Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXH tự nguyện) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần bảo đảm cuộc sống cho người lao động không thuộc khu vực chính thức. Tính đến ngày 30/04/2021, cả nước mới có trên 1,2 triệu người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 0,5% tổng số người thuộc diện tham gia, trong khi đó có khoảng 45 triệu lao động trong khu vực phi chính thức chưa tham gia. Tỉnh Phú Thọ, với dân số gần 1,5 triệu người và lực lượng lao động trên 850 nghìn người, đã có những bước phát triển trong việc triển khai BHXH tự nguyện nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Giai đoạn nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến 2020, nhằm đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật BHXH tự nguyện tại tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi chính sách này.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về BHXH tự nguyện, phân tích thực trạng áp dụng pháp luật BHXH tự nguyện tại Phú Thọ, đánh giá những thuận lợi, khó khăn và nguyên nhân ảnh hưởng đến việc thực hiện, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng diện bao phủ BHXH, góp phần bảo đảm an sinh xã hội bền vững, giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lao động khu vực phi chính thức.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết an sinh xã hội và lý thuyết quản lý nhà nước về chính sách công. Lý thuyết an sinh xã hội nhấn mạnh vai trò của BHXH trong việc bảo vệ thu nhập và giảm rủi ro cho người lao động khi mất khả năng lao động hoặc nghỉ hưu. Lý thuyết quản lý nhà nước tập trung vào vai trò của Nhà nước trong xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện chính sách BHXH tự nguyện, đảm bảo tính hiệu quả và công bằng xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: BHXH tự nguyện, đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, chế độ hưởng BHXH tự nguyện (hưu trí, tử tuất), mức đóng và phương thức đóng BHXH tự nguyện, nguyên tắc tự nguyện và nguyên tắc có đồng có hưởng. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa pháp luật BHXH tự nguyện, thực trạng thực hiện tại địa phương và các yếu tố ảnh hưởng như nhận thức người dân, năng lực tổ chức thực hiện, chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ số liệu thống kê của BHXH tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật liên quan, báo cáo kinh tế - xã hội của tỉnh và các tài liệu nghiên cứu học thuật trong và ngoài nước. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích định lượng: sử dụng số liệu thống kê về số lượng người tham gia BHXH tự nguyện, mức đóng, tỷ lệ tăng trưởng hàng năm, cơ cấu lao động qua đào tạo, thu nhập bình quân của người dân.
  • Phân tích định tính: khảo sát, phỏng vấn cán bộ BHXH và người dân tham gia BHXH tự nguyện để đánh giá nhận thức, khó khăn và thuận lợi trong thực hiện chính sách.
  • So sánh: đối chiếu kết quả thực hiện tại Phú Thọ với các địa phương khác và các nghiên cứu trước đây để rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Thời gian nghiên cứu: từ năm 2016 đến năm 2020, tập trung vào địa bàn tỉnh Phú Thọ.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người lao động và cán bộ quản lý BHXH, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện tại Phú Thọ: Năm 2016, số người tham gia là khoảng 6.353 người, giảm nhẹ vào năm 2017 và 2018, nhưng đến năm 2020 đã tăng lên gần 20.000 người, tương đương mức tăng gần 214% so với năm 2016. Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn còn thấp so với tổng lực lượng lao động phi chính thức trên địa bàn.

  2. Cơ cấu đối tượng tham gia: Đối tượng tham gia chủ yếu là lao động phi chính thức như nông dân, lao động tự do, người giúp việc gia đình, chiếm trên 70%. Nhóm người đã có thời gian đóng BHXH bắt buộc trước đó chiếm khoảng 30%, chủ yếu là những người nghỉ việc tại các đơn vị nhà nước hoặc doanh nghiệp.

  3. Mức đóng và phương thức đóng BHXH tự nguyện: Mức đóng tối thiểu là 154.000 đồng/tháng, tối đa khoảng 6,5 triệu đồng/tháng, do người tham gia tự lựa chọn dựa trên thu nhập. Phương thức đóng đa dạng, gồm đóng hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng hoặc một lần cho nhiều năm, tạo điều kiện linh hoạt cho người tham gia.

  4. Những khó khăn và hạn chế trong thực hiện: Nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện còn hạn chế, đặc biệt là nhóm lao động thu nhập thấp và lao động phi chính thức. Công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, mức hỗ trợ của Nhà nước còn thấp, thủ tục hành chính đôi khi phức tạp, ảnh hưởng đến việc mở rộng đối tượng tham gia.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện tại Phú Thọ phản ánh nỗ lực của cơ quan BHXH và chính quyền địa phương trong việc triển khai chính sách. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia còn thấp so với tiềm năng, do đặc thù lao động phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn với thu nhập không ổn định, khó khăn trong việc đóng phí đều đặn. So với các nghiên cứu trong nước, Phú Thọ có mức tăng trưởng tương đối nhưng vẫn cần cải thiện về nhận thức và hỗ trợ tài chính.

