỗi giá trị trong chăn nuôi gia cầm tại Việt Nam như mô hình gia công của các công ty CP, Japfa, Dabaco và các chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ tại Hà Nội, Bắc Giang.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo thống kê, tài liệu chính sách, các nghiên cứu trước đó giai đoạn 2016-2018 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2019 thông qua khảo sát xã hội học. Đối tượng khảo sát gồm 64 trang trại chăn nuôi gà, 10 doanh nghiệp, thương lái thu mua và 3 đơn vị quản lý nhà nước trên địa bàn thành phố Sông Công.

Phương pháp phân tích sử dụng bao gồm: phân tích chuỗi giá trị theo các bước lập sơ đồ quy trình, xác định tác nhân, dòng sản phẩm, dòng thông tin, dòng giá trị, khối lượng sản phẩm và mối quan hệ giữa các tác nhân. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel, áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và thang đo Likert để đánh giá thái độ, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên quy mô trang trại và các tác nhân chính trong chuỗi nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2019, trong đó thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chăn nuôi gà theo quy mô trang trại: Thành phố Sông Công có 64 trang trại chăn nuôi gà, trong đó 58 trang trại liên kết với các công ty lớn như Japfa, CP, Emivest, chiếm khoảng 90% tổng số trang trại. Giá trị sản xuất ngành chăn nuôi gia cầm tăng từ 117 tỷ đồng năm 2016 lên 166,78 tỷ đồng năm 2018, tương ứng mức tăng 42,6%. Quy mô chăn nuôi tập trung giúp giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao hiệu quả kinh tế.

  2. Chuỗi giá trị gà tại thành phố Sông Công: Chuỗi giá trị chủ yếu theo hình thức hộ chăn nuôi liên kết với công ty thu mua toàn bộ sản phẩm, chiếm 80% thị phần. Các công ty cung cấp con giống, thức ăn, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, tạo chu trình khép kín đảm bảo chất lượng. Chi phí sản xuất trung bình một lứa gà khoảng X triệu đồng, lợi nhuận bình quân đạt khoảng 200 triệu đồng/năm cho trang trại quy mô lớn.

  3. Phân chia lợi nhuận và chi phí trong chuỗi: Lợi nhuận được phân chia chủ yếu giữa các trang trại và công ty thu mua, trong đó trang trại chiếm khoảng 60% lợi nhuận, công ty chiếm 30%, phần còn lại thuộc về các tác nhân trung gian. Chi phí đầu tư trung bình cho một trang trại khoảng X triệu đồng, trong đó chi phí thức ăn chiếm 60% tổng chi phí.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị: Các yếu tố chính gồm quy hoạch đất đai, vốn tín dụng, thị trường tiêu thụ, công tác khuyến nông và chuyển giao khoa học kỹ thuật, đào tạo kỹ thuật nghiệp vụ và quản lý môi trường trang trại. Đánh giá của người chăn nuôi cho thấy 75% nhận định vốn tín dụng và thị trường tiêu thụ là những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả chuỗi.

Thảo luận kết quả

Việc phát triển chuỗi giá trị gà theo quy mô trang trại tại Sông Công đã góp phần nâng cao giá trị sản xuất và thu nhập cho người chăn nuôi, phù hợp với xu hướng phát triển nông nghiệp công nghiệp hóa. Mô hình liên kết gia công với các công ty lớn giúp ổn định đầu ra và giảm rủi ro thị trường, đồng thời đảm bảo chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. So với các nghiên cứu tại Hà Nội và Bắc Giang, chuỗi giá trị tại Sông Công có quy mô nhỏ hơn nhưng đang trên đà phát triển tích cực.

Tuy nhiên, hạn chế về quỹ đất, vốn đầu tư và thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trung gian vẫn là những nút thắt cần giải quyết. Việc phân chia lợi nhuận chưa thực sự công bằng khiến một số hộ chăn nuôi nhỏ lẻ khó mở rộng quy mô. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố lợi nhuận theo tác nhân và bảng chi phí sản xuất trung bình để minh họa rõ hơn các điểm mạnh, yếu trong chuỗi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch và đầu tư đất đai: Tổ chức quy hoạch vùng đất chuyên biệt cho chăn nuôi gà tập trung, ưu tiên phát triển các trang trại quy mô lớn trong vòng 3 năm tới. UBND thành phố phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thực hiện.

  2. Hỗ trợ vốn tín dụng: Thiết lập các chương trình tín dụng ưu đãi, giảm lãi suất cho các trang trại chăn nuôi gà quy mô lớn và liên kết chuỗi, nhằm tăng khả năng đầu tư mở rộng sản xuất trong 2 năm tiếp theo. Ngân hàng chính sách xã hội và các tổ chức tài chính địa phương chịu trách nhiệm.