Việc đa dạng hóa phương thức đóng góp và mức đóng phù hợp với thu nhập người dân là điểm mạnh giúp thu hút người tham gia. Tuy nhiên, mức hỗ trợ của Nhà nước hiện nay chỉ tập trung vào nhóm hộ nghèo và cận nghèo, chưa bao phủ rộng rãi, làm hạn chế khả năng mở rộng diện bao phủ BHXH tự nguyện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện qua các năm, bảng phân tích cơ cấu đối tượng tham gia và biểu đồ so sánh mức đóng BHXH tự nguyện với thu nhập bình quân của người dân. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và các vấn đề tồn tại trong thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật BHXH tự nguyện: Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông, tổ chức hội nghị, hội thảo tại các xã, phường nhằm nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là nhóm lao động phi chính thức. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận biết lên trên 80% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với UBND các cấp.

  2. Mở rộng chính sách hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện của Nhà nước: Đề xuất tăng mức hỗ trợ cho nhóm lao động có thu nhập thấp, mở rộng đối tượng được hỗ trợ, đồng thời xây dựng các gói hỗ trợ linh hoạt theo từng vùng miền. Thời gian thực hiện trong 3 năm, chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với Bộ Tài chính.

  3. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và cải thiện dịch vụ BHXH: Áp dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận hồ sơ, giải quyết chế độ, tạo thuận lợi cho người tham gia, giảm thời gian xử lý hồ sơ xuống dưới 15 ngày. Chủ thể: BHXH tỉnh và các cơ quan liên quan.

  4. Phát triển mạng lưới cán bộ chuyên trách BHXH tự nguyện tại cơ sở: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ BHXH cấp huyện, xã để nâng cao năng lực tư vấn, vận động người dân tham gia. Mục tiêu tăng số cán bộ chuyên trách lên ít nhất 1 người/ xã trong vòng 2 năm. Chủ thể: BHXH tỉnh và Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và chuyên viên ngành BHXH: Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về pháp luật và thực tiễn triển khai BHXH tự nguyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý và vận động người dân tham gia.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện, xây dựng các giải pháp hỗ trợ phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật Kinh tế, Luật An sinh xã hội: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về pháp luật BHXH và chính sách an sinh xã hội.

  4. Các tổ chức xã hội, tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực an sinh xã hội: Hỗ trợ xây dựng các chương trình vận động, hỗ trợ người lao động tham gia BHXH tự nguyện, góp phần phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, người lao động tự nguyện tham gia và lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập. Đối tượng tham gia là công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, chủ yếu là lao động phi chính thức.

  2. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính như thế nào?
    Mức đóng được người tham gia lựa chọn trong khoảng từ mức tối thiểu (khoảng 154.000 đồng/tháng) đến mức tối đa (khoảng 6,5 triệu đồng/tháng), dựa trên thu nhập thực tế và khả năng tài chính của bản thân.

  3. Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng những chế độ gì?
    Người tham gia được hưởng chế độ hưu trí khi đủ điều kiện về tuổi và thời gian đóng BHXH, chế độ tử tuất cho thân nhân khi người tham gia qua đời, cùng các quyền lợi khác theo quy định của pháp luật.

  4. Làm thế nào để tham gia BHXH tự nguyện tại Phú Thọ?
    Người dân có thể đăng ký tham gia tại các cơ quan BHXH cấp huyện, xã hoặc qua các hình thức trực tuyến nếu có. Cán bộ BHXH sẽ tư vấn về mức đóng, phương thức đóng và thủ tục hưởng chế độ.

  5. Những khó khăn chính trong việc mở rộng BHXH tự nguyện là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức của người dân còn hạn chế, thu nhập không ổn định, mức hỗ trợ của Nhà nước chưa đủ rộng, thủ tục hành chính phức tạp và thiếu cán bộ chuyên trách tại cơ sở để vận động, tư vấn.

Kết luận

  • BHXH tự nguyện là chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần bảo vệ người lao động khu vực phi chính thức tại Phú Thọ.
  • Số người tham gia BHXH tự nguyện tại Phú Thọ tăng trưởng tích cực giai đoạn 2016-2020 nhưng vẫn còn thấp so với tiềm năng.
  • Các khó khăn chủ yếu liên quan đến nhận thức, mức hỗ trợ, thủ tục hành chính và năng lực tổ chức thực hiện.
  • Cần tăng cường tuyên truyền, mở rộng chính sách hỗ trợ, đơn giản hóa thủ tục và phát triển đội ngũ cán bộ chuyên trách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật BHXH tự nguyện trong những năm tiếp theo, góp phần phát triển hệ thống an sinh xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ và cả nước.