  3. Phát triển thị trường tiêu thụ: Xây dựng hệ thống phân phối sản phẩm gà sạch, an toàn thực phẩm, mở rộng kênh tiêu thụ tại các siêu thị, nhà hàng và bếp ăn tập thể trong và ngoài tỉnh trong 3 năm tới. Các doanh nghiệp chăn nuôi phối hợp với Sở Công Thương triển khai.

  4. Khuyến nông và chuyển giao khoa học kỹ thuật: Tăng cường tập huấn kỹ thuật chăn nuôi, phòng bệnh và quản lý môi trường trang trại cho người chăn nuôi, áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện liên tục, do Trung tâm Khuyến nông tỉnh và các tổ chức chuyên môn đảm nhiệm.

  5. Đào tạo và quản lý nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ quản lý trang trại và kỹ thuật chăn nuôi cho chủ trang trại và lao động trong 2 năm tới, nhằm nâng cao năng lực quản lý và vận hành chuỗi giá trị hiệu quả. Các trường đại học, trung tâm đào tạo nghề phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ trang trại chăn nuôi gà: Nắm bắt được thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển chuỗi giá trị, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

  2. Doanh nghiệp chăn nuôi và thu mua: Hiểu rõ cơ cấu chi phí, lợi nhuận và mối quan hệ trong chuỗi để tối ưu hóa hoạt động kinh doanh, mở rộng thị trường tiêu thụ.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, quy hoạch phát triển ngành chăn nuôi gà theo hướng bền vững và hiệu quả.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Tham khảo phương pháp phân tích chuỗi giá trị, áp dụng vào các nghiên cứu tương tự hoặc phát triển đề tài liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị gà là gì và tại sao cần nghiên cứu?
    Chuỗi giá trị gà là tập hợp các hoạt động từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm gà, mỗi khâu tạo ra giá trị gia tăng. Nghiên cứu giúp nhận diện các nút thắt, tối ưu hóa chi phí và lợi nhuận, nâng cao hiệu quả kinh tế cho các tác nhân.

  2. Quy mô trang trại ảnh hưởng thế nào đến chuỗi giá trị?
    Trang trại quy mô lớn thường có khả năng áp dụng kỹ thuật hiện đại, liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, giảm chi phí và tăng lợi nhuận so với trang trại nhỏ lẻ, góp phần phát triển chuỗi giá trị bền vững.

  3. Các yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả chuỗi giá trị gà là gì?
    Bao gồm quy hoạch đất đai, vốn tín dụng, thị trường tiêu thụ, chuyển giao khoa học kỹ thuật và quản lý nhân lực. Ví dụ, thiếu vốn làm hạn chế đầu tư mở rộng, thiếu thị trường ổn định gây rủi ro cho người chăn nuôi.

  4. Làm thế nào để nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi?
    Thông qua áp dụng kỹ thuật chăn nuôi tiên tiến, xây dựng thương hiệu sản phẩm, liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân, phát triển thị trường tiêu thụ và đảm bảo an toàn thực phẩm.

  5. Vai trò của chính quyền địa phương trong phát triển chuỗi giá trị?
    Chính quyền có vai trò quan trọng trong quy hoạch vùng chăn nuôi, hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ thuật, xây dựng chính sách khuyến khích và tạo môi trường thuận lợi cho phát triển chuỗi giá trị.

Kết luận

  • Thành phố Sông Công có điều kiện tự nhiên và nguồn lao động thuận lợi để phát triển chăn nuôi gà theo quy mô trang trại, góp phần nâng cao giá trị sản xuất ngành chăn nuôi gia cầm.
  • Chuỗi giá trị gà tại địa phương chủ yếu theo hình thức liên kết gia công với các công ty lớn, tạo chu trình khép kín, đảm bảo chất lượng sản phẩm và ổn định thị trường tiêu thụ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính đến chuỗi giá trị gồm quy hoạch đất đai, vốn tín dụng, thị trường tiêu thụ, chuyển giao khoa học kỹ thuật và quản lý nhân lực.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển bền vững chuỗi giá trị gà, bao gồm quy hoạch đất đai, hỗ trợ vốn, phát triển thị trường, khuyến nông và đào tạo kỹ thuật.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các tác nhân trong chuỗi giá trị và nhà quản lý địa phương, hướng tới phát triển ngành chăn nuôi gà hiệu quả, bền vững trong những năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng chuỗi giá trị gà tại thành phố Sông Công.